Að gá til veðurs

Fyrir mörgum árum var flugmaður einn, orðvar og varkár inntur eftir þjónustu veðurfræðinga hér á landinu.  Einkum hvernig honum þætti flugvallaspárnar standast.  Þetta var fyrir löngu síðan þegar veðurfræðingar grúfðu sig ofan í sín veðurkort og tölvureiknaðar spár rétt að byrja að ryðja sér til rúms.  Svar hans var skýrt og nokkurn veginn svona: " Veðurfræðingarnir mættu nú gera meira af því að líta upp og horfa út um gluggann."

Mér kom þessi gamla saga í hug þegar ég las Barnalán Fréttablaðsins í morgun. Maður stendur sjálfan sig allt of oft að því að hengja sig í veðrið eins og það er reiknað eða teiknað upp á tölvuskjánum í stað þess að gá einfaldlega til veðurs, rýna í skýin, skoða sjóndeildarhringinn, finna hitann og rakann á eigin skinni o.s.frv.

 

 

 

 

 

 

 

 (Fréttablaðið, 25. janúar 2011)

Stykkishólms-hitakortið úr Kastljósi

Viðtalið við þá Harald Ólafsson og Bjarna Diðrik Sigurðsson í Kastljósi sjónvarpsins í gærkvöldi var ágætlega upplýsandi, þó svo að öllum spurningum hafi nú ekki verið svarað frekar en annars þegar loftslaghlýnun og afleiðingar hennar ber á góma.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Haraldur brá upp meðfylgjandi korti af árshita í Stykkishólmi frá upphafi mælinga til að sýna að hvaða marki síðustu ár skera sig úr. Þetta línurit ber svo sem engin ný sannindi og hefur oft áður verið teiknað upp við ýmis tilefni. Þarna er þrennt að mínu mati sem ágætt er að hafa huga:

• Frá 2000 hefur árshitinn öll árin mælst meiri en 4°C.  (Hvenær getum við næst vænst árs undir því gildi ?)
• Hlýindatímabilið 1930-1965 fól í sér mér breytileika í árshitanum en á yfirstandandi hlýindatímabili.
• 2003 er hlýjasta ár frá upphafi mælinga í Stykkishólmi og 2010 er það næst hlýjasta.  1941 kemur síðan næst í röðinni. 

 

 

 

13,8 °C í Bjarnarey

Þennan mjög svo milda janúardag (23.) komst hitinn víða í 10 stig og sums staðar norðan- og austanlands varð hann hærri.  Hvergi þó eins í og Bjarnarey á milli Vopnafjarðar og Héraðsflóa.  Í morgun stóð snarpur SV-strengurinn af landi eða fjalllendinu sem Hellisheiði Eystri liggur um.  Ekki alveg svo hlýtt varða á Eskifirði.

Milda loftið er heldur að gefa eftir í bili, en von er á afbrigðilega mildu lofti á þriðjudag.  Þá má ætla að enn hlýrra verði á Austurlandi og kannski ekki síður suðaustanlands.  

Um hlýja janúardaga, met og samanburð má lesa hér á síðu Sigðurðar Þórs Guðjónssonar

Varað við vatnavöxtum, hvað svo ?

Nú þegar rignir í þeim vetrarblota sem nú gengur yfir landið leysir snjó á hálendinu og vöxtur hleypur í ár eins og Hvítá.  Rennslið í Hvítá við Fremstaver í Hvítá er sagt vera 437 rúmmetrar á sek. kl. 8 í morgun og varað er við vatnavöxtum á vatnsviði Hvítár. Það vantar svo ótalmargt í þessar frétt eða viðvörun og hún skilur eftir fleiri spurningar en hún svarar.

• Eins og það hvort þetta vatnsmagn geti leitt til flóða og þá hvar neðar við Hvítá og Ölfusá ?
• Hve langan tíma má ætla að líði þar til vatnsmagnið þarna uppfrá  skili sér til byggða ?
• Hvað er rennsli upp á 437 rúmmetra við Fremstaver í samanburði við síðasta stórflóð í Hvítá/Ölfusá skömmu fyrir jól 2006 ?

Þegar farið er inn á heimasíðu Veðurstofunnar (kl. 10:38) eru aðeins þessar upplýsingar á undirsíðu um vatnafar: "Nú er mjög hlýtt á hálendinu og snjór sem þar er bráðnar hratt. Rennsli hefur vaxið töluvert í Hvítá í Árnessýslu og varað er við vatnavöxtum á vatnasviði hennar".

Fyllri upplýsingar en koma fram í þeirri stuttu tilkynningu sem sem send er á fjölmiðla verða að vera aðgengilegar, sé yfir höfuð einhver hætta á ferðum. Fyrir þá íbúa sem búa við flóðahættu á bökum Hvítár er óvissan verst. 

Þegar skoðað er alveg hreint prýðilegt vatnafarskort á undirsíðunni sem áður er getir, kemur í ljós að hlutfallstala rennslis við Fremstaver sé 99% og sama eigi við neðst í Ölfusá, en miklu skiptir að þessar tölur séu settar í samhengi við önnur flóð, sé fólki eða eignum yfir höfuð hætta búin. 

Veðurstofan og áður Vatnamælingar hafa stundað rannsóknir í áranna rás á þessum flóðum og ekki skortir þekkinguna sbr. hér.

(myndin er frá desemberflóðunum 2006 við Selfoss.  Ljósm. Sæland)

Varað við vatnavöxtum

Hiti langt yfir meðallagi

Þorrinn heilsar með vænni hláku.  Meginskilin á Atlantshafinu fóru á bóndadaginn (21. jan)  norður yfir landið.  Mikið háþrýstisvæði er staðsett yfir og aðeins vestur af Bretlandseyjum.  Það stýrir veðrinu nú um stundir og heldur meginskilunum fyrir norðan land lengst af næstu dagana og til okkar berst því í hægðum sínum milt loft af suðrænum uppruna.

Kortið er spákort HIRLAM, gildir á miðnætti 22. janúar.  Skotvindurinn sem að jafnaði liggur sunnarlega á Atlantshafi í janúar hefur skotið upp kryppu fyrir norðan land og á meðan erum við heittempruðu megin við  meginskilin. 

Þó skilin slengi sér inn á Vestfirði á sunnudag, munu þau meira og minna halda sig fyrir norðan landið fram á miðvikudag.  Það hefur í för með sér að hitinn í Reykjavík mun verða þessa fimm daga (lau. - mið) um 7°C yfir meðalhita janúar sem er -0,5°C. (1961-1990).  Á Akureyri gæti frávikið orðið enn stærra og þar má reikna með að hitinn verði um 9°C yfir janúarhitanum sem að jafnaði er -2,1°C.  Þó þessar tölur virki stórar, er samt ekki um neitt afbrigðilegt ástand að ræða umfram það sem fylgir vetrarhlýindum eins og þessum.

Þessi spá um áframhald á milda loftinu fram á miðvikudag verður að teljast vera nokkuð áreiðanleg, en hvað tekur við eftir það er meira á huldu. 

Snjór hefur merkilega eiginleika

Þurr og nýfallinn snjór í frosti hefur sáralitla samloðun.  Hann fýkur auðveldlega og skafrenningur í talsverðum vindi myndar kóf snjókristalla.  Um leið og bleyta kemst í snjóinn (líka ef hann féll sem blautur snjór), breytist samloðunin frá því að vera afar lítil yfir í það að verða  mikil.  Vatn tengir þá og heldur saman endum ískristallanna.  Um leið og vatn kemur við sögu umbreytist snjórinn líka hratt.

Myndin sem hér fylgir var tekin á Akureyri  sl. sunnudag 16. jan. (Ljósm. Ingibjörg Jónsdóttir)  Eins og menn muna snjóaði allmikið framan af fyrri viku og víðast var þó nokkur snjór á húsþökum.  Sá snjór féll (eða skóf) í eindregnu frosti og hann var því laus í sér.  Á laugardag var skyndilega komin væg hláka.  Eitthvað bráðnar við snertinguna við mildara loftið og vatn hripar niður í snjóþekjuna.  Um leið sígur snjórinn samann og eðlisþyngdin eykst.  Með tilkomu vatnsins er samloðun sem lítil var fyrir í fönninni skyndilega orðin mikil.  Á sama tíma er upphitað íbúðarhúsið að bræða snjó sem fyrstur féll á þakið.  Varminn frá þakinu er þannig nægur til umbreyta snjónum  og mynda ís á snertifleti þaksins.  En þegar vatn tekur að hripa í gegn vegna bráðnunar að ofan verður með tímanum vatnsósa ís eða krapi allra næst yfirborði eða við þakjárnið. Viðnámið minnkar og snjórinn tekur að skríða  eða "fljóta" undan hallanum.

Samloðunin er þá orðin það mikil að það sýnist sem samofið teppi renni fram af þakbrúninni.  Þegar myndin var tekin á sunnudag, hafði reyndar fryst aftur, en best gæti ég trúað að þetta "umhverfislistaverk" hafi þegar verið fullmótað að mestu daginn áður þegar hitinn var enn rétt yfir frostmarki. 

La-Nina, Ástralía og tengsl við loftslagsbreytingar

Flóðin og rigningarnar í austurhluta Ástralíu í Queensland og þar um slóðir eru afleiðing La-Nina ástands í Kyrrahafinu á milli Eyjaálfu og S-Ameríku. Vek athygli á nýrri og prýðilegri umfjöllun Emils Hannesar um þessi tengsl hér. 

Línuritin sem hér fylgja eru fengin frá NOAA (myndina má stækka).  Þau sýna útslag 6 mestu La-Nina tilvikanna síðustu áratugina. Vel sést að útslagið þegar hitafrávikin í yfirborssjónum á Kyrrahafinu náðu hámarki í desember er það mesta sem sést hefur frá því að menn fóru að fylgjast kerfisbundið og mæla þessa hluti um og fyrir miðja síðustu öld. Ef við gerum ráð fyrir því að mikli tengsl séu á milli úrkomu í þessum hluta Ástralíu og styrks Suðurhafssveiflunnar (La-Nina / El-Nino) þurf flóðin svo sem ekki að koma á óvart.

Vísitala Suðurhafssveiflunnar er hér einnig sýnd frá því um 1950.  Rautt er El-Nino og blátt La-Nina.  Vel má sjá að sveiflan er nokkuð háttbundin en þó skiptast á lengri "bláir" og "rauðir" kaflar sem Emil Hannes fjallar einnig um og tengsl við aðra lengri sveiflu í hafinu sem skammstöfuð er PDO.  Í myndviðtali við Adam Scafie á Bresku Veðurstofunni sem Ágúst Bjarnason hefur sett inn hér, kemur fram hjá honum sú almenna viðtekna skoðun í þá veru að ekki verði séð að veðurfarshlýnun af mannavöldum breyti nokkru um hina náttúrulegu Suðurhafssveiflu, sem þekkt hefur verið um aldir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Þær tilgátur um tengsl þarna á milli sem mér hafa alltaf þótt áhugaverðastar eru þær að með hlýnun loftslags vaxi útslag sveiflunnar,  annars vegar samfara  El-Nino og hins vegar með La-Nina.  Veðurfarslíkönin gefa ekkert slíkt til kynna, en menn þekkja svo sem orðið veikleika þeirra þegar kemur að náttúrulegum breytileika á kvarða ára og áratuga.   Mælingar síðustu tvo áratugi gæti einmitt gefið aukið útslag til kynna, sjá t.a.m. toppinn 1997/98 (El-Nino) og nú 2010/11 í hina áttina (La-Nina).  Hins vegar gæti styrkur sveiflunnar (þ.e. útslagið) verið tilviljun og samanburðarhæfar mælingar ná ekki nema rúmlega hálfa öld aftur.  Lengri tíma þarf að mínu mati til að draga ályktanir með breytingar á Suðurhafssveiflunni og möguleg tengsl við langtímaleitni hitans á jörðinni.

Vetrardagurinn fyrsti ?

Sjálfur eru ég haldinn einkennilegri sérvisku þegar kemur að vetrarveðráttunni.  Held því fram við hvern sem vill heyra að það sé ekki kominn vetur í raun fyrr en íbúar um vestanvert landið fá að finna fyrir útsynningsveðráttu með sínum lemjandi éljagangi.  Þennan veturinn höfum við þurft að bíða óvenjulengi eftir slíku veðurlagi, en kom að því gær, 17. janúar.  Í mínum huga markar því þessi dagur fyrsta daga vetrar. Fram að því hefur verið langt haust með alls kyns veðri. Oft hafa þessir haustdagar vissulega verið kaldir !  Þessi skilgreining á haustinu er klárlega á skjön við aðra sem ég hef líka viðrað, nefnilega þá að í október hefðum við svo að segja hrokkið beint úr sumrinu yfir í veturinn.  Þá er eingöngu horft á hitafarið, en ekki uppruna loftsins og ham veðursins eins og mín sérviska býður upp á.

En að veðrinu í gær.  Úr vestri barst lægð með svölu éljalofti og fór hún svo að segja rakleitt austur yfir landið. Suðvestanvindurinn um landið suðvestanvert tók dálítið í seinni partinn í gær og glóði á éljabakkana undir sólsetur.

Með lengri degi og hækkandi sól um miðjan daginn eru MODIS-myndirnar nú aftur orðnar brúklegar. Á meðfylgjandi mynd kl. 13:33 og löguð er til af Ingibjörgu Jónsdóttur sést skýjasnúðurinn umhverfis lægðarmiðjuna einkar vel.  Eins er landið sjálft meira og minna hulið snjó ef sandarnir suðaustanlands eru undanskyldir.

 

Slöpp frammistaða í Útsvari

Datt inn í endursýningu á Útsvari RÚV frá því í gær á meðan ég var að bíða eftir kvöldfréttunum.  Þar áttust við lið Hafnarfjarðar og Norðurþings.  Liðin voru í miðjum klíðum í flokkaspurninganna þegar ég kom inn og síðasti flokkurinn Spámenn reyndist vera getgátur um veðurfræðinga Sjónvarpsins.  Fyrst birtist Kristín Hermannsdóttir, þá Einar Magnús Einarsson og að síðustu Hálfdán Ágústsson.  Hann var fimm stiga virði og átti samkvæmt því að vera erfiðastur viðfangs. Öll þrjú hafa flutt veðurfréttir í sjónvarpi í nokkur ár, en  Kristín lengst, sennilega í bráðum áratug (kannski þess vegna sem fékkst aðeins 1 stig fyrir að hafa upp á henni).  Skemmst er frá því að segja að þátttakendurnir sex í þessum útsvarsþætti voru algerlega út á þekju í þessum lið og gekk svarrétturinn fram og til baka á meðan svörin voru út í hött, þar til í lokin að einhver nefndi nafn Hálfdáns án þess að hafa föðurnafnið og fékkst því ekkert stig. 

Ég varð nú hálfklumsa við þessa frammistöðu. Sigmar þáttastjórnandi hafði á orði að þetta sýndi kannski stöðu veðurfregna í dag að enginn þekkti nein deili á þeim sem flytja veðrið í Sjónvarpi, dagskrárlið sem hefur allmikið áhorf. 

Þó ég hallist helst að því að einmitt þessir keppendur fylgist minna með veðri í sjónvarpi en aðrir landsmenn, að þá getur ástæða blankheitanna legið í öðru. Því að einmitt þessi þrjú: Kristín, Hálfdán og Einar Magnús halda sjálfum sér til hlés og renna bókstaflega inn í veðrið sem þau vilja svo gjarnan lýsa á sem greinarbestan hátt.  Fyrir vikið verða þau ekki nöfn á skjánum heldur meira ek. veðurandlit.  

Sjálfum finnst mér þau gera þetta vel og setja veðurspána fram á skýran og skiljanlegan máta fyrir fólk flest. Og þó ég fái stöku sinnum enn upphringingar þeirra vegna (eða hinna, Halla, Tedda og Ásdísar) þess efnis að staðið sé fyrir Austfjörðum að þá held ég að sjónvarpsveðrið sé nokkuð gott ef mið er tekið af þessum þrönga og á köflum einhæfa (og stundum leiðigjarna) stakks sem formið setur veðurfræðingunum í Sjónvarpi RÚV.

Orðinn langur hviðukaflinn í Öræfum

Eins og meðfylgjandi línurit sýnir hefur óveðrið í Sandfelli í Öræfum nú staðið samfellt í 2 sólarhringa og ekki lokið enn.  Öðru nær, því hörðustu byljina gerði nú í kvöld 46 m/s í hviðu.  Sjá má að veðurhæðin hefur verið nokkuð stöðug þetta 15-20 m/s og augnabliksvindurinn er 30-40 m/s. 

Það er frekar óvanalegt að óveður sé samfellt þetta langan tíma, en það þekkist þó.  Umferð ökutæka hefur verið í algjöru lágmarki þarna um og teljari sýnir allt í allt 47 bíla þessa tvo sólarhringa.  Þar af ekki nema 7 ökutæki frá því í morgun !  

En það er ýmislegt búið að ganga á í dag sunnanlands.  Vindmælirinn á stöð Vegagerðarinnar á Steinum undir Eyjafjöllum fauk í hviðu í morgun.  Er það í annað sinn á þessu ári sem vindur skekur vindmæla.  Í þrettándaveðrinu "fór rellan" á Hraunsmúla í Staðarsveit eins og einn ónefndur Vegagerðarmaður orðaði það.  Enn hefur ekki verið hættandi á það að koma upp nýjum mæli vegna .... jú einmitt, vinds sem blæs af krafti þessa dagana !