Kuldakastið í Evrópu og umræðan um loftslagsbreytingar

Enn er hún farin af stað efasemdaumræðan um loftslagsbreytingar af mannavöldum um leið og gerir kuldakast á fjölmennum svæðum Vesturlanda.  Ég lái það engum að spurt sé hinnar klassísku spurningar;- hvað varð nú um loftslagshlýindin þegar skolfið er úr kulda í London eða Washington. 

Sjálfur þreytist ég seint á því að benda á lítið gildi sveiflna innan ársins eða á milli ára í veðurfari heimsins þegar kemur að leitni til langs tíma.  Svo ekki sé talað um svæðisbundin frávik í hita sem eiga sér oftast systur ekki svo langt frá með öfugu formerki.  Eins og nú þegar frekar kalt hefur verið um hávetur á ákveðnum svæðum í Evrópu á meðan hlýrra hefur verið við Vestur-Grænland og stórum hluta Kanada og eins austur í Síberíu.

Í Þessari umræðu er gjarnan öllu blandað saman og hrært duglega í. Á meðan sumir álíta öll möguleg frávik frá norminu í veðri stefni okkur sitt á hvað inn í hlýskeið eða ísöld eru aðrir sem horfa á hlutina með  víðara sjónarhorni og horfa á sveiflurnar sem koma og fara á ára- eða áratuga fresti og tengja við loftslagsbreytingar af mannavöldum.  Þeirra kjörorð er gjarnan; "það er ekkert nýtt undir sólinni, við höfum séð þetta allt áður"  Og hafa nokkuð til síns máls.  Sú hlýnun jarðar sem varð á 20. öldinni rúmast að mestu innan þess breytieika sem við þekkjum og alfarið ef horft er til sveiflna sem verða á milli jökulskeiða og ísalda í jarðsögunni.

Eitt af því sem haldið hefur verið fram undanfarna daga er það að síðustu 30 til 35 ár hafi ríkt hlýskeið á jörðinni, í það minnsta á norðurhveli. En nú stefni aftur niður á við.  Loftslagshlýnunin tekur sér hlé næstu 30 árin eða svo kuldinn í Evrópu til marks um það.  Þarna er vitanlega átt við hina svokölluðu Kyrrahafssveiflu (PDO). Um er að ræða þekkta sveiflu í hringrás og straumakerfi norðurhluta Kyrrahafsins.  Línuritið sýnir hvernig þessi ákveðni vísir hefur sveiflast. Fjallað var nánar um PDO í pistli í sumar sem leið.  Það er rétt að margt bendir til þess að við séum á leið í neikvætt útslag PDO næstu árin (þó svo að sú þróun í þá veru sem hóst 2008 virðist a.m.k. tímabundið hafa stöðvast !). Það er líka rétt að það leiðir til ívið lægri hita á hnattræna vísu þar sem áhrifin ná til víðáttumikilla svæða á Kyrrahafinu og beggja vegna þess.  Hins vegar er það allt að því þvæla að halda því fam að kuldarnir í Evrópu séu af þessum völdum.   Lítum betur á málið.  NOAA býður upp á ansi gott tól sem gerir kleyft að reikna út fylgni ýmissa loftslagsvísa við hinar og þessar sveiflur með samræmdum gögnum allt frá 1946.

Þegar skoðuð er fylgni Kyrrahafssveiflunnar við hitafar að vetrinum, des-feb, (myndin til vinstri). kemur ýmislegt fróðlegt í ljós. Mikil fylgni er við hita í N-Ameríku og á Kyrrahafinu og tveir gagnstæðir pólar koma fram.  Hér á okkar slóðum við norðanvert Atlantshaf er lítil fylgni, einna helst að hún sé öfug.  Það þýðir í raun að séum við á leið í neikvæðan fasa PDO (með lækkun meðalhita jarðar), er fylgnin frekar í þá áttina að hér hlýni lítið eitt.  Fylgnin er þó lítil og ómarktæk og segir það helst að Kyrrahafssveiflan hefur lítil sem engin áhrif á hitafar á okkar slóðum. Gögnin ná að mestu heilum hring í þessari sveiflu.

Skoðum þrýstifrávikin og færum okkur upp í 500 hPa flötin. (mynd til hægri). Þá kemur fram svipað tveggja póla munstur yfir N-Ameríku og Kyrrahafi og staðfestir í raun að PDO snýst um tilfærslu á megin veðurkerfum, þar með ríkjandi vindur sem aftur hefur áhrif á hafstrauma og varmaflutning. Veikt útslag nær austur til Grænlands, en síðan ekki söguna meir.

Það eru með öðrum orðum aðrir þættir valdir að frekar óvenjulegu veðurfari hér við N-Atlantshafið en Kyrrahafssveiflan, sem að sögn færir okkur nýtt "kuldaskeið" næstu 30 árin.  Hér er nærtækast að líta til Norður-Atlantshafssveiflunnar þekktu (NAO).  Hún er lágtíðnisveifla og getur skipt um formerki á nokkrum vikum. Hún hefur einmitt verið í sterkum neikvæðum fasa frá því í byrjun desember.

Meira um þátt NAO í kuldum Evrópu og hlýindum á Grænlandi í næsta pistli.   

Athugasemdir

[Sigurjón, 13.1.2010 kl. 11:57]

Sæll Einar og takk fyrir pistilinn.

Ég hef heyrt því fleygt að þessi losun gróðurhússlofttegunda valdi meiri sveiflum og kantáhrifum í veðrinu, m.a. meiri hita, meira frosti, meiri þurrki og meira votviðri o.s.fr.  Á það við einhver rök að styðjast?

Kv. Sigurjón

[Jóhann Grétar Kroyer Gizurarson (IP-tala skráð) 13.1.2010 kl. 12:24]

Vel á minnst þá var Desember 2009 yfir meðaltali áranna 1961-1990, og er kominn í hóp tíunda Desember í röð sem er yfir meðaltali. Sumrin frá 2000 hafa líka langflest verið yfir meðaltali. Fólk er kannski búin að gleyma því að sumarið 2007 felldi fjölmörg hitamet þ.a.m. í Reykjavík. Hefur veturinn á Íslandi verið kaldur og snjóaþungur, fyrir utan 2ja vikna kuldakafla? Að öðru leyti nei. Ég held að enn sem komið er hefur snjódýptin ekki farið yfir 10 cm í höfuðborginni. Þótt svo að alvöru vetraveður geri á Bretlandseyjum þarf að líta 30 ár tilbaka til að sjá viðlíka. Loftlagsbreytingar eru ekki eingöngu bara hlýnun og aftur hlýnun, heldur líka veðuröfgar. Í Október 2009 fór hitinn í Helena í Montana-fylki í Bandaríkjunum úr -25 C° í +25 C° á þremur dögum!!!

[Sigurjón, 13.1.2010 kl. 12:45]

Án þess að það komi færzlunni beinlínis við, þá langar mig að benda síðasta ræðumanni á að það eru engin fylki í Bandaríkjunum.  Þá hétu þau Bandafylki Norður-Ameríku.

[Sveinn Atli Gunnarsson, 13.1.2010 kl. 12:56]

Það virðist stundum bera á misskilningi í umræðunni varðandi loftslagsbreytingar og þá hlýnun sem orðið hefur og mun væntanlega koma í framtíðinni, að hún verði að vera nánast línuleg. Það er auðvitað svo að það verða áfram má gera ráð fyrir sveiflum í loftslagi og veðurfari, þó svo hitastig hækki almennt til lengri tíma séð, vegna aukins styrks gróðurhúsalofttegunda í andrúmsloftinu. Ég hef heyrt umræðu um auknar veðuröfgar sem hliðaráhrif, það væri fróðlegt að fá álit Einars á því, kannski einnig út frá svæðisbundnum áhrifum.

Fróðlegur pistill hjá þér Einar, takk fyrir.

[Emil Hannes Valgeirsson, 13.1.2010 kl. 14:39]

Útfrá því sem ég hef lesið um þessa PDO áratugasveiflu í Kyrrahafinu þá eru hugmyndir um að neikvæði fasinn á henni vinni gegn hlýnun jarðar sem annars hefði orðið, samanber tímabilið ca. 1950-1975 og svo líka árin eftir 2000. Síðan er það hin áratugasveiflan hér í Norður-Atlantshafinu AMO, sem sem hefur verið í jákvæðum fasa sl. 15 ár, en sú sveifla virðist hafa meiri áhrif hér um slóðir. Þegar svo bæði þessi fyrirbæri eru í neikvæðum fasa á sama tíma má kannski vænta tímabundinnar kólnunar á jörðinni.

Svo er spurning hvort NAO-sveiflan (Norður-Atlantshafssveiflan) sem er mun skammlífari, sé hliðstætt fyrirbæri og El Ninjo / La Nina sveiflurnar í Kyrrahafinu og hvort tíðni þeirra og styrkur stjórnist af einhverju leyti af þessum stærri áratugasveiflum: AMO og PDO.

Allt er þetta kannski dálítið snúið og sveiflugjarnt.

[Höskuldur Búi Jónsson, 13.1.2010 kl. 15:52]

Það er eitt sem ég veit ekki hvort að til sé nægileg þekking á, en ég er forvitinn að vita.

Nú hefur sjórinn gleypt í sig töluverðan hita undanfarna hálfa öld, sjá mynd tekin af Skeptical Science - en hún er byggð á nýlegum rannsóknum:

Figure 1: Total Earth Heat Content from 1950 (Murphy 2009). Ocean data taken from Domingues et al 2008.

Er ekki líklegt að allar þessar sveiflur, PDO - NAO - ENSO séu að breytast við þessi breyttu skilyrði?  

[Ágúst H Bjarnason, 13.1.2010 kl. 21:09]

Ætli það sé bara ekki heilladrýgst að bíða í fáein ár til viðbótar og sjá til hvað framtíðin ber í skauti sér?       Svona umræður geta nefnilega valdið hræðilegri hlýnun, eins og dæmin sanna.  Mönnum hitnar svo rosalega í hamsi af einhverjum undarlegum ástæðum.   Væri það ekki verðugt rannsóknarefni?

Fæst orð hafa minnsta ábyrgð, er haft eftir okkar besta veðurbloggara. Það eru orð að sönnu .

[Snæbjörn Guðmundsson (IP-tala skráð) 13.1.2010 kl. 23:48]

Til Ágústs: Hvað þarf að bíða mörg ár til viðbótar, hverju þarf að bíða eftir og hvað á að bíða með að gera?

[Ágúst H Bjarnason, 14.1.2010 kl. 06:58]

Sæll Snæbjörn.

Ég við auðvitað hafa sem fæst orð um það, en lestu baksíðu Moggans í dag svo og blaðsíðu 6. Þar er viðtal við Dr. Þorstein Sæmundsson stjörnufræðing sem segir okkur að sólin hafi ekki verið eins óvirk í 100 ár, eins og hún hefur verið undanfarna mánuði og fáein ár. Mælingar á breytingum í segulsviði jarðar, sem hafa verið gerðar á vegum Háloftadeildar Raunvísindastofnunar (ég vann eitt sinn þar) hafa ekki sýnt eins mikil rólegheit í 50 ár. Meðallengd sólsveiflna t.d. síðustu aldar er um 11 ár. Sú síðasta ætlar að verða rúm 13 ár að lengd, sem er verulegt frávik. Þetta kemur m.a fram í viðtalinu.

Það bendir því fjölmargt til þess að  sólin sé óvenju óvirk um þessar mundir. Á undanförnum öldum hafa verið kuldaskeið á sama tíma, sem auðvitað getur verið tilviljun. Menn þekkja ekki með vissu orsakasamhengið milli breytinga í virkni sólar og hitafars, en grunar ýmislegt. Þó svo að oft sé vitnað til breytinga í heildarútgeislun (TSI), þá er það aðeins einn hluti þess sem menn hafa verið að skoða, og ef til vill sá sem hefur hvað minnst áhrif.

Þar sem menn þekkja ekki orsakasamhengið með vissu er ráðlegast að fullyrða sem minnst, og fyrir alla muni forðast deilur.  Nú, þegar virkni sólar fellur svona skyndilega, er aftur á móti kjörið tækifæri til að fylgjast með og læra. 

Jæja, fyrst fáu orðin eru þegar orðin of mörg...

Ég hef oft (meira en áratug) bloggað um þessi mál sem áhugamaður. Eitt bloggið er hér og nokkru áður bloggaði ég svipað  hér,  einnig á nokkrum öðrum stöðum.  Á vefsíðunni sem fyrst er vísað til er einn ferill sem sýnir sambandið milli lengdar sólsveiflunnar og hitastigs á einum stað (Armagh stjörnuathugunarstöðin á N-Írlandi). Á myndinni er sýnd staðan eins og hún var í júní 2008. og sólsveiflan var þá orðin 12 ár að lengd. Nú er hún orðin 13 ár, þannig að við þurfum að fara lengst til hægri á ferlinum.

Það er mikilvægt að hafa í huga að þetta er hitamæling gerð á einum stað, og að í grein vísindamannanna sem vitnað er til kemur fram að þetta er meðalhiti meðan á næstu sólsveiflu stóð, þ.e. um áratug seinna. Það kemur heim og saman við álit sumra að hliðrunin milli breytinga í virkni sólar og svörunar í hitastigi sé hálfur til einn áratugur.

Ég skrifaðist smávegis á við einn þeirra sem fyrir áratug spáði því að innan skamms færi virkni sólar hratt minnkandi, en hún var þá í fullu fjöri. Hún yrði síðan í mesta lágmarki um 2030. Margir lögðu ekki neinn trúnað á þetta, enda viðurkenndi hann að hann þekti ekki orsakasambandið. Ég spurði hann í bríaríi hvenær hann teldi að við hér á mörkum hins byggilega heims færum að verða vör við kólnun. Hann svaraði því til að áður en þessi áratugur yrði liðinn færi það ekki á milli mála. Þetta var skömmu eftir aldamótin, en viðkomandi lést 2004. Er ekki annars eitt ár eftir af áratugnum?

Svo mörg voru þau orð...

Enn og aftur, þá er þetta eitt af því sem menn vita ekkert um, þekkja ekki með vissu orsakasamhengið, en grunar ýmislegt.
Sem sagt, fyrst og fremst áhugavert og mjög mikilvægt að fylgjast með framhaldinu nú þegar tækifæri gefst til.

[Höskuldur Búi Jónsson, 14.1.2010 kl. 08:16]

Ágúst: Við þurfum ekki að bíða eftir sólinni - hún er ekki meðal grunaðra í "Stóra hlýnun jarðar" málinu

Í viðtalinu við Þorstein Sæmundsson sem að Ágúst bendir á, kemur fram að ekki hafi fundist orsakasamhengi milli loftslagsbreytinga og sólarinnar. Það kemur heim og saman við það sem við á loftslag.is höfum lesið: sjá mýturnar Mýta:  Hlýnunin nú er af völdum sólarinnar og Mýta: Hlýnun jarðar er af völdum geimgeisla. 

[Ágúst H Bjarnason, 14.1.2010 kl. 10:50]

Þetta með orsakasambandið kemur einnig fram í athugasemd minni hér fyrir ofan (þrisvar alls). Þess vegna er svo mikilvægt að fylgjast náið með því sem er að gerast um þessar mundir.    

Kannski voru kuldatímabilin sem voru meðan á Maunder og Dalton lágmörkunum í sólinni stóð bara tilviljanir. Kannski ekki.  Fullyrðum sem minnst, enda veit enginn neitt um þetta, þó menn gruni ýmislegt eins og góða rannsóknarlögreglumenn þegar einhverjir sem hafa réttarstöðu grunaðs eru annars vegar.

[Sveinn Atli Gunnarsson, 14.1.2010 kl. 11:13]

Það er ekki eftir neinu að bíða, best að skoða allar hliðar málsins og alls ekki kasta því frá okkur sem almennt er talið hafa áhrif á hitastig, eins og t.d. aukning gróðurhúsalofttegunda í andrúmsloftinu svo og sólina.

Eins og ég sé þetta, þá er sólin og breytingar í útgeislun hennar og afstöðu jarðar til hennar einn af orsakaþáttunum fyrir hitastigsbreytingum á jörðu, bæði til langs og skamms tíma. En áhrif hennar útiloka þó ekki að aukning gróðurhúsalofttegunda hafi einnig áhrif á hitastig eins og fræðin segja okkur. Sólin er að mati lang flestra vísindamanna þó ekki talin vera orsakavaldur fyrir þeirri hitastigsbreytingu sem orðið hefur á undanförnum áratugum, heldur er almennt talið að aukning gróðurhúsalofttegunda sé drifkrafturinn á bak við þá hækkun, hvað svo sem sólin gerir á næstunni.