Óyggjandi vísbendingar um veðurfarsbreytingar

 

Í gær 1. október birtist eftirfarandi grein mín í Morgunblaðinu um nýjustu uppgvötvanir um útbreiðslu hafíssins á norðurslóðum.  Mynd sem send var, en ekki birt fylgir hér með á veðurblogginu. 

SVÆÐIÐ umhverfis Norðurpólinn er sérlega næmt fyrir hvers kyns veðurfarsbreytingum. Sérstaklega hafísbreiðan sem endurkastar nær öllu sólarljósi sem á hann fellur seint á vorin og sumrin, en nýttist annars til upphitunar, væri Íshafið íslaust. Undanfarna daga og vikur hefur verið greint frá því að íshellan í Norður-Íshafinu sé minni þetta haustið en nokkru sinni áður. Reyndar eru áhöld um hvort útbreiðslan hafi verið enn minni í fyrra. Hækkandi hitastig bæði lofts og sjávar sem veldur bráðnun hafíssins. Dagleg gervitunglagögn gera mönnum kleift að mæla íshelluna með nægjanlegri nákvæmni. Slík gögn eru aðgengileg frá árinu 1978 og síðan þá hefur ísútbreiðslan að vetrinum minnkað um 10% og meira að sumrinu eða um 25%. Daninn Leif Toudal Pedersen sem fengist hefur við athuganir og rannsóknir á hafís norðurslóða sýndi á loftslagsráðstefnunni í Reykjavík í síðustu viku nýjar myndir þar sem sást að síðla sumars hefðu opnast margar og stórar vakir á hafsvæðinu norðaustur af Svalbarða. Þær vakir hefðu t.a.m. ekki komið fram í fyrra. Það er þó þekkt að sögn Pedersen að vakir geti náð allt til Norðurpólsins í lok sumars. Myndin sem er byggð á gervitunglagögnum 24. ágúst sl. sýnir glöggt hvað um stórt svæði er að ræða og eru útlínur Bretlandseyja sýndar til viðmiðunar. Þá gerðist það einnig nú síðsumars að gríðarlega stór vök opnaðist í svokölluðu Beuforthafi sem er sá hluti Íshafsins sem er norður af Alaska.

Ýmsir hafa staldrað við þá stuttu sögu athugana sem fjarkönnunin nái til og tímaskeiðið frá 1978 sé of stutt til víðtækra ályktana um veðurfarsbreytingar. Undir það má vissulega taka, ekki síst ef það er haft í huga að næstu 20 árin eða svo þar á undan hafa menn greinargóða vitneskju um talsvert meiri útbreiðslu íss en síðar varð. Eins á þeim árum hafi íshellan a.m.k. á sumum stöðum verið allmiklu þykkari að vetrinum en nú er. Með réttu má segja að ís sem berst til suðurs á hafsvæðin norðan Íslands síðla vetrar með Austur-Grænlandsstraumnum geti verið mælikvarði á hafíísbúskap norðurhjarans í heild sinni ásamt því hversu langt ístungan nær suður með austurströnd Grænlands þegar hún er í lágmarki í september. Þann ís sem berst þessa leið um Framsund milli Grænlands og Svalbarða má alveg líta á sem nokkurs konar yfirfall Norður-Íshafsins. Síðustu þrjú til fjögur árin hefur sáralítill ís verið með Austur-Grænlandi í lok sumars og minni en menn þekkja áður til í sögunni. Norskir selfangarar lögðu til upplýsingar um ísjaðarinn við Austur-Grænland síðsumars flest árin frá því fyrir miðja nítjándu öldina. Þær athuganir sem þannig fengust frá ferðum selveiðimanna um norðurhöf eru ómetanlegar og gera samanburð meira en 150 ár aftur í tímann mögulegan.

Það er þekkt að á árunum um og fyrir 1940 hafi ísinn í Norður-Íshafinu einnig verið með minna móti, enda hlýtt tímabil á norðurslóðum, rétt eins og nú. En geta menn þá ályktað sem svo að hlýnun sú sem lesa má úr minnkandi hafíssútbreiðslu hafi ekki orðið með álíka hætti áður? Flest bendir til þess að um einstæðan atburð sé að ræða a.m.k. síðustu 200 til 300 árin. Tvennt styður einkum þá ályktun. Í fyrsta lagi vita menn ekki um jafnlítinn ís síðla sumars með Austur-Grænlandi sem aftur er í samhengi við minni þykkt íssins þannig að stærri og stærri hafsvæði verða íslaus í Norður-Íshafinu hvert sumar. Tveggja til þriggja metra þykkur ís er ævinlega nokkurra ára gamall og það er einmitt ís af þeirri gerð sem lifir af sumarbráðnunina ef svo mætti segja. Í annan stað hefur ekki verið jafnlítið um hafískomur hingað til lands í tvær til þrjár aldir og síðustu fimmtán til tuttugu árin eða svo. Í því sambandi má nefna hlýju árin um 1940. Þrátt fyrir gott árferði var þó nokkur ís norður af landinu að vor- og sumarlagi árin 1942 til 1946. Í mismiklum mæli þó, en öll árin varð hans a.m.k. vart. Þessi ár eru stundum meðal veðurfræðinga kölluð hafísárin hin minni. Með hækkandi hitastigi allra síðustu árin hefur hafísinn jafnframt lengst af verið afar lítill norðurundan. Undantekningin er hafíshroðinn við Grímsey og Hornbjarg í mars á síðasta ári (2005) en hann var af nokkuð öðrum toga, þar sem óvenjulega þrálátir suðvestanvindar báru hann að landi um skamma hríð.

Fróðlegt verður fylgjast með þróuninni komandi vetur og næsta sumar, ekki síst út frá ályktunum vísindamanna um ört minnkandi umfang gamalíss sem, þegar allt kemur til alls, viðheldur Norðurskautsísnum á milli ára. Haldi hann áfram að minnka á næstu árum mun sú breyting hafa verulega mikil áhrif á varmahag norðurhjarans í átt til enn frekari hlýnunar. Um það er ekki deilt.