Um hálku á Hellisheiði 4. jan sl.

Síðastliðinn  sunnudag  urðu skv. fréttum fimm óhöpp á Hellisheiði og í Þrengslum í kjölfar þess þegar hálka myndaðist nokkuð óvænt um leið og þokunni létti.

Ég hef m.a. þann starfa að spá daglega í veðrið fyrir Vegagerðina og meta m.a. veðuraðstæður sem leitt geta til hálku, blindu, ofankomu, snarpra vindhviða eða annað veðurtengt sem leitt getur til versnandi akstursskilyrða.

Strax þetta umrædda kvöld leitaði ég veðurfarslegra ástæðna fyrir þessari hálkunni sem var nokkuð óvænt mitt í miðjum hlýindunum. Snemma að morgni 5. jan. setti ég þá vitneskju sem ég hafði aflað á blað og sendi til þjónustudeildar Vegagerðarinnar, þeim til upplýsingar og hvaða lærdóm mætti af þessum atburði draga.  Í hádegisfréttum RÚV var síðan farið að tala um gufu frá Hellisheiðarvirkjun sem mögulegan þátt í hálkumynduninni.  Úr hefur síðan spunnist talsverð umræða hjá RÚV, en eins á vefritinu Smugunni sem Björg Eva Erlendsdóttir ritstýrir.  Ég sé nú að minnisblað mitt til Vegerðarinnar frá því í fyrradag er þar birt í heild sinni og vísast hér í það fyrir áhugasama.

En aftur að þætti gufunnar.  Eins og fram kom í viðtali við vertinn í Litlu-Kaffistofunni (Vignir) þá getur getur jarðgufan hæglega átt þátt ísmyndun á vegyfirborði við ákveðnar veðuraðstæður.  Sjálfur tók ég þátt í að spá dálítið í gufustrókinn frá Hellisheiðarvirkjun fyrr í vetur og þá vegna tengivirkis Landsnets þar skammt frá.  Með aðstoð Orkuveitu Reykjavíkur var mælt innihald brennisteinsvetnis, en það snefilefni gefur ágætlega til kynna hlut jarðgufunnar og þar með þátt hennar í raka andrúmsloftsins.  

Gufustrókurinn leitar til lofts þegar vindur er hægur og þynnist fljótt út, eins og meðfylgjandi mynd sýnir vel sem ég tók í góðu veðri snemma í vetur (NV 1-2 m/s). Hins vegar gerist það við ákveðinn vindstyrk, um 8-10 m/s að vindurinn keyrir gufuna til jarðar og þá fylgir hún yfirborði í geira nokkurn spöl frá upptökunum.  Hvað Suðurlandsveginn áhrærir má ímynda sér að gufan geti borist yfir veginn frá stöðvarhúsi samfara strekkings N-átt.  Mögulega ætti gufan þá þátt í hálkumyndun á stuttum kafla þar sem hana ber yfir.  Ekki er heldur hægt að útiloka að í hægum vindi og tiltölulega röku lofti geti jarðgufa flýtt fyrir mettun og þar með hélumyndun á vegi (sé frost). 

Allt eru þetta vangaveltur sem fæst ekki úr skorið nema með rannsóknum, t.d. veðurgreiningum, mælingum t.d. á brennisteinsvetni (sem segir til um uppruna loftsins og styrk jarðgufu í rakanum) og sýnatöku íss á veginum þar sem leitað er spora jarðgufu á sama hátt.  Eins  viðnámsmælingum á þar til gerðum bíl sem Vegagerðin notar í vetrarþjónustu sinni. 

Það er gaman að velta upp kenningum, en sl. sunnudag voru hins vegar afar skýrar veðurfarsegar vísbendingar  þeirrar hálku sem þá gerði.

Athugasemdir

[corvus corax, 7.1.2009 kl. 11:11]

Smá ábending fyrst Einar, Vignir er vert í Skíðaskálanum í Hveradölum en ekki Litlu kaffistöfunni í Svínahrauni.
Og að málefninu, er samt ekki hugsanlegt að loftraki hafi í heild aukist á svæðinu þar sem gufublástur sýnist nú miklu meiri en hann var fyrir virkjanir þar? Og ef svo er, væri kannski eðlilegt að ætla að hálkumyndun sé núna frekar meiri en minni miðað við aðstæður fyrir virkjun þótt það hafi ekki verið orsök hálkunnar þegar óhöppin urðu um daginn ...eða hvað?

[Jón Ólafur Vilhjálmsson, 7.1.2009 kl. 14:03]

Sælir ég keyri daglega til vinnu í Reykjavík og hef ekki orðið var við hálku sem ég hef tengd gufu en Brennismensmengun hef ég ítrekað orðið var við  á morgnana þegar kalt og stillt er þá liggur hún í lagæðinni neðan skíðaskálans og upp í Svínahraunið eins og dalalæða.

En það er annað flestir sem lenda í óhöppum í Skíðaskálabrekkunni eru jeppar hversvegna að mínu mati er oft um vankunnáttu að ræða jeppanum ekið í afturhjóladrifinu en ekki í drifi á öllum hjólum þegar jeppa er ekið í hálku á öðru drifinu er hann mörgum sinnum hættulegri en fólksbíll. 

[Ágúst H Bjarnason, 7.1.2009 kl. 18:29]

Sæll Einar og aðrir...

Eins og menn hafa tekið eftir þá kemur stór hluti sýnilegu gufunnar frá kæliturnum virkjunarinnar. Etv. mestur hluti.

Gufan frá kæliturnunum er "hrein" gufa og ekki blönduð brennisteinsvetni. Er það vegna þessa að kælivatn hringsólar milli varmaskipta eimsvala (condenser)  gufuhverfilsins og kæliturnsins. Þetta er "venjulegt" vatn sem streymir um þessa hringrás.

Þegar jarðgufan er búin að fara í gegnum hverfilinn fer hún í gegn um eimsvalann þar sem hún er kæld niður fyrir 50 gráður með þessu kælivatni, en við það þéttist gufan og breytist í vatn. Það er þó annað vatn en vatnið í kæliturninum. Við það myndast undirþrýstingur (vakúm) í eimsvalanum og þrýstifallið yfir hverfilinn+eimsvalann verður því heldur meira en án eimsvala, og næst þannig meira afl.

Kælivatnið nær aldei að snerta jarðgufuna í eimsvalanum og streymir aftur til kæliturnsins þar sem það hripar niður eins og rigning í þró sem er undir turninum. Það er kældu vatninu dælt aftur að eimsvalanum og notað þannig aftur og aftur.

Ofan á kæliturninum eru stórir viftuspaðar sem draga loft inn um hliðar kæliturnsins. Þegar vatnið frá eimsvalanum hripar niður í gegn um kaldan trekkinn losnar varmi út í andrúmsloftið og frá kæliturninum streymir mikil sýnileg, en frekar köld, gufa.

Til að vinna á móti vatninu sem tapast með gufunni er dælt fersku köldu vatni í þróna undir kæliturninum. Magn þessarar ábótar (kallað "make-up" vatn) er af stærðargráðunni 100 lítrar á sekúndu fyrir 50 MW hverfil.

Gufan frá kæliturnnum er því laus við brennisteinsvetni, en það kemur aftur á móti bæði frá stöðum þar sem umfram-jarðgufu er hleypt út, og frá sérstöku kerfi sem notað er til að fjarlægja ýmsar gastegundir (aðallega CO2 og H2S) úr gufunni áður en henni er hleypt inn á hverfilinn. Einnig er brennisteinsvetni í þéttvatninu sem kemur frá eimsvalanum, en þéttivatnið er ekkert annað en jarðgufan sem breyst hefur í vatn í eimsvalanum. Þéttivatninu er yfirleitt skilað aftur niður í jarðhitageyminn um sérstakar borholur.

[Guðmundur Ásgeirsson, 8.1.2009 kl. 01:59]

Af myndinni að dæma er þetta ansi myndarlegt ský sem stígur upp frá virkjuninni. Eins og önnur ský er þetta að mestu leyti vatnsgufa en það sem er hinsvegar frábrugðið er fyrst og fremst innihald brennisteinsvetnis (H2S) sem stafar af uppruna gufunnar í þessu skýi. Hefur verið athugað hvaða áhrif það hafi á dropamyndun og hugsanlega myndun ískjarna við þessar aðstæður?

[Ágúst H Bjarnason, 8.1.2009 kl. 06:40]

Ef myndin er skoðuð stækkuð með því að smella tvisvar á hana kemur í ljós að mest öll gufan kemur frá kæliturnunum, en það er gufa án H2S, enda er þar um að ræða ferskt kælivatn sem er að gufa upp. Vinstramegin má sjá stóran skorstein sem er væntanlega notaður til þrýstireglunar á jargufunni. en þar er gufan með H2S.

[Guðmundur Ásgeirsson, 9.1.2009 kl. 00:34]

Takk Ágúst fyrir að útskýra þetta. Ég get þó ekki betur séð á myndinni en að þar sem báðir strókarnir stíga upp í loftið þar blandist þeir saman. Útkoman er væntanlega eitt stórt ský úr vatnsgufu, blandað með H2S úr áðurnefndum skorsteini, sem á þar með uppruna sinn að rekja til virkjunarinnar.

[Hildigunnur Rúnarsdóttir, 9.1.2009 kl. 21:47]

Veðri og hálku óskylt, Einar, þið VERÐIÐ AÐ SKIPTA UM LEIKARA Í LIÐINU   Útilokað að hægt sé að gera mikið verr.

(bara gamli Garðbæingurinn í mér að láta á sér kræla...)

[Ágúst H Bjarnason, 9.1.2009 kl. 22:06]

Þetta er rétt hjá þér Guðmundur (Bofs). Auðvitað er gufan fljót að blandast saman og þá erfitt að finna upptök brennisteinsvetnisins.

Ég benti á þetta varðandi kæliturnana þar sem ég hef orðið var við að menn misskilja hvernig þeir vinna og telja það vera jarðgufu sem kemur frá þeim, en ég hef verið tengdur hönnun jarðvarmavirkjana í rúma þrjá áratugi og kannast aðeins við málið þess vegna.

Ein stór jarðvarmavirkjun hér á landi, Reykjanesvirkjun (100 MW), notar ekki kæliturna heldur sjó úr Atlantshafinu til að kæla eimsvalana. Sjónmengun er því miklu minni þar.

Flest kjarnorkuver eru með hliðstæða kæliturna (yfirleitt sjálftrekkjandi, eða natural draft, og mun hærri) sem setja mikinn svip á orkuverin. Seabrook kjarnorkuverið er þó án kæliturna, enda er Atlantshafið notað til að kæla eimsvala hvefilsins. Þetta er sama tækni og er notuð í Reykjanesvirkjun. Seabrook orkuverið framleiðir þó 12 sinnum meira en Reykjanesvirkjun. Sjá athugasemdir við þennan pistil. Þar sést hve lítið áberandi orkuverið er.

-

Einar, auðvitað stóðuð þið Garðbæingar ykkur vel í keppninni í kvöld. Ekki við öðru að búast. Það voru bara Norðlendingar sem völdu léttustu spurninguna í lokin, ...skrifar stoltur Garðbæingur. 

[Hildigunnur Rúnarsdóttir, 9.1.2009 kl. 22:18]

jámm, hefðuð rúllað þessu upp - nema fyrir leikstigin

Synd með hljóðmúrinn, var ekki rétt sem mér heyrðist að hann hefði verið nefndur?

skrifar miðbæjarrottan úr 101...

[Hildigunnur Rúnarsdóttir, 9.1.2009 kl. 22:19]

(hef fulla trú á að þið farið inn á háum stigum, sko)

[Sigurður Þór Guðjónsson, 10.1.2009 kl. 16:18]

Þú mættir alveg blogga svolítið meira um veðrið!