Hitabylgjan sumarið 1911

Nú er rétt um öld liðin frá fágætri hitabylgju sem gerði norðanlands og austan í júlí 1911. Fullt tilefni er til að rifja hana aðeins upp.  Þessi hitabylgja sem varði í tvo daga: 11. og 12. júlí 1911 er nefnilega ansi merkileg.

11. júlí 1911 mældust á Akureyri 29,9°C.  Þann sama dag sýndi mælir á vegum dönsku Veðurstofunnar 28,9°C á Seyðisfirði. Þetta eru hæstu gildi sem mælst hafa í sögu þessara stöðva. Á Seyðisfirði hafa hitamælingar reyndar verið ansi stopular, en samfelldar mælingar á Akureyri frá 1881.

Um mælinguna á Akureyri 1911 segir: "Eldra hitametið frá Akureyri var sett 11. júlí 1911 í óþekktu skýli, en rétt er að taka fram að enginn hámarksmælir var á staðnum, heldur mældist þessi hiti kl.16 (15 skv. eldri tíma).  Þetta var ekki venjulegur athugunartími, en af athugasemd athugunarmanns má skilja að hann hafi fylgst með mælinum öðru hvoru þennan dag.  Því er ekki víst að hámarksmæling hafi verið öllu meiri."  (Trausti Jónsson, greinargerðin; Hitabylgjur og hlýir dagar, 2003).

Á þessum árum voru veðurmælingar gerðar í innbænum á Akureyri og vera má að hámarksmælir hefði sýnt hærra gildi, en á móti kemur að ef um veggskýli hefur verið að ræða (sem ekki er ólíklegt) er hitinn trúlega lítið eitt ofmetinn.  Hins vegar tekur mælingin á Seyðisfirði af allan vafa um það að klárlega hefur verið um alvöru hitabylgju að ræða.  Bakgrunnur hennar er sá að um þetta leyti blésu afar hlýir vindar af suðvestri með þeim afleiðingum að mjög hlýtt varð norðaustan- og austanlands. 

En hvernig standa þessir dagar af sér í samanburði við ýmsar kennitölur síðari tíma hitabylgna ?  Nú ber svo vel í veiði að reiknuð hafa verið út frá athugunum á jörðu niðri sæmilega áreiðanleg háloftakort aftur fyrir kerfisbundnar háloftaathuganir sem hófust eftir síðari heimstyrjöldina. Með þessum kortum frá bandarísku veðurfræðistofnuninni má glöggva sig á aðstæðum.

Hér til hliðar er þrýstingur við yfirborð kl.12 þ. 11. júlí 1911.  Reyndar er um hæðina á 1000 hPa fletinum að ræða, en það kemur í sama stað niður.  Sjá má að mikil hæð yfir Bretlandseyjum beinir lofti sem komið er langt að úr suðri.  Þykktin 1000/500 hPa reiknast mér að hafi verið yfir landinu miðju 560 eða 561 dekametrar. Ekki er víst að sú tala sé nákvæm enda engum beinum mælingum til að dreifa og rétt að minna á að háloftkortin eru tilgátukort út frá mælingum á jörðu niðri.  Þykktin hefur mest farið upp í 562 til 564  hér á landi og gildi 560 er alls ekkert fágæti.  Hitinn í 850 hPa fletinum (í um 1400 metra hæð) er gefin þetta +10 til 12°C sem rímar ágætlega við hlýindi af þessari gerð og uppruna.    

Þess má geta að júlí 1911 var mjög heitur mánuður á Englandi, sá hlýjasti þar í yfir 40 ár.  Hæðarsvæðið hélt sig yfir Bretlandseyjum og orsakaði bæði heitan loftmassa og látlaust sólskin.  Afleiðing þessarar veðurstöðu eru ríkjandi SV-lægar vindáttir á Íslandi. Hér þótti mánuðurinn í heild sinni hins vegar vera fremur svalur og votviðrasamur því SV-áttin beindi heldur kaldara lofti frá S-Grænlandi frekar en því milda suður og suðausturundan.  Undantekningin voru þessir óvenju hlýju tveir dagar, þegar hitinn á Akureyri fór hærra en hann hefur gert nokkru sinni síðar. 

Ljósmyndin er úr Lystigarðinum á Akureyri, en til hans var stofnað einmitt sumarið 1911.