Veðurfurður og met í LA

Vestur í Kaliforníu þótti nýliðið sumar í kaldara lagi miðað við þann hita sem þar má reikna með.  Í Los Angeles var þannig talað um að ekki hefði verið kaldara í 77 ár (jún-ág).  En veðurfræðingar voru ekki fyrr búnir að reikna sín meðaltöl, en það tók að rísa kvikasilfrið í hitamælunum.

Nú er frá því greint að hitamet hafi verið slegið á mánudag, þegar opinber viðmiðunarmælir sýndi 113°F eða 45°C.  Svo hár hiti hafi aldrei mælst í LA frá upphafi reglubundinna mælinga þar 1877.  Í frétt í Los Angeles Times eru raktar ógöngur þær sem mælirinn gekk í gegnum þennan heita mánudag.  Þegar hvað hlýjast varð bilaði mælirinn og þurfti að sækja viðgerðarmann langar leiðir.  Á sama tíma hafi ýmsir skiltamælar í borginni verið að sýna enn hærri hita.  Því eru eðlilega vangaveltur um að hiti hafi í raun orðið hærri.   Einhver grínast með það að mælirinn hafi bráðnað !  Kvikasilfursmælar bila ekki, (nema þeir brotni en þá eru þeir líka ónýtir) svo mælir veðurstofu Kaliforníu hefur verið elektrónískur. 

Þetta eru vissulega furður í veðrinu þarna við Kyrrahafið, því haft er eftir Bill Patzert veðurfarsfræðingi hjá NASA að aðeins nokkrum dögum fyrr hafi verið nálægt því jafnkalt að deginum í Los Angeles og hitinn verður lægstur á þessum árstíma.  Enda voru íbúar borgarinnar steini lostnir eins og viðbrögð þeirra bera með sér.   

Litadýrð í Vík

Þórir N. Kjartansson í Vík tók þessa stórfenglegu ljósmynd af mögnuðum skýjum yfir þorpinu í Vík í síðustu viku.

Litadýrðin var mikil í Mýrdalnum að kvöldi þriðjudagsins 14. september en Þórir notaði tækifærið og bjó til ótrúlega 180° panorama mynd sem er samsett úr 7 myndum.

Upphaflega birtist mynd Þóris á vefnum vik.is, en Guðmundur Karl á Sunnlenska fréttablaðinu hafði samband og bað mig um skýringar á litadýrðinni.  Eftirfarandi texta sendi ég á Sunnlenska og fylgdi hann fréttinni:

14. september var nokkuð hvöss N-átt á landinu.  Sjá má á tunglmyndum bylgjuský sem stafa af Mýrdalsjökli og ná þau um nokkurn veg til sjávar suður fyrir fjöllin.  Ský sem þessi eru nokkuð tíð í veðri sem þessu.  Það sem var hins vegar óvenjulegra að vestan Mýrdals mátti heita að heiðríkt væri.  Geislar lágrar kvöldsólarinnar í vestri áttu því greiða leið að neðra borði skýjanna sem mér sýnist vera í um 3-5 km. hæð.  Þau varpa síðan til baka fagurrauðum roða, en mest verður um rauðu litina  þegar sólarljósið kemur undir litlu horni inn í lofthjúpinn, ýmist við sólarupprás eða sólsetur.   Bylgjuskýin eru ólík öðrum skýjum sem koma af hafi frekar tætingsleg að sjá af jörðu niðri og þar gerir roðann enn tilkomumeiri en annars væri.

Leysing á vafalaust þátt í vatnselgnum

Nú eftir að stytt hefur upp er gagnlegt að skoða tölur um uppsafnaða úrkomu.   Síðustu tvo sólarhringana, eða frá því kl. 09 á laugardag og þar til á sama tíma í morgun var samanlögð úrkoma 128 mm í Vík í Mýrdal svo dæmi sé tekið af Suðurlandi.  Á sama tíma 111 mm á Skógum.  Nýja úrkomustöðin sem verið hefur í fréttum, þ.e. Önundarhorn undir Eyjafjöllum er enn óaðgengileg á netinu og því hef ég ekki upplýsingar þaðan.

Einna mest sýnist mér hafi rignt í Snæbýli í Skaftártungu eða rúmlega 200 mm (lausleg athugun).  Það verður að segjast eins og er að þó þessi úrkoma sé vissulega mikil er ekkert afbrigðilegt á ferðinni og ég man eftir meiri rigningu sunnanlands en þetta til jafnlengdar í tíma.  Þannig gerði mikið vatnsveður aðeins síðar í september 2008 og ári fyrr rigndi mjög mikið (september 2007).   

Vera má að nokkuð sérstakar aðstæður eigi nú þátt í því hversu mikill vöxtur hljóp í allar ár, sérstaklega jökulvötn og þá er ég ekki að hugsa um gosið eða gjósku á jöklunum í því sambandi.  Á dögunum fjallaði ég aðeins um að greinilegt væri að snjóað hefði að nýju á jöklana í eftir að kólna tók í veðri laust fyrir miðjan mánuðinn.  Nýsnævi mátti greinilega sjá á tunglmyndum (sjá hér).  Ekki veit ég hversu mikil þessi nýja fönn var orðin, en í gær og fyrradag var loftið sem S- og SA-áttin bar með sér það hlýtt að frostmarkshæðin lá lengstum upp í um 2.000 metra hæð og um tíma enn hærra !  Nýi snjórinn er loftmikill og auðleystur. Vatnsgildi hans bætist ofan á alla úrkomuna sem hripar auðveldlega niður í gegnum jökulísinn.

Þegar stórflóðið var í Ölfusá skömmu fyrir jól 2006 var um það talað að talsverður nýr og auðleystur snjór hafi verið fallinn inn á hálendinu sem bráðnaði um leið og hlýnaði samfara miklu úrhelli. 

(meðfylgjandi mynd er úr fórum Ólafs Eggertssonar og birtist á mbl.is í gær)

Uppstytta

Það er stund milli stríða í allri vætutíðinni.  í dag mánudag verður að mestu þurrt á landinu og leið og hæðarhryggur á milli lægða rennir sé norður eftir landinu.  Því ætti að sjatna nokkuð í vatnsföllum sunnan- og suðaustanlands í dag.

Undir nóttina fer síðan að rigna á nýjan leik, einkum suðaustantil og á morgun og næstu daga, fram á fimmtudag eða föstudag er spáð meira og minna vætu um landið sunnan- og suðvestanvert.  Stundum hálfgerður úrhelli en minni á milli.  

Spárit Veðurstofunnar fyrir Kirkjubæjarklaustur sýnir ágætlega stóru myndina í þessu.

Lægð með hraði

Þennan ágæta sunnudag er lægð á fleygiferð hér skammt vestur af landinu og ber háloftaröstin hana til norð-norðvesturs í áttina til Grænlands.  Þó þessi lægð geti alls ekki talist djúp, er hún nokkuð kröpp. Með henni verður SSA- og SA-átt sem nær hámarki um leið og hún rennir sér hér hjá. Maður á það til að vanmeta stundum vindinn við þessar aðstæður, en hafa ber í huga að stefna lægðarinnar er svipuð og vindáttin og hraði hennar magnar því heldur upp styrk vindsins. 

Þessi áhrif eru ekki algeng í SA-átt, en við sjáum það mun oftar í SV-átt norðanlands og á Vestfjörðum þegar lægðir skjótast norðaustur um Grænlandssund. 

Undir Hafnarfjalli og eins á utanverðu Kjalarnesi (síðasti spottinn að göngunum) er gert ráð fyrir hviðuástandi, þ.e. vindhviðum um og yfir 30 m/s.  Svipað veður verður upp á teningnum á norðanverðu Snæfellsnesi.  Þar gengur það niður um kl. 15 til 17, en undir Hafnarfjalli og á Kjalarnesi verður vindur í hámarki um og upp úr hádegi og gengur síðan niður að fullu um kl. 17 til 19.

Það er talsvert vatnsveður sem fylgir þessu sunnan- og suðvestanlands, en ekkert meira en gengur og gerist að haustinu þegar lægðir heimsækja okkur.

Meðfylgjandi kort af Brunni VÍ hefur gildistíma kl. 12 og þá er ætlað að lægðarmiðjan verði einmitt undan Reykjanesi. 

Háþrýstingsskeið

Ólíkt háþrýstingi í æðakerfum manna, þykir háþrýstingur í veðrinu, þ.e. hár loftþrýstingur yfirleitt vera af hinu góða hér á landi.   Síðustu 10 mánuði, eða allt frá því snemma í desember á síðasta ári má segja að hér hafi verið háþrýstiskeið sem eigi sér fá dæmi síðustu áratugina. Meðalloftþrýstingur ársins segir nokkuð um hvort hefur betur, Íslandslægðin suðvestur af landinu, eða Grænlandshæðin.  Háum loftþrýstingi af völdum Grænlandshæðarinnar fylgir oft jökulköld N-átt.  Að sumrinu og haustinu er það hægviðrið sem einkennir háþrýstikafla.  Í ár höfum við ekki síður haft þessar svokölluð fyrirstöðuhæðir á sveimi við landið, en með þeim berst milt loft úr suðri eða suðvestri og jafnvel austri ! 

Meðalloftþrýstingur í Reykjavík það sem af er ári er 1011,9 hPa en fyrir sama tímabil til jafnlengdar um 1007,0 hPa.   Það sem af er ári hafa allir mánuðir mælst með hærri loftþrýsting en að jafnaði nema júlí, en þá var hann heldur lægri.  Kortið hér til hliðar er dálítið skemmtilegt.  Hjá NOAA í Bandaríkjunum er hægt að leika sér með gögn.  Það sem við sjáum eru frávik loftþrýstings 1. jan til 20. sept 2010.  Rauði flekkurinn í miðju samsvarar 6 hPa. Mestu frávikin voru í febrúar og fullyrða má að sá mánuður hafi verið afbrigðilegur mánuður veðurfarslega í mörgu tilliti.

Í mánaðaryfirliti Veðurstofunnar fyrir sl. ágústmánuð segir að það sem af er ári sé loftþrýstingurinn í Reykjavík sá hæsti frá 1888.  Slíkt er vitanlega með nokkrum ósköpum.   Síðast þegar háþrýstingur einkenndi veðurfar í heilt ári var 1985 og svipað var 1968.  Þessi ár voru þó gjörólík í veðurfarslegu tilliti og það síðara kalt í miðjum þeim kafla sem kenndur er við hafísárin.

Spurning er hve langur hann verður þessi kafli sem einkennist af háum loftþrýstingi.  Nú eru að verða dálítil skil í þessum efnum og spáð er lægðagangi og loftþrýstingi undir meðallagi næstu 8 til 10 dagana.  Hins vegar kæmi mér ekki á óvart að veður fari síðan aftur í svipað far að loknu þessu uppbroti lægðanna og hægfaraháþrýstisvæði eða -svæðum í grennd við landið.  

Ég hef ekki tölur í handraðanum um loftþrýstimeðaltöl í Reykjavík lengra aftur en til ársins 1923, en fari svo að meðalloftvægið haldist ofan 1010 hPa þegar árið verður gert upp, mundi það tvímælalaust teljast til stærri tíðinda og reyndar eftir öðru þetta frekar óvenjulega ár (það sem af er). 

Nýtt vatnsár jöklanna hafið

Í gær birti upp víða um land og þá mátti hafa not að nýju af MODIS myndum eftir nokkra dag með óhagstæðu skýjafari.  Meðfylgjandi mynd er tekinn upp úr miðjum degi í gær, 22. september og hún sýnir vel að í fjöll norðanlands er kominn það mikill snjór að yfirborðið er orðið hvítt á að líta.  Mér reiknast til að Á Norðurlandi sé snjór ofan þetta 700-800 metra hæðar og einhver föl jafnvel neðar.

Við sjáum líka að yfirborð jöklanna, Hofsjökuls, Langjökuls og norðanverður Vatnajökull, er orðið mjallahvítt og sér ekki lengur í sumargrámann eða gamla ísinn með sínum ösku- og sandsora.  Hann er sem sagt kominn á kaf.  Með fyrsta snjónum eftir leysingatíma sumarsins hefst þá nýtt vatnsár jöklanna og þeir eru núllstilltir ef svo má segja. 

Við sjáum á rennsli Jökulsár á Fjöllum við Grímsstaði að umskipti verða 16. september og síðan þá hefur rennslið minnkað jafnt og þétt, en dagana á undan hafði það einkenni sumarrennslis með greinilegri dægursveiflu. (myndir er fengin af vef Veðurstofunnar og ágætt að skoða hana stækkaða)

Þessi fyrsti snjór haustsins féll fyrir viku eða svo, en afar breytilegt er eftir árum hvenær þessi umskipti frá leysingu yfir í söfnun fyrninga hefst að nýju.  Allt frá því í endaðan ágúst (eða fyrr í einstaka árum) fram yfir miðjan september.  Eftir því sem sumarveðráttan verður hlýrri seinkar þessum straumhvörfum að jafnaði og leysingatími jöklanna lengist eftir því. 

Igor að ummyndast í djúpa og krappa lægð

Svona a.m.k. að hálfu leyti virðist gamli fellibylurinn Igor ætla að ná endurnýjuðum krafti sem lægð í vestanvindabeltinu.  Þennan þriðjudagsmorgunn er Igor suðvestur af Nýfundnalandi á leið í veg fyrir kaldan kjarna í háloftunum.

Tölvureiknaðar spár gera ráð fyrir því að Igor dýpki aftur, en hann þrýstingur í miðju er nú um 965 hPa og hefur Igor sem fellibylur vekst mjög síðasta sólarhringinn.  Nú fellur hins vegar þrýstingur á nýjan leik, þó svo að hitabeltisloftið og haustkalda loftið í norðvestur yfir Labrador nái ekki fyllilega saman.  Lægðin eða Ex-Igor eins og Breska Veðurstofan kallar hana er spáð sem leið liggur skammt fyrir sunnan Nýfundnaland og nær sennilega mestir dýpt á Labradorhafi í fyrramálið um kl. 06, líklega um 945 hPa.  Þó mjög hvasst verði syðst á Nýfundnalandi og aftakaúrkoma eftir því síðar í dag, má reikna með að versta veðrið verði úti á rúmsjó fyrir sunnan og suðaustan lægðarmiðjuna þar sem þrýstilínurnar eru hvað þéttastar og vindur nokkuð samsíða ferli lægðarinnar.  Á þessum slóðum má reikna með 11 til 12 metra ölduhæð í nótt og fyrramálið eins og myndin sýnir (af wetterzentrale.de).

Syðst á Grænlandi mun líka blása hressileg af SA og A á morgun, en þá verður lægðin líka farin að grynnast.

Hér á landi verða beinu áhrifin nærri því engin, en vissulega hefur þetta djúp lægð að haustinu áhrif á stóru myndina og óbeinu áhrifin verða því sú að opna fyrir streymi af mildu lofti úr suðvestri hingað síðar meir um helgina og eitthvað  framan af næstu viku ef að líkum lætur.  

Fylgjast þarf með fellibylnum Igor

Fellibylurinn Igor hefur verið á dóli úti á Atlantshafi um nokkurt skeið.  Hann náði því að verða 4. stigs fellibylur og víðáttumikill eftir því.  Þegar þetta er skrifað er miðja hans um það bil að fara yfir Bermúdaeyjar. Loftþrýstingur er 951 hPa í miðju Igors og telst hann vera nú af fyrsta stigi. 

En þó Igor muni halda áfram að veikjast upp frá þessu verður engu að síður að fylgjast áfram með honum. Honum er spáð áframhaldandi siglingu norður á bóginn í veg fyrir vestanvindabeltið.   Eins og ég hef áður gert hér að umtalsefni verða stundum öflugustu lægðir á N-Atlantshafinu upp úr gömlum fellibyljum að haustlagi.  Skoðum það aðeins betur.

 

 

Í aflfræði lofthjúpsins er eitt lykilsamband sem notað er til að sýna fram á myndun og breytingar á veðurkerfum. Þetta er svokölluð ómegajafna.  Hún segir í raun að breytingar á loftþrýstingi með tíma, dp/dt sé háð tveimur aðgreindum þáttum.* 

 

A. Annars vegar af varmaaðstreymi af lofti,  ýmist köldu eða heitu lofti.  Án þess að flækja málið um of má segja að hinn eiginlegi hitamunur sé drifkrafturinn að þýstifallinu. En sæa lárétti hitastigull einn og sér er ekki nægjanlegur.  Aðstreymi eða tilflutningur af hlýju lofti yfir kalt eða kalt undir hlýtt verður að eiga sér stað.    Við þekkjum vel að hlýr loftmassi sem æðir í veg fyrir kaldan er einmitt uppskrift að vænni lægð, þ.e. við það fellur þrýstingur í miðju hratt með tíma.

B. Hinn liðurinn í ómegajöfnunni er eylítið torskildari.  Hann segir til um aðstreymi af hringhreyfingu umhverfis lóðréttan ás.  Hringhreyfingin er það sem í straumfræðinni kallast iða (e.vorticity).  Sveigðar straumlínur valda iðu og leiðir ýmist til þrýstifalls við yfirborð eða hækkunar þrýstings allt eftir því hvaðan vindur blæs á hverjum tíma (eða öllu hvernig hann snýst).

Á meðan varmaliður ómegajöfnunnar er áhrifamestur í neðri hluta veðrahvolfsins hefur iðuliðurinn meiri þýðingu hærra upp.  Við myndun lægða og við vöxt þeirra og viðgang er varmaliðurinn oftast ráðandi, þó iðuliðurinn komi líka við sögu, einkum við myndunarfasann.  Í dýpstu vetrarstormum á iða ofan úr heiðhvolfinu þátt í að gera lægðirnar jafn djúpar og raun ber vitni, en látum allt slíkt liggja á milli hluta hér.  Þeir sem vilja kynna sér þessi fræði betur er bent á þessa síðu hér, en það krefst þó nokkurrar stærðfræðiþekkingar að skilja þessa hluti til fullnustu.  

Fellibylur sem ekki lengur fær orku úr nægjanlega hlýjum sjónum til að viðhalda sjálfum sér varðveitir hringhreyfingu umhverfis miðju sína í nokkurn tíma í kjölfarið.  Liggi leið hans í veg fyrir svæði þar sem aðstæður til lægðamyndunar eru kjörnar leggur hann til iðu eða hringhreyfingu sem annars er oftast í frekar takmörkuðum mæli á þessum tíma árs.  Við það spólast myndun lægðarinnar upp, báðir liðirnir í ómegajöfnunni verða stórir  og lægðin verður því bæði  mjög djúp og oftast einnig kröpp.  Í sjálfu sér engu minna varhugaverð, heldur en fellibylurinn var áður.

Tölvuspárnar hafa undanfarna daga gert ráð fyrir því að Igor gæti átt sitt seinna líf og það ekki ófegurra en hið fyrra.  Skoðum spákort sem gildir kl. 00 á þriðjudag og sýnir vinda í 300 hPa fletinum hátt upp í veðrahvolfinu.  Þarna kemur skotvindur frá Labrador og tekur skarpa beygju til norðausturs við NovaScotia .  Við Nýfundnaland eru kjörnar aðstæður til lægðamyndunar.  Sterkur vindurinn (skotvindurinn) er til mars um hitamun loftmassa og sveigjan í straumlínum leggur til iðu.  Leifarnar af Igor eru þarna skammt fyrir sunnan, þar sem krumpur eru í línunum.   Uppi í um 9 km hæð mótar vart fyrir fellibylnum.  Hins vegar siglir hann í veg fyrir nýmyndunarsvæðið.  Hringhreyfingin aukalega sem svo miklu skiptir er heldur neðar í lofthjúpnum.

Spákort fyrir yfirborðið sem hefur sama gildistíma og hitt kortið, sýnir hins vegar Igor niðri í vindstra.  Einnig má greina litla lægð eða lægðardrag yfir Nýfundnalandi.  Tölvuspárnar í dag gera ekki ráð fyrir því að kerfin tvö nái saman, heldur þróist hvert í sína áttina og Igor beri beinin endanlega djúpt suður af Hvarfi í lok vikunnar.  Hins vegar voru fyrri spár í gær og fyrradag að keyra Igor saman við lægðina með þeirri afleiðingu að til varð kerfi með þrýsting undir 930 hPa í miðju og þá yfir Labradorhafi fyrir vestan Grænland.   

Ljóst má vera að mjög litlu má muna að það slái til og getur í raun allt gerst.  Ef af verður eru þá afar litlar líkur eins og staðan er nú að þetta afsprengi Igors berist hingað.  Straumarnir sem stýra fari lægðanna eru nokkuð hagstæðir okkur hvað okkur varðar um þessar mundir. 

(Veðurkortin eru fengin af Brunni Veðurstofunnar.)

* Til að halda öllu til haga að þá koma varmaskiptaferli (e.diabatic prosesses) einnig við sögu, t.a.m. vegna þéttingar raka við skýjamyndun.

Tíðafarið og kornrækt, einkum norður undir heimskautsbaug

Þær voru ánægjulegar fréttirnar úr Feyki, héraðsblaði Skagfirðinga þess efnis að uppskera annars af nyrstu kornökrum landsins hafi verið framar öllum vonum (myndin er fengin úr Feyki).  Nokkrir Skagstrendingar hafa af bjartsýni og eljusemi brotið land undir byggrækt á Skaga og er sá akur ásamt öðrum á Tjörnesi að öllum líkindum þeir nyrstu á landinu.

Fram kemur að uppskeran sé hvorki meira en minna en um 5 tonn á ha.  Til samanburðar var haft eftir Ólafi Eggertssyni í fyrrahaust að þá hafi uppskeran undir Eyjafjöllum verið að jafnaði þetta 3 til 4 tonn af ha og þótti bara ágætt í einni bestu ræktunarsveit landsins.  

Tíðarfarið í sumar á sér margar birtingarmyndir og góða kornuppskera er ein þeirra.  Jafnvel á stöðum sem heldur vafasamir hafa hingað til talist til slíkra nota. Hallbjörn Björnsson á Skagaströnd er frumkvöðull í þessari ræktun og með honum meðal annarra Jónatan Líndal bóndi á Holtastöðum í Langadal, en þar var uppskeran miklu mun minni en þarna útfrá að sögn Jónatans.  Þeir segja í viðtali við Feyki: „Við bjuggumst alls ekki við þessari uppskeru en kannski er moldin hérna útfrá betri en sandurinn inni í dölum. Þurrkar hafa ekki áhrif á uppskeruna hér né heldur óhóflegt sólskinið.“

Þetta minnir á tilraunaræktun á Repju sem fara nú fram, einkum til eldsneytisframleiðslu.  Jón Benjamínsson á Siglingastofnun sagði mér að í fyrra hefði uppskeran ekki verið mest á Suðurlandi, heldur í Vesturhópi í Húnaþingi. Það munar nefnilega um birtuna og sólskinið eftir því sem farið er norðar, svo fremi að raki sé nægur sem og hiti, en nægur hiti er vissulega frumforsenda ræktunar  Úti á Skaga er meiri rekja eða úrkoma en fram í dölum, s.s. í Langadal.  Gæði jarðvegs til ræktunar getur vissulega líka haft þýðingu o.s.frv.

Það hefur orðið alger bylting í kornræktinni hér á landi og með svipaðri sumarveðráttu og verið hefur er ekki hægt að segja annað en bjart sé yfir þessum vaxtarbroddi íslensks landbúnaðar.  1991 var ræktað korn á 150 ha lands, en síðasta sumar (2009) á 4.000 ha. lands og ræktunin vex enn.  Bygg er algengast og það nýtt í fóður fyrir skepnur í stað innflutnings.  En nú spyr ég; hvað með hafra og ræktun þeirra hér á landi.  Eru þeir næstir ?  Hvenær kemur að því að maður geti keypt íslenskt haframjöl í stað þess danska "OTA Sol" sem reyndar er alveg afbragð ef út í það er farið ?

Jónatan Hermannsson tilraunastjóri gerði kornrækt að umtalsefni í Húnavatnssýslum í riti Landbúnaðarins árið 1998.  Möguleikar kornræktunar ráðast að mestu af svokölluðum gráðudögum eða hitasummu að sumri: " Ef miðað er við að sáning korns geti farið fram á tímabilinu 1.–10. maí og kornið vaxi að jafnaði fram í miðjan september þarf meðalhiti á tímabilinu maí–september að vera nálægt 7,7°C til að ná 1.110 daggráðum á vaxtartímabilinu." 1.110 gráðudagar eru álitið lágmarkshitakröfur, en  1.200-1.250 er þó æskilegur uppsafnaður hiti yfir sumarið fyrir góðan þroska korns.  En athugið að fleiri þættir en hitinn geta haft þýðingu.  Það væri fróðlegt að slá á gráðudagana í sumar t.a.m. á Blönduósi og hins vegar á veðurstöðinni á Hrauni yst á Skaga. Ég hef þó ekki þessar mælingar við höndina enn sem komið er a.m.k.

Í ítarlegu viðtali við Morgunblaðið 2003 rekur Jónatan sögu kornræktar í landinu og tengsl við veðurfarið.  Takið eftir hvað hann segir um hentug landssvæði til kornræktar.  Ég er viss um að þessi mynd hans af mögulegum ræktunarsvæðum er önnur og meiri í dag, þó ekki séu nema 7 ár frá viðtalinu.

 

 

Upphaf kornræktar nútímans má rekja til þess að Klemens Kristjánsson kom heim frá búfræðinámi í Danmörku. Hann hóf tilraunir með kornrækt í Gróðrarstöðinni í Reykjavík 1923. Síðan var hann ráðinn tilraunastjóri við nýstofnaða tilraunastöð á Sámsstöðum í Fljótshlíð og flutti þangað vorið 1927. "Klemens boðaði kornrækt sem trúarbrögð," segir Jónatan. "Hann hitti á hlýindatímabil, svipað því sem við höfum fengið undanfarið. Kornræktin gekk mjög vel um hans daga."

Í byrjun sjöunda áratugarins komst kornræktin á flug. Komnar voru hentugar þreskivélar sem léttu mönnum mesta erfiðið. Ræktun korns hafði gengið vel m.a. á Rangárvöllum, þar sem Landgræðsla ríkisins tók þátt í ræktuninni, og á Egilsstöðum og fleiri bæjum á Héraði. Jónatan telur að akrarnir hafi verið 500 til 600 hektarar samanlagt á þessum árum.

"Þessi kornrækt endaði nokkuð snögglega um miðjan sjöunda áratuginn," segir Jónatan. "Þá gerði harðindaár, nokkuð mörg í röð, og kornrækt lagðist næstum alveg af á landinu í 15 ár, frá 1965 til 1980, með tveimur undantekningum. Þær voru á tilraunastöðinni á Sámsstöðum, þar sem Kristinn Jónsson var tekinn við sem tilraunastjóri, og á Þorvaldseyri undir Eyjafjöllum þar sem Eggert Ólafsson lét ekkert ár falla niður frá 1961."

Bændur í Landeyjum fóru að rækta korn í félagsskap undir forystu Magnúsar Finnbogasonar á Lágafelli árið 1980. Upp úr 1993 fór kornrækt að breiðast út um landið og segir Jónatan að menn hafi farið að rækta korn þar sem engum hafði látið sér detta það í hug frá því Klemens var upp á sitt besta. Nú munu kornræktarbændur á landinu vera á fjórða hundrað, að því er Jónatan var sagt hjá Bændasamtökunum. Kúabændur eru um 950 og um það bil þriðji hver kúabóndi ræktar sitt kjarnfóður að einhverju leyti. Kornakrarnir hafa stækkað úr samtals um 200 hekturum árið 1990 upp í 2.400 hektara í fyrra. Miðað við upplýsingar um innflutt sáðkorn má ætla að sáð hafi verið í 2.500 - 2.600 hektara í vor. "Við fáum um þrjú tonn á hektara af þurru korni í meðalári, en það er svipuð uppskera og í Þrændalögum í Noregi, í Norður-Svíþjóð og í Finnlandi.

Jónatan segir reynslu nútímans hafa sannað reynslu forfeðranna, að landsvæðin séu misjafnlega vel fallin til kornræktar. Það er ekki nema á um helmingi Íslands sem meðalhitinn nær 9,5 stigum á láglendi yfir sumarmánuðina. Á þeim mörkum ræðst hvort korn kemst til þroska eða ekki.

Sé farið yfir landið og byrjað á Hornafirði má rækta þar korn og vestur um Skaftafellssýslur á láglendi. Í syðstu sveitum landsins, eins og Mýrdal, undir Eyjafjöllum og í Landeyjum, eru sumrin lengri en annars staðar á landinu. Á láglendi Suðurlands er yfirleitt hægt að sá snemma vors í klakalausa jörð. En þar er hætt við hvössum veðrum og miklum rigningum síðsumars. Því þurfa kornstráin þar að vera sterkari en annars staðar á landinu. Hægt er að rækta korn í Borgarfirði, á sunnanverðu Snæfellsnesi, í innsveitum Dalasýslu og á sunnanverðum Vestfjörðum. Í sveitunum við Húnaflóa er mögulegt að rækta korn í Langadal, innst í Blöndudal og jafnvel í Vatnsdal. Í innanverðum Skagafirði og í innanverðum Eyjafirði eru góð skilyrði til kornræktar. Jónatan segir að ótrúlega góður árangur hafi náðst í Þingeyjarsýslum. Þar hafi verið ræktað korn - meira að segja í Köldukinn. Sveitirnar norðanlands njóta þess að þar er meginlandsloftslag, hlýtt í ágúst og sólríkt. Kornrækt hefur einnig gengið vel á Fljótsdalshéraði, t.d. á Egilsstöðum.

(Morgunblaðið 28.sept. 2003, myndin fengin úr blaðinu )