Hrafnhólar í Efra-Breiðholti, klæðning fauk af í þröngu sundi

Eitt af því sem gaf eftir í veðurhamnum sl. föstudag, 9. október var hluti klæðningar á fjölbýlishúsinu Hrafnhólar 6-8 í Breiðholti. Sjá mátti á myndum m.a. í fréttum sjónvarps hvernig álklæðning var að fjúka ofarlega í þröngu sundi á milli  tveggja hárra blokka.  Þetta þrönga sund vakti athygli mína og fór ég á stúfana til að gæta nánar að staðháttum. 

Íbúðablokkirnar við Hrafnhóla og Kríuhóla standa mjög þétt saman og á milli þeirra er örgrannt sund á þremur eða fjórum stöðum.  Þau tengja bílastæðin framan við húsin við sameiginlegan bakgarð með öðrum fjölbýlishúsum í Hólahverfinu.  Eins og sjá má eru hærri blokkirnar 8 hæða eða tæplega 25 metrar á hæð. 

Þrenging um húsasund 

Við frekari skoðun á vindskilyrðum þarna eftir hádegi á föstudag mátti ætla að vindáttin hefði verið nálægt því há-austan.  Hafi svo verið blæs sterkur vindurinn þvert á húsalengjuna.  Við það þrengir loftið sér af miklum krafti á milli húsanna.  Þessi áhrif eru þekkt, loftið leitar sér léttustu leiðar treður sér svo að segja á milli húsanna og af þeim mun meiri krafti eftir því sem sundið er þrengra.  Á einfölduðu teikningunni að neðan er sýnt að yfirþrýstingur myndast framan við húsin þegar vindurinn stendur þvert á.  Að sama skapi myndast undirþrýstingur hlémegin.  Leitast er við að jafna þennan mun, m.a. með loftstreymi yfir byggingarnar, en vitanlega einnig um sundið úr því að það er þarna til staðar. Reynt hefur verið að reikna vindmögnun í tilviki sem þessu. Í þeirri tilraun sem hér er gerð að umtalsefni og vísað til* eykst vindmögnunin eftir því sem sundið er þrengt. Þegar það er 10 metrar má gera ráð fyrir að vindur í sundinu verði tvisvar sinnum grunnvindurinn í lofti !  Þá er gert ráð fyrir að sundið sé 10 m. Reyndar er ætlað að byggingarnar séu 50 metrar á hæð (en ekki 25 eins og hér).

Bilið á milli Hrafnhóla 6-8 og Kríuhóla 2 er hins vegar ekki nema um 3 metrar þar sem það er þrengst.

 

Upplýsingar um vind á svæðinu

Fróðlegt er að skoða tiltæka vindmælu í nágrenninu kl. 15 eða um það leyti sem veðurhamurinn var í hámarki. Gallinn er sá að engin vindmælar eru í nánasta nágrenni og reyndar ekki í efri byggðum Reykjavíkur eða Kópavogs.  Lítt tjóar að líta til vindmælisins á Veðurstofunni (Bústaðavegur).  Hann er ævinlega vonlaus í hvassri A-átt og þar voru ekki nema 14 m/s. Á Reykjavíkurflugvelli er mælir sem nær þessum vindi betur.  Hann stendur lágt og er auk þess ansi langt frá Efra -Breiðholti í loftlínu. Tilraunamælirinn á Hólmsheiði (vegna flugvallapælinga þar) er skástur.  Hann er í um 130 metra hæð, eða ívið hærri en efsti hluti Breiðholts.  Hólmsheiðarmælirinn er í um 5,5 km í beinni loftlínu í ASA fra Hólahverfinu.   Þarna var veðurhæðin 24-26 m/s meira og minna frá kl. 14 til 17 og vindáttin 90°-100° (A-átt).  Ætla má að veðurhæðin þarna við háu blokkirnar austantil í Hólahverfinu hafi verið síst minni, ekki minni en 23-24 m/s.  Við Víkurveg í Grafarvogi í um 40 metra hæð voru 24 m/s kl. 15 (stöðin er ekki á kortinu).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Líklegur vindur í sundinu sl. föstudag

Styrkur vindsins eykst til muna eftir því sem hærra er farið frá jörðu.  Vindmælingarnar sem hér um ræðir eru gerðar í 10 metra hæð.  Í 20 metra hæð er vindur í lofti þetta 10-15% meiri. Ef við gefum okkur að vindur í sundinu geti orðið tvöfaldur grunnvindurinn má ætla að ofantil, þar sem álklæðningin flettist geti vindurinn hafa verið um 50 m/s.  Þá erum við að tala um sogið sem fengið er úr meðalvindinum en ekki mögulegan og líklegan heldur meiri augnabliksvind.   

Frekari vangaveltur

Samskonar sund er sunnan við Kríuhóla 2 á milli nr. 4  Það er reyndar örlítið breiðara eða um 4 til 5 metrar.  Þar hélt húsaklæðningin.  Hugsanlega er þar annar frágangur eða sú staðreynd að sundið er örlítið breiðara sem hjálpar upp á sakirnar.  Einu tók ég eftir og það var að þar sem fokskemmdirnar urðu barst vindurinn eftir nokkuð breiðu Norðurfellinu (sjá mynd um sundið þar sem sér niður eftir götunni) í beinni línu við bilið á milli blokkanna, en í hinu sundinu brotnar vindurinn ef til vill frekar betur á leið sinni yfir lága byggð raðhús þar sem trjágróður er nokkuð blómlegur. 

Í spjalli mínu við formann húsfélagsins í Hrafnhólum, sagði hann að blokkin hefði verið klædd árið 1999.  Fokskemmdir urðu bæði í fyrra og veturinn þar áður, einmitt í hvassri A-átt líkt og nú.  Ekki þarf sérstaklega að óttast SA-áttina við þetta hús, en hún er vissulega tíðari þegar hvasst er.  Há-austan er verst, enda stendur þá vindurinn þvert á húsalengjuna. 

Hönnun út frá vindskilyrðum 

Hlutar Efra-Breiðholts verða að segjast réttilega illa hannaðir m.t.t. sviptivinda. Fólk úti við er  oft hætta búin í verstu veðrum.  Þegar vindstyrkur er annars vegar munar um hæðaraukninguna í landinu og eins þekkta hröðun efst á ávölum ásum og holtum. Eins eru byggingarnar sumar allt of háar, nokkrar 8 hæða blokkir og jafnvel hærri. Þær skapa mikla sviptivinda og þarf ekki hvassan vind til.   Þessi þröngu sund verða síðan til þess að kóróna þetta sköpunarverk skipulagshönnuða hverfisins frá því um 1970.  Neðra-Breiðholtið, þ.e. Bakkarnir er andstæða Fella- og Hólahverfa.  U-laga blokkirnar eru ekki í línulegri afstöðu.  Þær brjóta upp vindinn og skapa frekar skjól.  En landslagið hjálpar líka til, hið eiginlega Breiðholt skýlir  þar sem það er hæst (Fella- og Hólahverfi) í austri og suðaustri.

 

 

En vonandi lærum við af reynslunni þó hún sé okkur stundum dýrkeypt.  Byggðin Selásnum er t.d. miklu mun betur heppnuð í þessu tilliti og eins í Norðlingaholti, þó svo að þar megi sjá nokkur vindmagnandi sund á milli fjölbýlishúsa.   

 

* Skyssan er fengin með umræddri tilraun úr;

B.Blocken and J.Carmeliet. Pedestrian Wind Environment around Buildings: Literature Review and Practical Examples. Journal og Thermal Envelope and Building Science 2004; 28; 107.

 

Afleiðingar sandstorms í Ástralíu ekki bara neikvæðar

Þær fregnir berast nú frá Ástralíu að í kjölfar "appelsínugula" sandstormsins í síðasta mánuði hafi lífríkið undir ströndum Sydney tekið mikinn kipp.  Talið er að um 140 þús tonn af jarðhefni hafi fokið á haf út.  Allt þetta fínefni ofan af landi ber með sér næringarefni, einkum köfnunarefni og fosfór.  Mælingar vísindamanna að þessi viðbót í annars frekar næringarsnauðan sjóinn á þessum slóðum hafi verið sannkölluð vítamínsprauta fyrir lífríkið.  Vart hafi orðið blóma svifþörunga sem nýtast munu efri þrepum lífríkisins.

Áströlsku vísindamennirnir hafa reiknað út að þessi viðbótar ljóstillífun hafi náð að binda um 8 milljónir tonna koltvísýrings. Ætli menn taki þá óvæntu bindingu með sér í samningaviðræðurnar í Kaupannahöfn síðar í haust. 

Fjarðarheiði - kolvitlaust veður

Þegar þetta er skrifað um kl. 10:30 á laugardegi er veður á Fjarðarheiði á milli Héraðs og Seyðisfjarðar alveg hreint sjóðandi vitlaust.  A 28 m/s, vægt frost og hríðarkóf.  Þó ótrúlegt megi virðast grillir í veginn á vefmyndavél Vegagerðarinnar og enn ótrúlegra þykir mér að örfáir bílar verðast hafa farið þarna yfir morgun ef umferðarteljarinn er réttur.

Þegar hált er eins og þarna og veðurhæð komin yfir 20 m/s eykst til muna hættan á því að bíllinn hreinlega fjúki út af veginum.  Erfitt getur reynst að hemja ökutæki í svo mikill veðurhæð þegar vegyfirborðið er ekki eins gott og best verður á kosið.

Annars telst það til mikils happs, a.m.k. hingað til  að óhöpp hafa ekki verið sem heitið getur á vegum úti í þessum kröftuga hauststormi.   Að vísu valt bíll á Vopnafjarðarvegi, en sú velta var ekki rakin til veðurs, en vegurinn var háll.  Eftir kröftugar og góðar viðvaranir sem fólk flest virðist  hafa tekið mark á, var greinilegt að margir frestuðu ferðum sínum eða hættu við.  Undir Eyjafjöllum og í Mýrdal var alls engin umferð langt fram eftir gærdeginum, skólahaldi aflýsti og bílar á vesturleið biðu veðursins í Vík. Þarna þekkja menn hættuna.  Á Kjalarnesi var hins vegar talsverð umferð og í þeim veðurham sem var í gær eru vegfarendur að taka talsverða áhættu, því snörpustu vindhviðurnar eru mjög skeinuhættar. Ökutækin í gær sluppu sem betur fór á milli snörpustu vindhviðanna.  Og björgunarsveitamenn sem þarna voru að störfum eru vissulega að leggja sig í talsverða hættu.    

Með verri illviðrum

Þetta A-veður sem herjað hefur á landsmenn í dag er með þeim verri sem komið hafa síðari ár.  Ég held að varla verði um það deilt.  Það var ákaflega hvasst framan af degi syðst á landinu, og mæligildi veðurhæðar á Stórhöfða tala sínu máli þar.  Vestmannaeyingar eru ýmsu vanir og voru vel undirbúnir.  Engu að síður stóðu þeir í stórræðum við björgun verðmæta.

Undir Eyjafjöllum blés einnig af krafti.  Mestu hviður á Steinum fóru í 48 m/s laust fyrir hádegi og eftir rúmlega hviðu upp á rúmlega 50 m/s við Hvamm fauk mælirinn hreinlega af.  Fékk af því spurnir að Vegagerðamönnum sem sóttu tækið en það lá í rokinu laskað við hliðina á mastrinu.

Til þessa virðist sem tjón hafi orðið hvað mest á Kjalarnesi. Þar háttar þannig til að sé A og SA-átt nær vindurinn sér sérlega á strik utantil á Kjalarnesi, við Grundarhverfi og Skrauthóla og áfram, nánast að gagnamunna Hvalfjarðarganganna.   Þarna magnast vindur af skörpum fjallsbrúnum sunnantil við Blikdalinn sem gengur upp í Esjuna. Bílar hafa fokið þarna út af og  fylgir oftast vindhviðuástandi undir Hafnarfjalli. 

Heyrði í fréttum að mælir nærri Grundarhverfi hefði sýnt 58 m/s á vindhviðu, væntanlega er það mælir Veðurstofunnar við Skrauthóla. Veðurstofan og Vegagerðin mæla ekki hviðuna alveg á sama hátt, hjá Vegagerðinni er hviðan heldur meiri augnabliksvindur ef svo má segja. 

Nú er farið að lægja heldur sunnantil, en við bíðum morgundagsins með veðurtölur fyrir landið norðanvert. En hvað sem því líður er æðilangt frá þetta slæmu veðri þetta snemma hausts.  Um miðjan september 2004 varð nokkuð sögulegt A-veður sem nær e.t.v. einhverjum samjöfnuði við þetta.

 

 

Með því allra versta á Stórhöfða

Það er ljóst á veðurhamurinn sem nú geisar á Stórhöfða er með þeim allra verstu sem þar hafa komið hin síðari ár.  Í mælingu kl. 08 hafði mesti 10 mínútna meðalvindhraði farið í 45 m/s.  Ég geri eingöngu veðurhæðina eða 10 mín vind að umtalsefni og læt styrk vindhviðunnar liggja á milli hluta.

Fletti upp í gagnatöflu sem geymir eldri veðurathuganir skeytastöðva og skoðaði þar tíðni aftakavinda á Stórhöfða, þ.e. mestan mældan vind á milli veðurathugana, svokallað Fx-gildi.  

14. mars í fyrra þótti afar hvasst á Stórhöfða (sjá umfjöllun hér og ekki síst athugasemdir Pálma Freys Óskarssonar veðurathugunarmanns).  Þá varð vindur mestur 41-42 m/s (Fx).  Í nokkuð sögulegu A-roki fór vindur í 43,8 m/s á Stórhöfða 16. sept 2004 en fara þarf allt aftur til 1992 til að finna sambærilegan vind og nú.  Þann 24. febrúar það ár mældust 45,8 m/s í höfðanum.  Metið er síðan úr stórviðrinu 3. feb. árið áður (1991) eða 56,6 m/s.

Nú geri ég allan fyrirvara á þessum samanburði, en gögnin í skránni sem ég skoðaði eiga að vera nokkuð áreiðanleg, þó ekki sé hægt að útiloka að villur séu þar á stangli. Fleira kann að spila þarna inn eins og það að skipt var algerlega um gerð mælis árið 2004.  Hugsanlega hefur það einhver áhrif þegar gerður er samanburður á hæstu gildum.  Það skal hins vegar fúslega viðurkennt að ég er hins vegar ekkert sérlega vel að mér í sjálfri mælingatækninni.   

Til hádegis og jafnvel lengur getur hvesst enn frekar á Stórhöfða og reyndar í Eyjum og eins undir Eyjafjöllum og í Mýrdal, þar sem veðurhæðin er nú með allra mest móti. 

Viðbót:

Pálmi Freyr sendi mér hlekk á mynd sem hann tók laust fyrir kl. 08 af hæsta mæligildinu !

 

Föstudagsóveðrið

Vel finnst mér hafa verið gerð skil í fjölmiðlum hvelli þeim sem í vændum er á morgun.  Margir eru háðir veðri á ýmsan máta og mikið um það að fólk aki um talsverðan veg til vinnu sinnar.

Lítum nánar á tvö staði frá höfuðborginni. 

Þeir sem þurfa t.d. að fara yfir Hellisheiðina í fyrramálið skal á það bent að nokkrar líkur eru til þess að aftur kólni lítið eitt síðla nætur og í stað slyddu megi gera ráð fyrir hríðarveðri, slæmu skyggni og tilheyrandi hálku.  Vindur verður austanstæður, 18-20 m/s.  Það hlýnar síðan þegar líður á morguninn og skyggni batnar.  Hins vegar eykst heldur veðurhæðin og úrkomuákefðin.

Undir Hafnarfjalli verður orðið bálhvasst strax í fyrramálið og skeinuhættar vindhviður.  Frá því um kl. 10 og fram undir 15 til 16.  Má gera ráð fyrir allt að 28-30 m/s í meðalvindi og hviðum yfir 45 m/s. Upp úr kl. 16 slotar aðeins um leið og vindur verður A-stæðari.  Enn verður að líkindum talsverð veðurhæð  en vindáttin í lofti er þó heldur hagstæðari en fyrr um daginn.  Á utanverðu Kjalarnesi, ofan Grundarhverfis og við vigtarplanið við Hvalfjarðargöngin, er vindur oft afar byljóttur einnig við þessi skilyrði. Fylgir Hafnarfjalli þó sjaldnast sé þar alveg eins slæmt.  

Kortið er spákort Belgings (HRAS), 3km reiknað kl. 12 í dag og gildir kl. 12 á morgun, föstudag.  

Bakki suðvesturundan

Í gær mátti sjá á myndum fagurlagaðan skýjabakka suðvestur af landinu.  Undir myrkur var hann kominn svo nærri að maður gat nánast "horft undir pilsið" ef svo má segja.  Tunglmyndin frá því rétt fyrir kl. 14 sýnir þetta ávala og straumlínulaga skýjakerfi.  Þegar kalt loft af heimskautauppruna berst yfir Grænlandshaf eiga til að myndast svona smá lægðabólur með tilheyrandi skýjakerfi eða snjókomubakka. Þær verða oft ansi krappar, sérstaklega að úthallandi vetri og þá getur blásið hressilega, ekki síst í V-áttinni í kjölfar þeirra. 

Bakkinn hefur verið að nálgast landið afar hægt og bítandi og lítið hreytt úr sér  enn sem komið er.  Nú kl. 8 í morgun snjóaði þó í um tveggja stiga hita á Keflavíkurflugvelli.  Hin myndin sem einnig er fengin úr tunglmyndamiðlun Veðurstofunnar sýnir ástand mála kl. 05:23 í morgun.  Mest eru þetta háský og miðsský með lítilli úrkomu, en vesturjaðarinn er þykkari og úrkomuvænni.

Með þessu er allhvöss SA-átt og heldur hlýnandi.  Um suðvestanvert landið er gert ráð fyrir slyddu með köflum í dag, en snjókomu ofan Þrengslavegamóta að telja, ef við horfum sérstaklega til þjóðvegarins austur fyrir fjall.  

Hveragerði frá tveimur ólíkum sjónarhornum

Fyrri myndin er MODIS mynd af landinu frá því kl. 13:00 í dag.  Snælínan er mjög skörp í landinu suðvestanlands.  Láglendið virðist snjólaust við fyrstu sýn, en alhvítt til fjalla, m.a. í Henglinum og á Ingólfsfjalli.  En línan er ansi skörp við Ölfusá ??

 

En er alveg snjólaust í Ölfusinu.  Þorsteinn Jóhannsson sendi mér mynd sem hann tók út um glugga í flugvél á leið til Keflavíkur um kl. 15 í dag.  Þá má sjá sömu skörpu snjólínuna sem liggur einmitt um mitt Ölfusið og reyndar Flóann einnig austan Þjórsár. Snjór er vestanmegin, en snjólaust í Hvergerði og upp í mitt Ingólfsfjall.  Þegar snjóaði hvað mest í fyrrakvöld og fyrrinótt er annað tveggja sem mögulega skýrir þennan mun:

 

1. Hitafall frá austri til vesturs hefur verið skarpt og austan línunnar rignt á meðan snjóað hefur vestan hennar.

2. Úrkoma féll aðeins að vestanverðu og þá sem snjór.  Ingólfsfjallið varð hins vegar hvítt dagana. 

Við samanburð á veðurathugunum á mánudagskvöld og aðfararnótt þriðjudags sést að mikið snjóaði á Eyrarbakka og þar var 20 sm snjódýpt um morguninn.  Frostið var um 2°C.  Lítið er um sambærilegar athuganir fyrr en vestur undir Þjórsá og í Þykkvabænum.  Þar var álíka kalt en hins vegar engin úrkoma sem heitið gat. Sem sagt allt bendir til þess að skýring 2 sé rétt. Skarpa línan á MODIS myndinni styrkir einnig þá tilgátu og ekkert í landslaginu bendir heldur til lárétts hitafalls til vesturs. 

Hvernig tengist Trabantinn þessari frétt ?

Í þessari frétt á mbl.is er talað um að Bandaríkjamenn hafi hótað að koma í veg fyrir samkomulag um lostslagsbreytingar.  Það er þá ekki í fyrsta skiptið sem það er. Sagt er að Bandaríkjamenn hafi deilt hart við Kínverja á þessum fundi sem er til undirbúnings stærri fundar í Kaupmannahöfn nú í desember þar sem leita á leiða til að stemma stigu við útblástur gróðurhúsalofttegunda.

En hvernig tengist Trabant á þýskum númerum þessari deilu ?  Svar:  Á engan hátt !

Algengt er myndskreyta fréttir af loftslagsmálum með spúandi verksmiðjum eða þá bílum þar sem mengun er sýnileg.  Meinið með gróðurhúsalofttegundir er að þær eru með öllu ósýnilegar.  Strókurinn aftan úr Trabantinum er sót og lífrænar gufur sem plaga fyrst og fremst nærumhverfi bílsins, þ.e. bæ eða landshluta væntanlega í gamla Austur-Þýskalandi.  Mengun sú er staðbundin en en ekki hnattrænt.

Amerískur pallbíll sem skreyting með fréttinni hefði gefist vel, nú eða bílafjöld á götum Kínverskrar borgar. Þar liggur meinið í samgönguhluta koltvísýringslosunar, of margir bílar og of eyðslufrekir.

Ég er engin sérlegur aðdáandi Trabants, hvorki nú né þá, en sú bílategund verður seint álitin völd af auknum gróðurhúsaáhrifum, miklu frekar óheilnæmu lofti í Leipzig og heilsufarsvandamálum undir lok síðustu aldar síðustu aldar og ef til vill lengur. 

Skiptar skoðanir um loftslagsmál

Gösmökkur á Kamtsjaka

Eitt virkasta eldfjall Kamtsjakaskagans, Shiveluch  hefur verið virkt frá því í sumar. Gosið þykir þó lítið og hefur verið með hléum.  28. september álitu veðurfræðingar við flugþjónustu í Japan að gosmökkur hafi náð um 7 km hæð.  Á meðfylgjandi tunglmynd sem er frá NASA má sjá greinilega og vel afmarkaða slóð gosefna í lofti til suðsuðausturs  frá  fjallinu.  Shiveluch er  3.283 metrar á hæð og  á um 56°N br.  Þarna er því tekið að hausta og snjór í hæstu fjöllum.  Gosaska barst í ýmsar áttir á fyrstu dögum gossins.  Síðan hefur snjóað og þegar myndin er tekið 3. október má sjá að suðurhlíðar fjallsins er móleitar.  Þar hefur gjóskan fallið á snævi þaktar hlíðarnar og reyndar greinilega lengra niður eftir þeim.

Athyglisvert er og til marks um það hvað þetta gos er í raun ómerkilegt að hitinn er svo lítill í fjallinu að hann nær ekki einu sinni að bræða af  sér nýsnævið.

Hér er tengin á frekari upplýsingar um eldfjallið Shiveluch sem gaus a.m.k. tveimur sæmilega stórum gosum á 20. öld.