Maíhitinn liggur lágt

Sló til fróðleiks á meðalhitann í Reykjavík fyrstu 15 daga mánaðarins og eins fyrir Akureyri.  Kuldi síðustu 2 daga kemur með fullum þunga og reynist hitinn vera á báðum stöðum nærri 2 stigum undir "kalda" meðaltalinu frá 1961-1990.  

En við erum að tala um maí.  Í engum einum almannaksmánuði er stígandi meðalhita jafn mikill frá upphafi til loka mánaðar.  Ekkert er óeðlilegt við það að hitinn sé undir "í hálfleik".  En til þess að maí 2012 nái meðallagi þarf hitinn í Reykjavík að vera nærri 8°C það sem eftir er og á Akureyri 7,5°C.  Það er svo sem ekkert útiloka í þeim efnum en brekkan að því marki telst vera fremur brött. 

Í fyrra var maí rétt undir meðallagi, en yfir í Reykjavík.  2007 var kalt í maí og á báðum stöðum undir meðaltalinu.  Þá fylgdu á eftir tveir hlýir og sérstaklega sólríkur mánuðir (júni og júlí) það sumar.  

Sé maíkuldi ekki afleiðing hafíss eða sjávarkulda er ekki alls ekki hægt að sjá  að hann hafi forspárgildi fyrir sumarið. 

Margt bendir til þess að hlýja loftið úr suðvestri sem spáð er um helgina gæti orðið viðvarandi í næstu viku og ólíklegt að hret af einhverju tagi endurtaki sig alveg í bráð.

Himinn og haf er á milli spákortanna tveggja sem hér fylgja.  Reyndar líka heil vika.  Það efra gildir á miðnætti, miðvikudaginn 16. maí og það neðra á miðnætti miðvikudaginn 23. maí.  Bæði spár ECMWF af Brunni VÍ.  Heildregnu línurnar er "þykktin" sem er vísbending um hita loftmassans yfir okkur hverju sinni.  Lituðu fletirnir er hiti í 850 hPa fletinum eða nærri 1.400-1.500 metra hæð yfir sjó.  Austanlands er því spáð að það það hlýni um 14 stig skammt ofan hæstu fjalla þar til um miðja næstu viku !

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Vindhviða 57 m/s í Hamarsfirði

Hretið sem nú gengur yfir landið verður að skoðast sem beina afleiðingu þess að mjög djúp lægð fyrir maímánuð fór hér sunnan við landið.

Lægðin náði mestri dýpt nærri Færeyjum um kl. 21 í gærkvöldi.  Þá var hún greind um 971 hPa (sbr. kort HIRLAM hér til hliðar kl. 21 í gær. Fengið af vef VÍ.) 

Í raun þætti sú dýpt lægðar alls ekki til frásagnar í febrúar eða mars, en í maí er staðan orðin nokkur önnur.  Meðalloftþrýstingur hækkar í vetrarlok og nær hámarki í maí.  Þá er Grænlandshæð áberandi og tíð og þær lægðir sem eru á ferðinni um Atlantshafið oftast litlar um sig og slappar.  Til eru vissulega ágætar undantekningar frá þeirri reglu.  Til samanburðar höfum við lægsta mælda þrýstinging á Íslandi í maí (967,3 hPa) sem mældist á Stórhöfða 1956 þann 13.  Þá var áþekk lægð og nú á ferðinni, bara heldur nær landinu.  Í kjölfarfar hennar gerði líka norðanhret, þó var aðeins minniháttar.

Grænlandshæðin ásamt þessari myndarlegu lægð valda kröftugu aðstreymi af ísköldu heimskautalofti sem ættað er af ísasvæðunum með austurströnd Grænlands. 

Austanlands náði veðuhæð hámarki um svipað leyti og lægðin náði sinni fullu dýpt.  Í Hamarsfirði fóru hviður á mæli Vegagerðarinnar yfir 50 m/s og sú mesta 57 m/s.  Þetta er þekktur staður fyrir heilmikla sviptivinda.

Kastið mun vara fram á morgundaginn og loftkuldinn reyndar lengur.  Þegar þurra heimskautaloftið berst yfir opið haf norður af landinu drekkur það í sig raka og þeim mun meiri eftir því sem vindur er meiri.  Við lyftingu yfir fjöllin norðanlands losar það seig við rakann í formi élja eða snjókomu, einna helst þá við Siglufjörð og utanverðan Eyjafjörð, en einnig austur með norðurströndinni.

 

Krossmestuhretið í dag

Einhverjir hafa viljað kenna yfirvofandi hret við Krossmessu. Það ætlar að verða slæmt og í raun ótrúlegt bakslag  á þá vorlegu daga sem verið hafa frá því um miðja viku.  Myndin hér til hliðar var tekin af Jaðrakan í hreti í fyrravor, 16. maí.  Bjarni Rafnar Össurarson heitir ljósmyndarinn og mæli ég með fuglamyndum hans.

Reiknaðar spár eru sem betur fer furðu nákvæmar og enginn ætti að þurfa að far sér að voða í dag og það eru aðeins villt dýr og fuglar sem ekki eiga kost á "viðvörunum" um það sem koma skal. 

Hér fer texti sem ég sendi Vegagerðinni og er ætlaður til leiðbeiningar fyrir vegfarendur sem vonandi verða sem fæsti þegar líður á daginn um norðan og austanvert landið.

Spáin frá því í gær virðist vera að ganga eftir í öllum aðalatriðum. Hríðin verður dimm um tíma og m.a. vegna þess hvað veðurhæðin verður mikil, víða 18-23 m/s og 20-25 m/s austanlands með kvöldinu. Í byggð norðan- og austanlands verður krapi eða bleytusnjór sem verður að ísingu eftir því sem kólnar í dag og kvöld.

Vestfirðir. Hríðarveður er víða á Vestfjörðum, einnig í byggð, en þar dregur úr ofankomu um og eftir hádegi og aðeins él upp úr því og kólnandi. Sunnantil á Vestfjörðum sleppur þó að mestu við snjókomu.   

Norðurland. Versnandi veður á Norðurlandi.  Víðast hríð, en krapi  og síðar snjór á láglendi frá því fyrir hádegi og fram á kvöld. Vaxandi veðurhæð og NA 18-23 m/s um og eftir miðjan daginn.  Blint og takmarkað skyggni, sérstaklega á fjallvegum. Ofankoman verður lítil og sums staðar engin vestantil á Norðurlandi, en þar engu að síður hvasst og hætt við hálku.

Austanlands helst veður skaplegt fram eftir morgninum, en versnar síðan mjög. Þétt og samfelld ofankoma frá því um hádegi og fram á kvöld.  Á láglendi rigning og krapi og ekki snjókoma fyrr en líða tekur á daginn og þá suður fyrir miðja Austfirði. Hætt er við að afar blint verði, s.s. á Fagradal og víðar þar sem fer saman talsverð ofankoma og mikil veðurhæð.  

 

Vindhviður. Gera má ráð fyrir snörpum vindhviðum 30-40 m/s á sunnanverðu Snæfellsnesi einkum í Staðarsveit fram á kvöld einnig á Kjalarnesi 30-35 m/s frá því eftir miðjan daginn og eins í kvöld.  Suðaustanlands er reiknað með byljóttum vindi og vindhviðum allt að 35-45 m/s frá því fljótlega eftir hádegi og fram á nótt.  

 

Allt að 9 stiga frost í byggð í nótt

Frostið mældist mest 9,6 stig á Haugi í Miðfirði og litlu lægra (-9,1°C) á Þingvöllum.  Á hálendinu var síðan sums staðar heldur kaldara.  Kl. 03 í nótt var frost um nánast allt land eins og meðfylgjandi mynda af vef Veðurstofunnar ber með sér. Öll kurl eru ekki komin til grafar því lágmarksmælingar mannaðra stöðva berast ekki fyrr en eftir kl. 09.

Bæði er það svo að frekar kalt loft er yfir , sérstaklega þó norðaustanlands og nær þar vart að komast upp fyrir núll gráðurnar þar yfir miðjan daginn.  Vestan- og sunnantil er að auki mikil útgeislun yfir nóttina í heiðríku og þurru lofti og þar mikil dægursveifla hitans.  Þannig kæmi mér ekki á óvart að það fari upp undir 10 stigin í Þingvöllum í dag í sterkri maísólinni.

Þetta er með meiri frostum sem verða í maí og mestur kuldi á stöð ef miðað er við byggð í það minnsta frá 2006.  Árið 2005 þótti maí kaldur og mikið um næturfrost fram eftir öllu.  Hef ekki samanburð við þann mánuð, en hér áður fyrr og sérstaklega þegar hafís var viðloðandi norður- og austurströndina gat orðið nokkru kaldara og þrálátara frost.  Þannig varð t.d. 17 stig frost eftir miðjan mánuðinn hafísvorið 1979 á Brú á Jökuldal.  Það var  óvenjulegt í öllum samanburði, og lét nærri landsmeti. 

Komandi nótt verður svipuð og heldur ekki miklar breytingar aðfaranótt þriðjudagsins þó þá haf slegið aðeins á mesta loftkuldann úr norðri.  Áfram eru horfur hins vegar á mikilli dægursveiflu hitans, sérstaklega um vestanvert landið þar sem heiðríkju er spáð meira og minna fram yfir miðja vikuna. 

Breytileiki tíðarfarsins - stærra samhengi apríl 2012

Veðurstofan sagði frá því í byrjun mánaðarins að apríl hefði sums staðar verið kaldari en mars, en vel að merkja að sá mánuður þó sérlega mildur af marsmánuðum að vera, þökk veri sérlegum hlýindum með hitametum í lok mars.

En það er víðar en hér á landi sem til meðalhiti apríl mánaðar í ár var lægri en í mars. Í Noregi var sú raunin á mjög mörgum veðurathugunarstöðvanna þar í landi. Eins sums staðar í Danmörku. Á Bretlandseyjum var nýliðinn apríl afbrigðilegur með öðrum hætti, ekki verið úrkomusamara í það heila tekið í þessum almanaksmánuði frá 1910. Við nánari eftirgrennslan og með hjálp tóls NOAA alríkisveðurstofunnar má reikna meðalkort fyrir hina og þessa þætti fyrir tímabili 1. til 30. apríl.

Sýni hér tvö kort. Annars vegar frávik meðalhita (2 metra hæð). Þar má sjá greinilegt kulda frávik suður með allri vestanverðri Evrópu suður til Spánar og Portúgals. Kalda frávikið nær inn á austanvert Ísland.

Hin myndin sýnir frávik í styrk sunnanþáttar vindsins í 850 hPa fletinum eða nærri 1.300 metra hæð. Neikvæð gildi þýða vitanlega N-átt. Sjá má að vindurinn hefur verið greinilegur af norðri yfir hafinu á milli Íslands og Skandinavíu með stefnu yfir Bretlandseyjar. Úrkoman þar og einkum í Englandi er rakin til kuldans og óstöðugleika með eilífum skúraleiðingum. En líka fylgir afbrigðilegri hringrás eins og þessari gangur lægða úr norðvestri með skilaúrkomu svo sem á Írlandi og í fjöllin í Wales þar sem rigndi sérlega mikið. Þetta votviðri kemur í kjölfar eins þurrasta marsmánaðar sem sögur fara af að sögn Metoffice í Exeter.

En hverju veldur og því þessar andstæður þegar við búumst kannski frekar við frekar línulegri vorkomu e.t.v. með styttri hretum á milli ?  Síðustu dagarnir í mars skiptu sköpum og veltu við jafnvægisástandi. En veðrið hér við N-Atlantshafið hafði svo sem ekki verið í jafnvægi. Lengst af mikil hæð, fyrirstöðuhæð við Bretlandseyjar með mildu og þurru veðri í V- og N-Evrópu. Í lokin tekur hún upp á að reka til vesturs og norðvesturs. Á meðan hún fór hér hjá hlýnaði óvenjulega með SV-átt hér á landi áður en háþrýstingurinn koðnaði að mestu niður á endanum við Hvarf fyrstu dagana i apríl. Hann gerði það reyndar ekki alveg og háþrýstifrávik var viðvarandi mest allan mánuðinn á þeim slóðum með nokkuð stöðugum bylgjutoppi.

Þegar standandi bylgjur eins og þessi í háloftabylgjumunstrinu berst ekki áfram til austurs eins og venja er, heldur þvingast í hina áttina (í norðvestur) við það að bylgjan er nöguð í sundur í suðri af kaldara lofti. Jafnvægið raskast, það verða fasaskipti eins og ég kalla það stundum og heimskautaloft úr norðri á greiða leið til suðurs þar sem hæðin réði ríkjum áður. N-áttin var viðvarandi fyrir austan Ísland meira og minna allan mánuðinn og því fór sem fór.

Síðustu daga hefur ástandið verið að jafna sig enda þrengir mildara loftið sér sífellt meir úr suðri með hækkandi sól. Þó er hins vegar enn stutt í heimskautaloftið sem sést kannski vel á því að snjóað hefur upp á síðkastið í Þrændalögum Noregs og kuldinn hefur vissulega líka náð til norðaustur- og austurhluta Íslands þó svo að ekki hafi snjóað þar nema i smáéljum. Líklegt má telja að sú staða sem nú er uppi og hófst um eða rétt uppi úr mánaðarmótum haldist a.m.k. fram undir næstu helgi. Reynslan segir að veðurlag í maí geti verið einkar stöðugt, þó svo að ekkert sé vitanlega tryggt í þeim efnum.

Heimskautalegt vorloft yfir landinu

Í gær 3. maí tók ég meðfylgjandi mynd frá Konungsvörðu við gömlu leiðina yfir Holtavörðuheiði og til norðurs yfir Hrútafjörð.

Í Vegahandbókinni stendur um Konugsvörðu:

Norðarlega á heiðinni, töluvert utan við núverandi vegstæði, er hlaðin varða sem reist var af vegagerðarmönnum sem voru að störfum á heiðinni árið 1936 til minningar um heimsókn dönsku konungshjónanna það ár. Munnmælin norðan heiðar herma að varðan hafi verið reist þar sem konungurinn nam staðar og kastaði af sér vatni. Varðan er kölluð Konungsvarða og efst á henni er steinn sem á er höggvið fangamark konungs.

Loftið var sérlega tært og útsýnið gott til allra átta.  Lofrakinn var ekkert sérlega lágur um 70% og daggarmarkið um -2°C um þetta leyti samkvæmt mæli Vegagerðarinnar þarna skammt frá.  Uppruninn var af hafsvæðunum skammt norður af landinu.  Hefur öll einkenni heimskautalofts að vori.  Það er kalt í grunninn þó svo að sólin nái að hita upp lægstu lög yfir landi að deginum. Heiðríkjan veldur síðan næturfrostum eða í það minnsta hita alveg niður undir frostmarki.

Næstu daga og sennilega fram undir næstu helgi hið skemmsta, er allt útlit fyrir að svalt heimskautaloft verði viðvarandi.  Úrkoma verður lítil og sums staðar alls engin.  Loftið tært, vindur hægur og afar sólríkt víðast hvar.  Reyndar sér maður að sumarlegir bólstrar eru farnir að myndast í sterkri sólinni þar sem skín  á sanda eða hraun.   Geislunarmælingar síðustu daga í Reykjavík sýna að inngeislun sólar nær allt að 700-800 Wöttum á fermetra lands.  Mikil geislunarorka þar á ferðinni sem kemur nýgróandanum vel svo fremi að útgeislun stuttrar nóttarinn leiði ekki til frosts. Hafa ber í huga að styrkur sólgeislunarinnar er ekki háður lofthitanum heldur mestu skýjafarinu og hversu tært (gagnsætt) loftið er. 

Á þessum árstíma, þ.e. seint í apríl, í maí og stundum fram í júní að þá er loft úr norðri líka í sæmilegu jafnvægi hita- og orkulega séð við yfirborð sjávar.  Það er að loftmassahitinn er ekki svo frábrugðinn sjávarhitanum.  Þá er loft ekki að draga í seg raka, né heldur að myndist sjóþoka.  Hennar verður vart þegar kemur fram á sumarið og lofthitinn í neðstu lögum er hærri en sjávarhittinn.  Kaldara loft en sjór veldur varmatapi og uppgufun sem aftur veldur skýjum og úrkomu. 

 

 

 

Fyrsti garðsláttur sérlega snemma

Í rigningarsuddanum síðdegis var mér litið á iðagræna grasflötina fyrir framan húsið hjá mér.  Hún er orðin græn fyrir allnokkru og nú orðin það loðin að ekki verður öllu lengur beðið með fyrst garðslátt.

En halló ! Það er 30. apríl.  Þett er enn eitt merkið um það hversu vel er að vora sunnanlands þetta árið.  Minnir mig á umfjöllun sem ég fletti upp og fann frá vorinu 2008.  Þá fékk ég senda mynd austan af Hornafirði af manni ýta á undan sér garðsláttuvél. (Sjá umfj. hér)  Hún var tekin 7. maí og var send því það þótti sæta talsverum tíðindum hversu fljótt grænkaði þá og vel spratt.

Nefndi það á dögunum að einmitt þetta kvöld í fyrra kyngdi niður þó nokkrum snjó í Reykjavík.  Það miklum að ég komst nokkra hringi á gönguskíðum í Engidalnum við Álftanesgatnamótin.  Það var reyndar í síðasta sinnið sem skíðin voru notuð og ánægjulegt að það skyldi vera í bænum, en ekki uppi á fjöllum.

Með þessari áframhaldandi tíð má fastlega gera ráð fyrir að við fréttir af fyrsta slætti í vorbestu sveitum landsins fyrr en oftast er, jafnvel í lok maí !    

El Nino á leiðinni ?

Allar líkur eru á því í Kyrrahafi af ENSO sveiflan stefni óðfluga í El-Nino fasa.  Sjávarhiti í skilgreindum reit  3.4 í Kyrrahafinu hefur farið hækkandi frá áramótum og spár um yfirborðshita sjávar á þessum slóðum er í þá veru að þróunin haldi áfram eins og sjá má á meðfylgjandi spá sem birt er á síðu dönsku Veðurstofunnar.  Þetta er klasaspá 50 keyrslna og þrátt fyrir nokkra dreifingu stefnir miðgildið klárlega áfram upp á við.  Fylgst er sérstklega með hitabreytingum á þessum tiltekna svæði því það þykir sérlega næmt fyrir þróun mála næstu mánuði. 

Jólabarnið, eins og merking heitisins El-Nino er í raun, mætir því ef til vill á sínar heimaslóðir við strendur Perú í haust.  Landvindur í S-Ameríku snýst þá í hafvind við miðbaug.  Þurrkar verða að vætutíð á þessum slóðum og eins tekur fyrir uppblöndun sjávar með þeirri afleiðingu að gjöfular veiðar ansjósu hrynja í nokkurn tíma.  Allt er þetta vel þekkt, en El-Nino atbuður í sveiflunni hefur ekki orðið frá 2006. La Nina ástand hefur hins vegar verið áberandi síðustu árin meira og minna, e.t.v. afar veikur El-Nino 2010.  En frá því í nóv/des sl. hefur heimsbyggðin (lesist veðurgeirinn) staðið á öndinni yfir því hvenær yfirfall heita sjávarins við Ástralíu og Indónesíu taki að streyma austur yfir í áttina að Suður Ameríku.

Síðasti stóratburður El-Nino átti sér stað 1997.  Árið eftir, þ.e. 1998 er jafnframt álitið það heitasta á jörðinni í röð hlýrra ára. El-Nino sem hefur með beinum hætti áhrif á hita um 15% flatarmáls jarðar veldur þar af leiðindi mun meiri sveiflum í meðalhita jarðar, en t.a.m. þar sem er að gerast frá ári til árs á okkar slóðum og við norðavert Atlantshafið.  Ekki svo að skilja að okkar svæði skipti ekki máli í stóru hitamyndinni, en ég er bara að draga fram að sveiflur á víðáttumiklum hafsvæðum sinn hvoru meginn miðbaugsins (og þar sem fáir og jafnvel engir búa) telja verulega þegar meðalhiti jarðar er annars vegar.

Áhrif El-Nino utan hitabeltissvæðanna sem áður eru talin eru m.a. þau að úrkoma eykst norður með allri strönd Ameríku, allt norður í Alaska.  Eins eykst vætan í suðausturhluta Bandaríkjanna, einkum að vetralagi.  Einnig hafa menn séð allgóða fylgni við tíðni fellibylja á Atlantshafi og að þeim fækki við El-Nino. Aðrir fylgifiskar eru tilviljunarkenndir, en mér hefur þó virst að kaldi háloftakjarninn fyrir vestan Grænland verði bæði minni og fjarlægari við og í kjölfar El-Nino atburðum. 

Ítarleg umfjöllun er á Vísindavefnum um El-Nino og mæli ég með henni fyrir áhugasama.  Myndin af frávikum sjávarhita "stóra árið" 1997 er þaðan fengin.    

Gróðurkoman,- ekki eftir neinu að bíða !

Jarðvegshitamælingar eru gerðar á nokkrum stöðum á landinu.  Þær gefa um þetta leyti árs ágæta vísbendingu um það hvort frost sé í jörðu.  Í Reykjavík fór frost úr jörðu alfarið úr jörðu um og upp úr 20. mars.  Á Sámstöðum í Fljótshlíð er jörð þíð og sama er að segja um Möðruvelli í Hörgárdal.  Á Hallormsstað sýna mælingar að frostlinsa sem líklega var á 10-20 sm dýpi hafi bráðnað að mestu um síðustu helgi og þar sé jörð nú orðin þíð að mestu.  Fimmti mælistðurinn er Hvanneyri, en þar haf jarðveghitmælarnir verið óvirkir um langt skeið sem að sjálfsögðu er bagalegt. Ég held að ég geti fullyrt að frost í jörðu sé talsvert minna nú en í venjulega árferði.  Því getum við þakkað að aldrei gerði verulega frostakafla á auða jörð.  Eina frostið sem heiti gat í vetur og var snemma í desember gerði á alvhíta jörð um mikinn hluta landsins. Nýlegur og loftmikill snjórinn er þá eins og besta einangrun.

Enn eru þó næturfrost að herja á jörðina og svo verður sums staðar alveg fram á laugardagsnóttina.  Breytingar verða þá í kjölfarið þega spá er skilum með mildu lofti og rigningu austur yfir landið.  Reyndar kólnar heldur í kjölfar þeirra í skamma stund, en aftur er að sjá sem milt loft ná til landsins strax eftir helgi.

Þegar varmi sólar og í loftinu fer ekki í það að bræða klaka í jörðu hlýnar jarðvegurinn ákveðið og gróðurinn tekur á sprett, jafnt grös sem trjágróður.  Gangi veðurspárnar eftir ættum við að sjá mikla breytingu í áttina til grænkunar og blómgunar um og upp úr helginni, sérstaklega þó um sunnanvert landið, en Norðurland, norðanvert Austurland og Vestfirðir koma þó í kjölfarið að þessu leytinu eins og ævinlega.  

Myndin er af vef Veðurstofunnar og sýnir jarðvegshitann á Möðruvöllum í Hörgárdal síðustu 6 daganna.  Nemi á 5 sm dýpi gefur gögn í grænu línuna.  Neðst er sú rauða á 50 sm dýpi ofan í moldinni.

Norðurljós liðna nótt alveg suður í Danmörku

Svokallaður Kp-vísir, sem norðurljósáhugafólki er af góðu kunnur, reyndist vera með hærra móti liðna nótt. Kp-vísirinn er mælikvarði á segulstorma inn í gufuhvolfið og þar með virkni norðurljósanna. Mælitæki á nokkrum stöðum á jörðu niðri eru grunnur að Kp-vísinum.

Hann náði "rauðu" í gærkvöldi og gildinu 6 í skamma stund snemma í nótt.   Fræðilega er hann skilgreindur alveg upp í 9, en 7 eða hærri fylgir miklum og fremur fátíðum viðburðum, stórum sólgosum eða öðru slíku.  

Norðurljósin voru af svo miklum styrk að þau náðust á filmu suður í Danmörku í gærkvöldi.  Slíkt er ekki algengt og aðeins þegar virkni á norðurljósakraganum umhverfis segulskautið er mikil.  Myndin  er fengin af vef DMI og var hún tekin af Michael Lentfer Jensen við Grástein (hvar sem sá staður er nú ?).

Ég hef ekki haft neinar spurnir af norðurljósasjónarspili hér á landi, en líklegt er að himnarnir hafi einhversstaðar náð að loga eftir að dimmdi í gærkvöldi.  Algengur misskilningur margra er sá að til norðurljósa sjáist að eins að vetrinum og helst þegar kalt er.  Hið rétta er að enginn munur er á árstíðum hvað norðurljósin áhrærir, en vissulega verður næturmyrkrið af skornum skammti upp úr þessu og þá sést vitanlega ekki til dýrðarinnar þó svo að Kp-vísirinn mælist hár !