Spennandi óstöðugleiki í reiknuðum spám

Fyrir tveimur dögum var hér minnst á reiknaða veðurspá fyrir miðja næstu viku sem var með nokkrum ólíkindum.  Spálíkönin stóru bæði austanhafs og vestan hafa síðan þá haldið áfram að teikna upp dramatíska mynd af stöðu veðurkerfanna fyrir komandi viku og sveiflur og breytileiki á milli einstakra keyrslna er meiri en maður sér svona dags daglega.

Það er allt frá því að vera nánast metháþrýstingur yfir landinu yfir í það að reikna má með mjög kröftugum umskiptum útrásar heimskautalofts með norðankasti og talsvert miklu frosti. 

Maður veltir því vitanlega fyrir sér hverju veldur og staldrar við stóru myndina. Hálfgert "ólag" hefur verið á hinum svokölluðum Rossby-bylgjum hátt uppi í veðrahvolfinu.  Þær ganga frá vestri til austurs umhverfis jörðina og á norðurhveli er áhrifasvæði þeirra gjarnan á milli 35°N og 70°N. Rossby-bylgjurnar hafa mikið að segja með gang lægða og lægðabrautir.  Eins staðsetningu og fari hinna víðáttumiklu hlýju háþrýstisvæða. Síðustu vikurnar hefur útslag bylgnanna verið sérlega mikið og á okkar slóðum hafa þær ofrisið hvað eftir annað, með þeirri afleiðingu að háþrýstisvæðin hafa tekið sér bólfestu mjög norðarlega.  Slíkar hæðir eru þær sem ég hef sagt vera fyrirstöðuhæðir.

Meðfylgjandi spákort af Brunni VÍ sýnir skotvindinn á hádegi nk. mánudags 13. des. Rossby-bylgjurnar eru í raun krullurnar á skotvindinum.  Norður/suður útslagið er mikið á Atlantshafssvæðinu og lítið ber á nokkuð sviphreinum V-vindi sem annars er svo algengur þarna uppi.  

Einmitt á mánudag held ég að ástandið verði ofurviðkvæmt og í raun í litlu jafnvægi.  Framhaldið ræðst af því hvort og með hvaða hætti bylgjutoppurinn við Labrador og Nýfundnaland ofrísi og þá með afar mikilli hæð við Grænland og Ísland eða hvort öldufaldurinn berist áfram til austurs.  Sú þróun er ólíklegust.  Miklu frekar ræðst óvissan af því hvenær og hvar aldan brotnar fram yfir sig og hvernig straumurinn leitast við að ná jafnvægi næstu dagana á eftir.

Við veðurdellufólkið bíðum spennt !! 

15°C á Kvískerjum

Loftið yfir landinu er mjög milt og hvað hlýjast ofan fjalla getum við sagt.  Snörp V-áttin sem nú er ráðandi getur beint lofti úr hæð og niður á láglendi fyrir tilverknað hárra fjalla sem trufla vindröstina. Við niðurstreymi loftsins hlýnar það töluvert.

Á Kvískerjum undir háum Öræfajöklinum hefur í tvígang mælst nokkuð hár hiti af þessum völdum.  Annars vegar í gærkvöldi og síðan aftur í morgun.  Við búum svo vel að hafa tvo vindmæla, annan á sjálfvirkri stöð heima við bæ og hinn niður við þjóðveg. Sá hefur hást farið í 15,6°C og hinn í 15,1°C (í gærkvöldi). Línuritið er frá vegagerðarstöðinni.

Ekki er útilokað að einhvers staðar á Austfjörðum geti á næstu klst. mælst svipaður hiti, en mér þykir það þó frekar ósennilegt, því allra mildast loftið er farið hjá. 

Í morgun þurfti að fara suður til Sikileyjar eða til Spánar við Gíbraltarsund til að finna áþekkan hita.  Á meginlandi Evrópu er frekar kalt, en hins vegar er tiltölulega milt á Bretlandseyjum í dag rétt eins og hér hjá okkur. 

Viðbót:  Að kvöldi 10. des náði hitinn 17,5°C á Kvískerjum. Sjá nánar hér.

1054,5 hPa 16. des 1917

Í desember 1917 mældist ákaflega hár loftþrýstingur hér á landi, reyndar sá næst hæsti frá upphafi samfelldra mælinga, sem þá þegar áttu nær 80 ára sögu.

16.desember 1917 teygði gríðarvoldugt háþrýstisvæði anga sína að norðan yfir Ísland.  Í Stykkishólmi mældist þennan dag 1054,5 hPa.  Loftþrýstingur yfir 1050 hPa er næsta sjaldgæfur hér á landi, kemur fyrir við afbrigðilegar aðstæður á nokkurra áratuga fresti.

En hvers vegna skyldi þetta vera vera umfjöllunarefnið nú ?   

Reiknaðar tölvuspár fyrir 15 til 16. desember gera nefnilega annan daginn í röð ráð fyrir því að fyrirstöðuhæðin gamalkunnuga verði svo öflug um þetta leyti  að þrýstingur við yfirborð gæti orðið milli 1050 og 1055 hPa. Fari svo þarf mögulega að horfa til þessa dags í desember fyrir meira en 90 árum.

Meðfylgjandi spákort er frá GFS, það nýjasta þegar þetta er skrifað og gildir kl. 00,  þ. 16. des.  Háþrýstisvæðið er samkvæmt þessu allt að því með ólíkindum bæði hvað varðar þrýsing við yfirborð og ekki síður gerð og einkenni loftsins hærra uppi. 

Ég á nú eftir að sjá þetta ganga eftir. Trausti gerir þessum horfum  líka skil og með álíka undrunartón.

Vorveður í Nuuk

Stefán Már Ásgeirsson er við vinnu á vesturströnd Grænlands.

Hann sendi svohljóðandi kveðju í athugasemd í morgun:

Ég er að vinna við virkjanaframkvæmdir á vesturströnd Grænlands rétt norður af Ilulissat á 69.3°N (um 350 km norðan við heimskautsbaug).  Hér hefur varla komið frost svo heitið geti í mánuð eða svo.  Gekk upp á fjall á mánudaginn 29.nóv alveg upp við jökulinn.  Fékk í fangið SV vind ca. 15-17m/sek og ca 6° til 8° hita beint af jökli.  Er þetta afbrigðilegt veður fyrir staðsetningu og árstíma ? 1-2° frost núna. 

Já það er rétt að veðrið er afbrigðilegt á þessum slóðum, en hitinn fylgir einmitt sterku neikvæðu útslagi á Norðuratlastshafssveiflunni (NAO) eins og fjallað var um hér á dögunum.

Á vef Dönsku Veðurstofunnar, DMI má nálgast línurit með mælingum að undanförnu og valdi ég Nuuk, sem vissulega er heldur sunnar en Ilulissat.  Engu að síður er hitafrávik frá meðallagi síðustu 15-18 dagana ansi stór.  Myndin til vinstri sýnir nóvember, hámarks- og lágmarkshita dagsins og gráa línan neðst er meðalhiti. Til hægri eru síðan þeir dagar sem liðnir eru af desember.  Athugið að hitakvarðinn er ekki sá sami, en það breytir því ekki að ekki hefur verið frost í Nuuk í mánuðinum og reyndar ekki frá því um 18. nóvember sýnist mér !  Þetta er með hálfgerðum ólíkindum því meðalhitinn er um -5°C.

Handan Grænlands, s.s. á Svalbarða er aðra sögu að segja, þar hefur verið frekar kalt og undir meðallagi. Um þessar mundir er yfir 20 stiga frost

 

 

Hafísinn nú 20 sjómílur norður af Horni

Þrálát V- og SV-áttin á Grænlandssundi er nú farinn að valda stíflu í reki íssins á milli Íslands og Grænlands. Eins og þetta kort Ingibjargar Jónsdóttur á Jarðvísindastofnun frá því í gærkvöldi ber með sér, er stutt í ístotu norður af Hornströndum og hefur borist nokkuð ákveðið til austurs síðustu daga og líka verið að nálgast landið.

Ísstífla er einmitt oft fylgifiskur fyrirstöðuhæðar fyrir vestan eða sunnan land.

Viðbót kl. 20:45.  Ingibjörg fór með í ískönnunarflug Landhelgisgæslunnar fyrr í dag. "Ég hef ekki séð svona mikla nýmyndun áður í ísflugi og ekki heldur svona stóra og flotta borgarísjaka :)"  

Nýjar upplýsingar og myndir af ísnum eru á leiðinni.

 

Samtíningur um sérkennilegt tíðarfarið

Þeir eru margir sem dásamað hafa í mín eyru tíðarfar undanfarinna tveggja vikna.  Gjarnan látið fylgja með að froststillur séu mun kærkomnari á aðventunni en næðingurinn og krapahryðjurnar sem flestir tengja frekar við veðurfar þessa árstíma. Ljósmyndin er úr Eyjafirðinum og tekin á dögunum af Jóni Inga Cæsarssyni. 

Höfum það hugfast að þessi einkennilega tíð hjá okkur tengist kuldanum og snjókomunni á meginlandi Evrópu og jafnvel einnig þurrkunum sem sagt hefur verið frá í Ísrael.

Segja má að fyrirstöðuhæð hefi ríkt í grennd við landið allt frá sunnudeginum 21. nóvember, en þá urðu líka straumhvörf í meginhringrás loftsins við N-Atlantshaf, sem aftur hefur djúpstæð áhrif á veðrið í Evrópu.  Erfitt er að benda á eitthvað eitt sem skýra kann þessa breytingu sem varð, það er meira að segja alls ekki auðvelt svona eftir á.

Í stuttu máli hefur ríkt hér neikvæður fasi hinnar svokölluðu Norðuratlantshafssveiflu (NAO).

 

 

• Jákvæður fasi NAO: Verður þegar lægðagangur er frá austri til vesturs yfir Atlandshafið og braut lægðanna nærri Íslandi eða hér skammt sunnan við land. Jafnframt er háþrýstisvæði staðsett vestur af Portúgal, nærri Azoreyjum.  Yfir meginland Evrópu berst þá milt og úrkomusamt loft, en á sama tíma er kalt við á Vestur-Grænlandi.

• Neikvæður fasi NAO: Þá er þrýstimunur á milli Íslands og Azoreyja minni, jafnvel hærri þrýstingur við Ísland. Lægðabrautin færist til suðurs inn yfir Miðjarðarhaf og N-Afríku.  Milt verður við V-Grænland, en heimskautaloft streymir úr norðri og austri yfir Norður- og Vestur-Evrópu.

Nánari útlistun á hinni áhugaverðu Norðuratlandshafssveiflu má lesa t.d. í fróðleiksmola á vef Veðurstofunnar og eins er bent á umfjöllun á Wikipedia.

Þegar fasi NAO er áberandi neikvæður einkennist veðurlagið m.a. af eftirfarandi þáttum:

• Ríkjandi vindáttir verða frá SV til N, í stað hinnar algengu A-lægu átta.
• Úrkomulítið er í veðri og stundum sérlega þurrt.
• Loftþrýstingur er hærri en í meðallagi, hægviðri tíð og lítið um storma.
• Ýmist er frekar kalt eða mjög milt.

Þessi síðasti þáttur þarfnast útskýringa.  Sé vindáttin norðlæg beinist kalt loft yfir landið og gjarnan er að vetri slík N-átt hæg og yfirborð landsins kólnar þá vegna útgeislunar (að vetrinum).  Hin hliðin á þessum sama peningi er sú að loft með mjög suðlægan uppruna berst hingað í SV-átt.  Staðsetning fyrirstöðuhæðar sem oftast er undirliggjandi fyrir langa kafla með neikvæðum NAO stýrir því hvort loftið er suðlægt eða norðlægt að uppruna.

Frá 21. nóv til 5. des hefur meðalloftþrýstingur í Stykkishólmi verið um 1025 hPa og er það um 23 hPa yfir meðalagi árstímans. Í Reykjavík hefur úrkoman þessar tvær sömu vikur mælst á milli 6 og 7 mm.  Þar er um fimmtungur þess sem ætla mætti að kæmi í mælana á jafnlöngum tíma í byrjun vetrar.

Í sjálfu sér er ekki óalgengt að sjá fyrirstöðuhæðir á okkar slóðum að haustlagi eða í vetrarbyrjun, en slíkt ástand varir oftast ekki nema í örfáa daga, sjaldnast lengur en 10-12 daga.

En hvað svo um áframhaldið ?

Flestar tölvureiknaðar spár gera ráð fyrir því að í stórum dráttum haldist einkenni þessa kafla sem hófst eins og áður sagði 21. nóvember, næstu tvær vikur hið skemmsta. Ekki er þó um sömu fyrirstöðuhæð að ræða.  Það sem frekar gerist er að um leið og slík koðnar niður, sem er jú óhjákvæmileg örlög þeirra þegar þegar milt loft þeirra berst norður í mun kaldar umverfi, að þá sprettur stöðugt ný upp, nokkurn veginn í kjölfar hinnar fyrri.  Kortið hér til hliðar er GFS spákort Bandarísku Veðurstofunnar sem gildir 15. desember kl. 06.  vissulega langt fram í tímann, en sama hvar borið er niður, reiknilíkönin eru ekki þessa dagana að brjótast úr viðjum hins neikvæða fasa NAO.

Líka má skoða sérstaka spá um gildi á NAO, einnig frá Bandarísku Veðurstofunni.  Það sem súluritið sýnir er 10 daga spá fyrir gildi NAO og athugið að það er eitt og hið sama fyrir allt N-Atlantshafið (tekur mið af þrýstimun Azoreyja og Íslands).  Súlurnar eru alltaf spá og sjá má að straumhvörfunum um 20. nóvember er ágætlega spáð.  Eins er greinilega spáð svipuðu ástandi næstu 10 daga.  Fylgnin á milli spágildis og raungildis er tæplega 0,7 frá því í ágúst.  í 7 daga spá er fylgnin enn betri eða 0,84.

Gangi þessi spá eftir má hæglega fara að tala um afbrigðilegt tíðarfar með upp undir mánaðarlangan kafla með fyrirstöðuhæðum við Ísland og Grænland sem koma í veg fyrir eðlilegan loftstraum af Atlantshafinu inn yfir meginland Evrópu. Fari svo á veturinn enn eftir að herða tökin á þeim slóðum.

Ég mun í öðrum pistlum fjalla um ýmsar birtingarmyndir þessa ástands og bregða jafnframt ljósi á áþekka kafla að vetri frá fyrri tíð.

 

 

 

Hafísinn hefur nálgast landið

Þeir eru orðnir 11 eða 12 dagarnir sem öfugur þrýstistigull hefur ríkt á milli Íslands og Grænlands.  Með öðrum orðum, SV og V-áttir blása á Grænlandssundi í stað hennar ríkjandi NA-áttar á þessum slóðum. 

Þegar svo háttar til í nægjanlega langan tíma fer hafísinn í Austur-Grænlandsstraumnum (handan miðlínu Grænlands) að hrannast upp.  Þetta er eins konar ísstífla sem leiðir til þess að jaðarinn berst nær Vestfjörðum og á endanum að landi  haldist vindáttir svipaðar næstu daga og vikur.  

Ingibjörg Jónsdóttir (síða hennar hér)  hefur rýnt í tunglmyndir og niðurstaða hennar er að í morgun hafi meginjaðarinn verið 28 sjómílur frá landi þar sem hann var næstur.  Svo er að sjá sem nýmyndun íss  sé út frá meginjaðrinum og það vekur vissulega athygli þetta snemma vetrar.

Venjulegar ljósmyndir er ekki að hafa nú í þegar hádegissólin er þetta lágt á lofti. Hins vegar hafa verið svo góð skilyrði í dag hvað skýjafar varðar að á venjulegum hitamyndum má greina nokkuð vel svæði hafíss norður og norðvestur af landinu. Í það minnsta útbreiðslu kalda sjávarins.  Við rétt veðurskilyrði, þ.e. kulda og hægan vind getur þessi seltulitli sjór hæglega lagt og myndað nýjan ís.   Sjálfum þykir mér útbreiðsla þessa kaldsjávar vera  allmikil eins og tunglmynd Veðurstofunnar frá kl. 15:16  sýnir reyndar vel (að neðan).

 Ekki er alltaf auðvelt að greina ský eða þoku frá sjónum, en í dag var það ekki vandkvæðum háð í heiðríkjunni.

Eðlilegri NA-átt í Grænlandssundi er ekki spáð næstu 10-12 dagana hið skemmsta svo að aðventan ætlar að verða okkur veðurdellufólki sérlega áhugaverð hvað þetta varðar a.m.k.

Hér er tengill á umfjöllun Trausta Jónssonar um vesturís, eins og venja er að kalla hafískomur, verði þær í svipuðu veðurlagi og nú snemma vetrar.  

 

 

 

 

 

 

Óvenjumiklar hitasveiflur

Vegfarandi sem er staddur undir Eyjafjöllum á austurleið er þar í +7°C og snarpri V-golu.  Austur í Mýrdal er ekki jafn milt, en hiti samt yfir frostmarki. Þegar komið er yfir brúna á Múlakvísl, snarbreytist ástand mála og á Mýrdalssandi mældust -5°C á sama tíma. 

Þetta er 12 gráðu munur á tveimur stöðum sem liggja álíka sunnarlega og tiltölulega stutt á milli í loftlínu.  Milda loftið úr vestri flýtur yfir Mýrdalssand og niðri við jörð heldur sig kalt og þungt loft sem komið er ofan af hálendinu niður meðfram Mýrdalsjökli.  Með öðrum orðum, Mýrdalsjökull virkar eins og þröskuldur í V-áttinni og eftir situr kuldapollur á stóru svæði á Sandinum og austur í Skaftártungu og á Síðu.  

Ekki lægri nóvemberhiti í Reykjavík frá 1996

Nú liggur það fyrir að meðalhiti nýliðins nóvember var ansi lágur, 0,5 eða 0,6°C.  Lengi vel leit reyndar út fyrir að mánuðurinn gæti endað undir 0°C, en það breytir því ekki að þetta er lægsti nóvemberhiti í Reykjavík frá 1996.  Einnig var frekar þurrt, aðeins helmingur meðalúrkomu rétt eins og í fyrra í sama mánuði.

Á Akureyri virðist við fyrstu sýn einnig ekki hafa verið kaldara en frá 1996.  Þar er meðalhiti mánaðarins nærri  -1,4°C.  Úrkoma var aftur á móti mikil og slagar upp í það að hafa verið tvöföld meðalúrkoma mánaðarins.

Svo er bara að sjá hvernig desember kemur út og þá árið í heildina sem hefur verið með hlýjasta móti, þó svo að þessi kaldi nóvember dragi nokkuð úr þeirri sveiflu.

 

Laglegasti ísbjörn

Ísbjörninn sem málaður var á Langjökul á Laugardag í þágu loftslagshlýnunar á laugardag er býsna snotur eins og mynd Bergteins Björgúlfssonar ber með sér (sjá fyrri umfjöllun).  Stærðarhlutföllin sjást best í samanburði við fólkið sem þarna stendur við "bak bjarnarins" 

Líkast til er að að mestu horfinn í dag eftir snjókomu næturinnar og dagsins. Reyndar er að hlýna og mögulega gæti brætt ofan af honum á nýjan leik. Stærðin er samt ekki slík að björn Bjarneyjar og félaga sjáist utan úr geimnum, en fróðlegt verður að fylgjast með hvort móti fyrir rauða litnum næsta sumar þegar vetrarsnjóinn hefur  leyst í burtu.