Hvenær eru veturnætur ?

Sá einhvern skrifa í morgun á netinu texta sem hófst á þessum orðum:  "Nú um veturnætur er...". Sjálfur er ég ekki alveg viss um hvænær nákvæmlega sá tími eða dagar eru í almanakinu sem kallaðar eru frá fornu fari veturnætur.

Þetta voru þeir dagar sem spáfólk gerði sína spádóma upp á gamla mátann. Spáði þá gjarnan fyrir um vetrartíðina. Hér er einkum verið að tala um garnaspár, en þá var görnin tekin upp af frosinni jörð og á innihaldi hennar mátti greina þróun tíðarfarsins. 

Sé flett í Orðabók Menningarsjóðs fæst eftirfarandi skilgreining:  Veturnætur;- síðustu tveir sólarhringar fyrir fyrsta vetrardag.

Árni Björnsson hefur ekki mörg orð um veturnætur í bók sinni Saga daganna. Hann talar um veturnáttaboð sem algeng voru a.m.k. á 12. og 13. öld og mörkuðu upphaf vetrar þegar veisluföng voru næg í kjölfar sláturtíðar og uppskeru korns sem gaf öl fyrir veisluhöldin.  Þessi siður á rætur í heiðni eftir því sem ég kemst næst og hátíðarhöld um það leyti sem vetur gengur í garð á skylt við Samhain hátíð meðal Kelta áður fyrr.

Samahain breyttist með tíð og tíma í Hallowe'en eða hrekkjavökunnar í nýrri tíð sem ævinlega fer fram kvöldið fyrir 31. október og tengist Allraheilagramessu 1. nóvember. Hallowe'en er því ekki amerískur siður eins og ætla mætti heldur Skoskur og Írskur sem innflytjendur tóku með sér vestur um haf.

Skyldleiki er því með blótum eða veisluhöldum hér í vetrarbyrjun eða um veturnætur og Samhain Kelta, sem síðar varð að  Hallowe'en.

Þá er spurningin eru veturnætur aðeins síðustu tveir dagar fyirir fyrsta vetrardag eða má segja að þær nái frá þeim tíma allt fram undir Allraheilagramessu ?  Þ.e. frá um 20. til 31. október.

Athugasemdir og frekari vangaveltur eru vel þegnar á þessum vettvangi.  

(Ágætan fróðleik má hafa um þessi mál á Vísindavef HÍ)

 

Athugasemdir

[Valdimar Gunnarsson (IP-tala skráð) 27.10.2011 kl. 22:10]

Afi minn (f. 1875) kenndi mér að veturnætur væru milli þess þegar síðasta (heila) vika sumars er liðin og laugardagsins þegar veturinn  gengur í garð.

Nú byrjar sumarið á fimmtudegi og því eru fimmtudagur og föstudagur (með tilheyrandi nóttum á undan) þessir "aukadagar" eða -nætur sem um er talað.

Að sama skapi sagði gamli maðurinn að sumarmál væru frá föstudegi síðustum í vetri til sumardagsins fyrsta á fimmtudegi. 

[Einar Sveinbjörnsson, 27.10.2011 kl. 22:22]

Takk fyrir þetta Valdimar !

Kemur heim og saman við skilgreiningu orðabókarinnar.

Eru fleiri með skýringar á takteinum eða muna frásagnir eldra fólks ?

[Árni Gunnarsson, 28.10.2011 kl. 13:46]

Þessa skilgreiningu Valdimars þykist ég muna að faðir minn Gunnar Guðmundsson f.27.6.1898 hafi notað. Hann var upprunninn úr Skefilsstaðahreppi hinum forna í Skagafirði en sótti mikinn fróðleik í sér erldri mann sem fluttist í Skagafjörð frá Ólafsfirði.

[Sigrún Björgvinsdóttir, 31.10.2011 kl. 17:14]

Þetta eru skemmtilegar vangaveltur. Samkvæmt minni eldgömlu austfirsku, eru veturnætur tvær síðustu nætur (eða dagar) fyrir vetur. Svo eru sumarmálin fimm síðustu dagar fyrir sumar. Sumardagur fyrsti er á fimmtudegi og dagarnir frá laugardegi næsta á undan fram að sumardegi fyrsta eru sumarmál. Það er viss munur á þessum orðum. Orðið sumarmál kallar fram vonir um hlýju og birtu, veturnætur, það setur nú bara að manni hroll og kvíða. Hvað segið þið um þetta hin vísu.

Sigrún