Kuldalegt Íslandskort

Meðfylgjandi veðurkort af vef VÍ er frá því kl. 00 á miðnætti í nótt 17. sept.  Þá var þegar orðið heldur svalt um að lítast á landinu.  Það er stillt og víðast nokkuð bjart um sunnan- og vestanvert landið.  Við þessar aðstæður frystir hæglega í þetta mikilli útgeislun. Í það minsta gerir frost við jörðu þó það nái ekki á öllum stöðum í 2 m hæð.  Kólnað hafði niður undir 0°C á Þingvöllum og í Básum í Þórsmörk, svo staðir séu nefndir.

Síðustu nótt náði ekki að frysta nema á stöku stað, þ.e. á láglendi. Þá var enn dálítill stengur af norðri yfir landinu og tryggði nægjanlega loftblöndun.  Á Höfuðborgarsvæðinu mátti þó sjá hélu á grasi og hjá mörgum var þetta fyrsti dagurinn í "skafi" á framrúðum bíla sinna. 

Vefurinn loftgæði.is

Umhverfisstofnun heldur úti vefnum loftgæði.is eða loftgaedi.is.  Þegar farið er þar inn birtist undir eins styrkur svifryks (10PM) í Reykjavík á Grensásvegi.  Og það sem meira er um vert hvernig hann hefur verið að þróast síðustu daga.  

Auðvelt er að stytta eða lengja tímabil það sem er til skoðunar að vild.   Bendi á þetta hér þar sem ég var að agnúast á dögunum út í það hversu langdregin þau eru skrefin við að nálgast mælingarnar á vef Reykjavíkurborgar sem á og rekur þennan mengunarmæli.

Að sögn Þorsteins Jóhannssonar sérfræðings hjá Umhverfisstofnun er unnið að því að auðvelt verði að nálgast allar þær mengunarmælistöðvar úti um landið og fá á skjótan hátt yfirlit um ástand mála.   Eins er auðvelt að skoða aðra mæliþætti en svifryk s.s. styrk kolmónoxíðs og annarra miður æskilegra snefilgastegunda. 

Það er heldur ekki úr vegi að sýna hér almennar leiðbeiningar frá Þresti Þorsteinssyni á Jarðvísindastofnun HÍ um viðbrögð og aðgæslu sem rétt er að sýna við tiltekinn styrk svifryks. Ef menn vilja prenta leiðbeiningarnar út má nálgast þær hér í fullri upplausn

 

Fyrsta haustlægðin (II)

Í dag, mánudag hefur allt verið með kyrrum kjörum.  Þó er margt í gangi hér í kringum okkur.  Ágætt er að líta á NOAA tunglmynd sem fengin er frá Dundee  laust eftir hádegi (kl. 13:54).  Á tiltölulega litlu svæði í grennd við landið má bæra með því að skoða skýin grein 3 lægðarmiðjur:

1.  Sú elsta er á Grænlandshafi og skil hennar fóru yfir Ísland í gær og snemma í nótt.  Kjarni hennar er háloftakuldinn og hún hefur hringað um sig skúrabólstra.  Frekar óvenjulegt er að sjá þetta mikil og "þroskuð" skúraský yfir hafi þetta snemma haustsins og er til marks um kulda í hálofunum.  Þessi lægð grynnist og þokast til austurs.

2.  Í skýjabreiðunni norður af landinu er sýnileg sveigja eða krókur norðaustur af Melrakkasléttu.  Þarna er vaxandi lægðarmiðja og þokast hún í suður eða nær landi, rétt eins og skýjabreiðan öll.

3.  Mest er um að vera suðvestur af Færeyjum.  Af myndinni af dæma er mikil gerjun þarna í gangi. Greinilegur vöxtur lægðar. Hlýja og raka loftið er yfir Bretlandseyjum á leið NNA yfir Færeyjar og þar austur af.  Kaldi háloftakjarninn í vestri (lægð nr. 1) fóðrar vitanlega þessa lægð nr. 3.  

Lægð nr. 3 mun í nótt gleypa þá nr.2 og úr verður ein miðja sem hringsóla mun í kring um sjálfa sig austur og norðaustur af Íslandi á morgun og miðvikudag.

Veðrið hér hjá okkur mun sannarlega taka mið af þessari þróun.  Hvöss N-átt og nokkuð áköf rigning a.m.k. um tíma norðanlands, slydda ofar og snjókoma í efstu fjöll.  Úrkoman á sér sinnhvorn upprunann.  Annars vegar frá bakkanum hér norður af og hins vegar berst rakt loftið fyrir suðaustan land í stórum sveig um lægðina og upp á norður- og norðausturströndum landsins.  Þetta hefur þá í för með sér að lítið eitt hlýnar með N-áttinni, eftir því sem líður á "hretið" !  Einkum á þetta við um norðaustan- og austanvert landið.

Meðfylgjandi veðurkort er HIRLAM-spákort af Brunni VÍ.  Gildistími þess er kl. 12 á morgun þriðjudag.  Þetta veðurkort yrði seint álitið "fallegt" og allra síst í lok sumars eða byrjun hausts.

Fyrsta haustlægðin

Lægð sú sem er nú vaxandi á sunnanverðu Grænlandshafi getum við sagt að hafi öll einkenni haustlægðar. Skil hennar með tilheyrandi rigningu fara yfir landið í dag, sunnudag. Í sjálfu sér þarf ekki að vera  sérstakur haustbragur af slagveðursrigningu. 

Það sem gerir lægðina fyrst og fremst að haustlægð er að hún dýpkar fyrir þær sakir að kalt loft er nú í háloftunum í grennd við sunnanvert Grænland.  Þar er tekið að hausta og lofthjúpurinn í veðrahvolfinu neðan 10 km orðinn gegnkaldur ef svo má segja.     Meðfylgjandi kortaklippa af wetterzentrale.de sýnir þetta vel þar sem litaskilinn er vísbending um hita loftsins í rúmlega 5 km hæð. 

Það er með öðrum orðum frekar hlýtt og rakt loft sem berst norður á Grænlandshaf í veg fyrir kuldann í háloftunum.  Á meðan þetta milda og raka loft fer hjá rignir og lægðin er heldur vaxandi á vestanverðu Grænlandshafi.  Miðjan sígur síðan í kjölfarið til austurs og kalda loftið í háloftunum með.  Það verður á dóli hér fyrir sunnan og suðvestan land á morgun.

Næsta bylgja af suðlægu lofti keyrir einnig í veg fyrir kuldapollinn uppi. Hugum hugfast að það er hitamunur loftmassa sem einkum fóðrar lægðir.  Sú fer austar og dýpkar fyrir norðaustan land.  Það hefur í för með sér norðanskot í veðrinu hér á þriðjudag og miðvikudag.  Kólnandi veður eins og gefur að skilja og snjóa mun í fjöll um norðanvert landið.

Pælingar um lægðir og far þeirra

Á námstefnu Evrópsku reiknimiðstöðvarinnar sem ég sat megnið að þessari viku kenndi margra grasa.  Eitt og annað afar fróðlegt um spáhæfni (predictability) kom þar fram.  Ég ætla stuttlega að segja frá tveimur viðfangsefnum. Fyrst af Lizzie Froude sem er breskur vísindamaður af yngri kynslóðinni.  Það sem hún fæst við er að telja lægðir og fylgja þeim eftir.  Fyrir um þremur áratugum var mjög vinsælt að rannsaka lægðabrautir og telja þær í fyrirfram skilgreindum reitum.  Þá komust menn m.a. að því að helsta braut þeirra liggur hér um N-Atlandshafið svo að segja beint yfir  Ísland eins og fyrsta myndin sýnir.  Þar hefur verið safnað ferlum allra lægða af tölvugreindum kortum (ERA-15) mánuðina des-feb um 15 ára skeið (1979-1993).  Þau eru rauð svæðin þar sem þéttleiki lægða er mestur  Á síðustu árum hafa menn talið sitthvað vera merkilegra innan veðurfræðinnar heldur en að telja lægðirnar og greina þær tölfræðilega. 

 

Hér er dæmi frá 4. Febrúar 2008 og sýnir mun á milli einstakra líkana á ferli lægðar frá austurströnd Bandaríkjanna austur yfir Atlantshafið.  Eins styrkur hennar og sjá má að honum er spáð mestum nálægt degi 3.  Einingin fyrir styrk lægðarinnar er önnur en við eigum að venjast og látum það liggja á milli hluta.   Sjá má að líkönin eru mjög samstiga fyrstu fjóra dagana, en síðan greinast leiðir heldur.  Ekki þó svo mikið að mínu mati.  Hins vegar munar frekur miklu staðsetningu eftir 5 daga eins og sjá má.  Líkön frá Brasilíu og Kína greina sig nokkuð frá öðrum hvað spá um styrk lægðarinnar áhrærir.

Þau hjá Evrópsku reiknimiðstöðinni voru vitanlega mjög ánægð að sjá þær niðurstöður að þeirra spár væru nákvæmari hvað varðar bæði spár um staðsetningu og styrk lægðanna.  Sérstaklega þó á norðurhveli jarðar.  Línuritið súnir meðalskekkju í fari miðað við raunveruleikann eftir því sem líður á spátímann hjá ECMWF.  Blátt er norðurhvelið og rautt Suðurhvelið.  

Næsta skrefið var síðan að skoða lengra tímabil og þá eingöngu spárnar frá ECMWF og bera saman við endurgreind veðurkort.  Skekkjur voru metnar og mældar og færðar inn á margvíslegt frávikakort.  Til að gera langa sögu stutta að þá voru niðurstöður þeirrar könnunar eftirfarandi og nokkur athyglisverðar verð ég að segja:

 

• Skekkjur í staðsetningu eru meiri yfir hafsvæðum en meginlöndunum.
  

• Almennt séð að þá er spáð meiri dýpt lægða yfir hafi en verður síðan í raunveruleikanum.  Yfir landsvæðum snýst þetta við og dýptin er vanmetin í spám.

• Hraði lægðanna er að jafnaði of hægur, sérstaklega á N-Atlantshafi.

Það er ekki síst þessi síðasti punktur sem er athyglisverður og segir í raun að veðrið skellur fyrr á en spáð er. Í samtali mínu við Lizzie á eftir sagði hún að næsta skrefið væri að taka enn stærra úrtak og greina á milli mjög djúpra lægða og þeirra sem minni eru um sig.  Eins að skoða betur skekkjurnar eftir spátímanum,  þ.e. bera betur saman 2 daga spár og 5 daga spár svo dæmi sé tekið. 

Myndirnar hér eru allar fengnar úr fyrirlestri Lizzie.

 

 

7 hlýir dagar í september

Fyrirsögnin er ekki heiti á ljóði eða bókmenntaverki af nokkru tagi.  Hún tengist óvenjulegri byrjun mánaðarins.  Á vafri mínu um netið staldraði ég við veðurathugunarstöðina Þyril í Hvalfirði. Var þar að aðgæta vind, en leit líka sem snöggvast á hitann. 

Eins og sjá má þessa fyrstu viku í september (línuritið er  frá VÍ) er dægursveifla, hitinn upp á daginn og niður á nóttinni.  En aðgætið kvarðann til vinstri.  Sjá má að í tvígang hefur hitinn fallið svo um munar niður í 12°C, en á öðrum tímum hefur hann verið hærri.  12 stig sem lágmarkshiti þykir óvenjugott um mitt sumar.  En nú er hins vegar  kominn september með sínum dimmu nóttum!!

Hvenær er óhætt að vera úti ?

Áhyggjufull móðir ungabarns spyr eftirfarandi spurningar;

Myndir þú ráðleggja að ungt barn (12 vikna) færi út í vagn í svona mengun eins og er í dag?  Við búum á Laugarásvegi sem er frekar fjölfarin gata, en þó ekkert mjög, og er húsið okkar aðeins fyrir ofan götuna.

Kv. Arna

Þó ég sjái ekki ástandið sjálfur með berum augum má alltaf kíkja á vefmyndavélina á þaki Veðurstofunnar.  Móskan er mikil í lofti og SA-strekkingurinn ber fín gosefni og annað ógeð tengdu gosinu m.a. af Markarfljótsaurum yfir borgina.  Á svifryksmælinum við Grensásveg sést þróunin þar sem styrkur smálegra agna í loftinu margfaldast um og upp úar hádegi og er nú yfir 350 míkrógrömm.

Reykjavíkurborg bendir á heilsuverndarmörkin 50 míkrógrömm á rúmmetra lofts.  Styrkurinn nú er eins og á verstu sögum svifryks frá umferð bíla í stillu að vetrarlagi. 

Sjálfur mundi ég aldrei láta mitt eigið barn, nokkurra vikna gamalt út í óloft eins og þetta.  Ég held að það segi sig sjálft.  Frekar að loka öllum gluggum og bíða af sér þessa "árás" úr austrinu. Það er hins vegar allt annað mál fyrir okkur sem búum að fullþroskuðum og (vonandi) sæmilega heilbrigðum öndunarfærum að þola þetta ástand úti við stund og stund.

Annars er ég þeirrar skoðunar að mikilvægt sé að hafa línurit eins og þetta uppi við, t.d. á fréttamiðlunum, nú eða forsíðu rvk.is.  Ekki er nóg að sýna aðeins síðasta mælda gildið að mínu viti heldur líka þróunina sem gefur almenningi fyllri upplýsingar.   Það liggur við að sérkunnáttu þurfi til að kalla fram svona línurit af frekar seinvirkum og óaðlaðandi vef umhverfissviðs borgarinnar.   

 

 

Á ráðstefnu í Reading

Sæki þessa vikuna námstefnu eða seminar hjá ECMWF í Reading í Englandi.  Það er alltaf er jafngaman að heimsækja reiknimiðstöðina sem sér aðildarríkjunum fyrir daglegum veðurspám og þ.m.t. Íslandi.  Námstefnan fjallar aðallega um spáhæfni.  Á ensku; predictability in the Europian and Atlantic regions from days to years. 

Fyrsta daginn voru nokkrir topp-fyrirlestrar sem fjölluð allir á sinn hátt um eðli og skilning á orsökum veður- og veðurfarssveiflna í Evrópu og á Norður-Atlantshafi.  Erland Kallén, Svíi sem um þessar mundir stýrir veðurrannsóknum við reiknimiðstöðina setti námstefnuna með því að monta sig dálítið af stöðugum betrumbótum í spám ECMWF. Meðfylgjandi mynd er af Erland og gæðamatinu sem hann fjallaði um.

Þennan fyrsta dag spunnust líka umræður um veðurlagsspár, og sérstaklega þriggja mánaða spána frá ECMWF frá því í vetur, nánar tiltekið fyrir jan-mars.  Eins og margir muna var veturinn heldur sérstakur um mikinn hluta norðurhvelsins. M.a. var sérlega kalt í V-Evrópu. Það mátti túlka spána á tvo vegu eftir því hvernig hún var skoðuð.  Frávik á þrýstiflötum og vestanvindum í spánni voru þess eðlis að vísbending um vetrarkulda var einkar skýr.  Hins vegar gerði kortið með yfirborðshitanum ráð fyrir að hitinn um alla Evrópu yrði yfir meðallagi !   Hann heitir Cristhoph Cassau Frakkinn sem gerði þetta að umfjöllunarefni og myndin hér að neðan er úr hans fyrirlestraglærum.

Þetta kennir manni að túlkun spágagna er ætíð vandasöm og maður á aldrei að trúa blint á það sem maður sér á blaði eða korti, nema að gaumgæfa vel kringumstæður.  Þetta gildir vitanlega um allar veðurspár á hinum ýmsu tímakvörðum. 

Guðrún Nína með grein í Weather

Guðrún Nína Petersen veðurfræðingur Veðursstofunni ritar forsíðugrein í ágústhefti tímarits Breska Veðurfræðifélagsins (RmetS), Weather.  Þetta mánaðarrit stendur á gömlum merg, er alþýðlegt og fjallar um veður og veðurfar út frá ólíkum sjónarhornum. 

Grein Guðrúnar Nínu er um veðurfræðilega nálgun eldgossins í Eyjafjallajökli.  Hún rekur gosið, leiðir gjóskunnar og áhrif vinda á dreifingu gosefnanna.  Margar myndir og skýringakort fylgja.

Undir lok þessarar samantektar segir Guðrún Nína að þó þetta eldgos sé álitið það stærsta sprengigos á Íslandi frá Kötlugosinu 1918 hafi tiltölulega lítill hluti landsins orðið fyrir áhrifum gossins í Eyjafjallajökli.  Það varð vegna þess að vindur í lofti var meira og minna N- og NV-stæður og askan barst því um stuttan veg yfir land.  Engu að síður varð öskufalls vart, en ger má ráð fyrir að um 300 ferkílómetrar lands eða um 0,3% Íslands hafi orðið fyrir barðinu á öskufalli.

Lokaorðin í grein Guðrúnar Nínu er þau að mikilvægt sé að hægt mæla betur og dreifingu  ösku betur.  Háupplausnar veðurlíkan ásamt neti mælinga þar sem þeirra er þörf, eru í því skini mikilvæg hjálpartæki. 

Ég get því miður ekki vísað á grein Guðrúnar Nínu, en áhugasömum er bent á bókasafn Veðurstofunnar sem keypt hefur Weather um áratugaskeið.

 

Trausti Jónsson kominn á netið !

Vek athygli á því að Trausti Jónsson á Veðursstofunni er kominn með sitt veðurblogg.  Alltaf fjölgar í "stéttinni" og er það vel.  Mæli sérstaklega með umfjöllun hans um veður og veðurfar og slóðin er hér.