Veðurfarslegar ástæður hálku á vegum (5)

Grímsstaðir á Fjöllum gáfu upp frostúða í veðurathugun í gær bæði kl. 09 og aftur kl. 12. Því er ekki úr vegi að líta til fimmtu gerðar hálku og kannski þeirrar skeinuhættustu af öllum vegna þess að hún kemur yfirleitt að óvörum.  Um aðrar gerðir hálku sem ég hef fjallað má lesa með því að smella á tenglana:  (1), (2), (3) og (4)

Frostrigning (5)

Frostrigning eða frostúði er nánast sama fyrirbærið og myndast  þegar rigning eða úði fellur í gegnum loft sem er undir frostmarki og nærri yfirborði.  Droparnir haldast engu að síður fljótandi þó frost sé, þar til þeir lenda, en þá frjósa þeir samstundis og mynda klakabrynju á vegi sem og á ökutækjum.  Frostrigning er ekki algeng hérlendis, en kemur mönnum nánast alltaf í opna skjöldu.  Úrkoma af þessu tagi myndast helst þegar hlýtt loft rennur í rólegheitum yfir kalt loft sem liggur yfir landinu.  Vegir á Norður- og Norðausturlandi  eru útsettari fyrir frostregni en annars  á landinu.  Það hafa orðið alvarleg hálkuslys í staðbundu frostregni þar sem vegur liggur um djúpa dali. Sem dæmi má nefna þjóðveg 1 um Langadal og Norðurárdal í Skagafirði. Þá situr eftir kalt loft í bollum á meðan hlýrra er allt í kring. 

 

Undirkælt regn frýs samstundis á vegi.  Mynd. Þórunn Jónsdóttir

Ísland utan úr geimnum

Meðfylgjandi tunglmynd prýðir forsíðu bókar okkar Ingibjargar Jónsdóttur sem komin er út á hjá bókaforlaginu Veröld.  Myndin er frá 31. maí 2007 og sýnir m.a. fagurmynduð bylgjuský yfir landinu.  Í bókinni, sem er 48 síður í stóru broti, reynum við Ingibjörg að skýra út hin margvíslegu fyrirbæri sem  fjarkönnun býður upp á með hinum stórfenglegu tunglmyndum sem nú bjóðast af landinu.  Mikið er rýnt  í ský, snjó, ís á landi og hafís og m.a. eru teknir fyrir þekktir og allt að því sögulegir viðburðir.  Elsta myndin er frá árinu 1991, en sú nýjasta frá því í sumar.  Nánar á síðu Veraldar. 

Þetta verkefni var einstaklega skemmtilegt og gefandi og vona ég  lesendur njóti vel og verði ekki fyrir vonbrigðum.

 

Ekki auðvelt að spá þegar hitinn er við frostmark

Skoðaði til fróðleiks nokkur aðgengileg spárit úr ólíkum áttum, öll fyrir Reykjavík.

Hiti var örlítið undir frostmarki fyrst í morgun, en síðan  hlánaði eins og sést á meðfylgjandi línuriti af vefsvæði Veðurstofunnar.  Hitinn varð þó ekki meiri en tæplega hálf gráða í plús og vel að merkja athugað er við Veðurstofuna á Bústaðaveginum.  Hvort það gerir blota eða ekki getur stundum skipt máli,m.a. fyrir úrkomu eða hálkuskilyrði.  

Lítum á nokkrar spár.  Fyrst spárit af vef VÍ frá því í morgun  Um er að ræða Kalmansíaða spá til fimm daga sem byggð er á gögnum frá ECMWF. Vel má sjá að blotinn kemur vel fram, en honum er spáð ákveðnari. (eða um +2°C)  en hann varð í raun um miðjan daginn.  Tímasetningin ágæt miðað við að tímaupplausn þessara spáa er gróf.

 

 

 

 

 

 

 

 

Þá er það spá frá Reiknistofu í Veðurfræði, öðru nafni Belgingur (sjá http://www.belgingur.is/stadarspar/) Hér er byggt á gögnum frá Bandarísku GFS spánni, reiknað í 3 km neti og staðurinn er brúaður í næsta reiknipunkt.  Spáð er hláku ekki fyrr en um miðnætti, en hitinn um -1°C í þann mund þegar að það hlánaði við Veðurstofuna.  Rétt er að taka fram að hæð viðkomandi staðar yfir sjávarmáli getur skipt hér sköpum, en hæð þeirrar "Reykjavíkur" sem Belgingsmennirnir nota er óþekkt.

 

 

 

 

 

 

Að síðustu er spá frá vinsælum norskum vef, yr.no. Spágögnin eru væntanlega frá ECMWF þó ekkert sé um það getið.  Það fæst uppgefið að hæð Reykjavíkur er 16 m hjá yr.no  á meðan raunhæðin er 52 m.y.s.  Þarna er spáð nokkuð réttum blota hvað stærðargráðuna áhrærir, en hann er of snemma á ferðinni og spáð er aftur frosti um það leyti sem í raun hlánaði.

 

 

 

 

Vissulega ekki auðvelt við að eiga en  hefði viljað sjá einnig spá byggða á hinu Danska Hirlam líkani.  Þar er tímaupplausnin hærri.  Þær spár eru reiknaðar á Veðurstofunni en ekki aðgengilegar almenningi enn sem komið er.  

 

 

Frostið í 24 stig í nótt

Á Möðrudal á Fjöllum fór frostið í stillunni í nótt niður í 24 stig.  Á Neslandatanga við Mývatn sýndi mælir -20°C í stutta stund í nótt. Annar staðar fyrir norðan og austan var frostið talsvert minna.  Þessir tveir staðir eru þekktir og alræmdir fyrir miklar frosthörkur, séu aðstæður hagfelldar.  Í sjálfu sér er loftið yfir landinu ekkert sérlega kalt, sem sést m.a. á vægu frosti úti við sjávarsíðuna. Aftur á móti nær snævi þakið landið að kólna hreyfi vind lítt að ráði og meginlandsáhrif kröftugrar útgeislunar koma þá vel fram á stöðum langt frá hafi þar sem jafnframt er flatlent og kalda loftið rennur ekki í burtu í bókstaflegri merkingu.

Nú er farið að anda af suðri norðaustanlands og um leið minnkar frostið til muna.

Kuldi er nefnilega ekki alltaf sama og kuldi !  Kalt loft getur rutt sér leið til okkar úr norðri eða þá að landið sjálft hér úti í miðju Atlantshafinu kólnar vegna eigin útgeislunar.  

Hálkan er ekkert grín

Á höfuðborgarsvæðinu liggur frá því í nótt klakabrynja yfir öllu og hálkan er eftir því.  Margir tóku einnig eftir því fyrr í morgun að bílarnir voru því sem næst þurrir á meðan jörðin var öll svelluð.

Í gærkvöldi nálgaðist lægðardrag úr norðvestri (sjá kort á miðnætti 1. des).  Frá því snjóaði í skamma stund.  Í SV og V-áttinni utan af hafinu var þess síðan skammt að bíða að það kæmi í þetta bloti.  Fljótlega gerði því slydduhraglanda og hitinn í Reykjavík komst í rúmar 2°C um miðnætti.  Um leið og dragið fór hjá með kuldaskilum kólnaði aftur og strax upp úr kl. 3 frysti á nýjan leik og krapinn á götunum hljóp í klakabrynju.  

Krapinn náði hins vegar að renna af bílnum í nótt þar sem hann bráðnaði ekki alveg. Bleytan sem eftir var hefur síðan náð að gufa upp að miklu leyti um leið og þurra N-áttin fór að leika um.  Krapinn var hins vegar meiri en svo á jörðinni að N-vindurinn næði að þurrka upp áður en allt fraus. 

Vegagerðin var viðbúin öllu og upp úr kl. 3 voru búið að ræsa út öll tiltæk tæki til hálkueyðingar á stofnbrautum. 

 

Mökkinn leggur á haf út

 

Þessi athyglisverða MODIS-mynd sem tekin var í dag, 28. nóvember kl. 13:10 sýnir svo ekki verður um villst afleiðingar allhvassrar N -áttarinnar.  Það leggur greinilegan sandmökk langt suður af landinu.  Strókarnir eða taumarnir vísa á uppruna s.s. á Mýrdalssandi.  Takið eftir einum þeim skýrasta austur af Heimaey.  Hann virðist án tengingar við land, en líklega er sá sandur komin ofan af Krosssandi en svo heitir sandflæmið neðan Landeyja á slóðum Bakkaflugvallar og Bakkafjöruhafnar.

Vindmælir Vegagerðarinnar á Mýrdalssandi hefur verið bilaður, en mér sýnist að þarna hafi vindurinn verið þetta 12-15 m/s.  Ekki þarf meira til þegar loftið er búið að blása skraufþurrt á þriðja sólarhring og fínast efnið í sandinum fýkur auðveldlega um leið og jarðrakinn er ekki lengur til staðar til bindingar.

Takið líka eftir hvað skuggarnir eru orðnir langir yfir snævi þöktu svæðunum.  Þó sé nærri hádegi er sólin einfaldlega afar lágt á lofti nú í lok nóvember.

Kistufellið í Esjunni skeinuhætt í N- og NNA-átt

Hann er vel þekktur staðurinn innarlega á Kjalarnesi, þar sem þjóðvegurinn (á leið vestur) kemur upp úr beygju í Kollafirðinum.  Sé hvöss N- eða NNA-átt standa hnútarnir ofan af Kistufellinu og þvert á veginn á tiltölulega stuttum kafla.  

Athyglisvert var að fylgjast með því í morgun hvernig þetta þróaðist.  Línuritin sem hér fylgja eru fengin frá Vegagerðinni og veðurstöðin er Kjalarnes sem staðsett er einmitt þar sem hviðurnar verða hvað mestar. Fyrir kl. 6 er lítið að gerast, en takið eftir því að þá var vindáttin vestan megin við N. Vissulega var þá hvasst í lofti, en í þeirri vindátt er skýlt undir Kistufelli.  Um leið og vindáttin snerist í N og NNA (bláa línan færist alveg niður) rétt upp úr kl. 6 gjörbreytist veðrið og í stað þess að hafa skjól er fjallið farið að magna upp vindinn, þar sem loftið steypist niður hlíðarnar. 

Sjá má að mesta hviðan hefur farið í 42 m/s um kl. 11, en strenginn ætti að sljákka strax upp úr hádegi. 

Græni múrinn í Kína breytir veðurfari

Stjórnvöld í Kína eru með umdeild plön á prjónunum þess efnis að reyna að hefta sandfok frá hinni illræmdu Góbíeyðimörk sem er að hluta í Mongólíu og að hluta í Kína á því landssvæði sem oft kallast Innri- Mongólía.  Árif sandfoks frá Góbí eru ekki aðeins þau að draga úr loftgæðum í Bejing ofan á alla þá staðbundnu mengun sem þar er heldur eru þau öllu verri þau hnignandi landgæði sem nálægð eyðimerkurinnar hefur í för með sér.  Þannig er talið að um 3500 ferkílómetrar ræktarlands verði sandinum að bráð ár hvert.

Áætlunin gengur út á það beita skógrækt í stórum stíl til að bæta landgæði og hafta þar með áfok. Meiningin er á næstu 70 árum að rækta samfellda skóg samsíða Kínamúrnum, en hann hlykkjast einmitt í landinu nokkru sunnan Góbíeyðmerkurinnar. Um verður að ræða 4.500 km langan "grænan trefil" á allt 40 þús. ferkílómetrum eða upp undir helming Íslands eða alls Hollands svo annar mælikvarði sé notaður.

Þessi metnaðarfullu skógræktaráform hafa eins og gefur að skilja verið nokkuð gagnrýnd. Efast er um skilyrði til trjávaxtar í þurrum jarðveginum og stór hluti nýgræðings muni drepast og dýrt verkefnið því renna út í sandinn í orðsins fyllstu merkingu.  Aðrir hafa bent á það að nýr skógurinn muni taka til sín drjúga hluta takamarkaðs grunnvatns á svæðinu og gera nálægum gróðri og vistkerfum erfiðara fyrir.  Þeir sem lengst ganga í gagnrýni sinni segja þessar tilraunir í ætt við ævintýramennsku í umhverfisverkfræði líkt og þegar borgaryfirvöld New York ákváðu að endurnýja eyðilagt sjávarrif með því að hrúga upp um 1000 bílhræjum á hafsbotni eða þegar settar voru upp um 20.000 sérstaklega útfærðar síur á götuljós Mexíkóborgar sem höfðu þann tilgang að dreifa ljósinu betur og draga þannig úr óæskilegum rökkuráhrifum borgarmengunar.

Nú hafa hins vegar talsmenn Græna múrsins í Kína  fengið mikilvæg rök með sinni stórfelldu skógrækt frá Bandarískum vísindamönnum sem gera grein fyrir rannsóknum sínum í Journal of the American Water Resources Association.  Keyrt var svæðisbundið veðurfarslíkan fyrir og eftir skógrækt,  nú og síðan eftir árið 2070 þegar "verkefninu" á að vera lokið.  Úrkoma kemur til með að aukast um nærri 20% á svæðinu og skógurinn hefur þau áhrif að tempra meðalhitann (sennilega minni sveiflur, ekki sömu hitabylgjur að sumri og jafnmikill meginlandskuldi að vetrinum -> mín athugasemd).  Þá kemur það í ljós að rakastig loftsins fer hækkandi með skóginum sem og aukinn jarðavegsraki.  Í heild sinni mun landbreytingin í heild sinni draga úr tíðni sandstorma frá eyðimörkinni.

Hér svo sem ekki beinlínis um ný sannindi að ræða, vísindamenn hafa lengi þekkt jákvæð áhrif gróðurlendis á viðhaldi vatns og jarðvegsraka sem og temprun hitastigs.  Fróðlegt verður hins vegar að sjá hvort Kínverjum takist að rækta skóginn á því landi sem nú þegar er orðið afar þurrt og kyrkingslegt eða með öðrum orðum að snúa þróuninni við.

Þetta leiðir síðan aftur hugann að því hvað breytt landnotkun og þá aðallega eyðing skóglendis á mikinn þátt í hlýnun loftslags og lofttegundirnar illræmdu með auknum gróðurhúsaáhrifm bera þar ekki alla sök. Endurheimt skóglendis hefur jákvæð áhrif á loftslag og lækkar staðbundið meðalhitann. Þá erum við ekki að tala um  kolefnisbindingu og þátt hennar í mögulegum samdrætti koltvísýrings í andrúmslofti.  Það er í raun annað reikningsdæmi.  

Vetur suður um alla Evrópu

Rétt eins og hér hefur áður verið talað um helltist vetraríki yfir meginland Evrópu nú um helgina.  Við fengum m.a. að sjá flutningabíla í sjóvarpsfréttum sem urðu fyrir barðinu á hálku og sagt var frá snjókomu í kóngsins Kaupinhavn.

Að vetrinum eru fjórar megingerðir veðráttu sem mest ber á meginlandi Evrópu (Bretlandseyjar og Skandinavía undanskilin):

1. Milt og rakt Atlantshafsloft berst með SV-átt. Rigning og þoka.  Ríkjandi veðurlag flest árin.

2. Svalt loft með éljabökkum berst úr norðri, ekki mjög kalt en nokkur snjókoma, einkum í Alpalöndum og fremur vindasamt.   

3. Kalt loft, þurrt í grunnin og ættað austan frá meginlandinu, Rússlandi, jafnvel Síberíu.  Snjóar þá vel í Karpatafjöllum og norður-Ölpum. 

4. Hlýtt og rakt loft frá Miðjarðarhafinu. Rignir í Róm og snjóar þá Ítalíumegin í Ölpunum og við Adríahafið.  Föhnvindur norðan Alpa. 

Síðustu dagana hefur ríkt ágæt  útgáfa vetrarveðráttu af tegund 2.  Snjóaði þá mikið í S- Þýskalandi, Austurríki og Sviss og sérstaklega til fjalla þar sem skíðasnjórinn kom í einni sviphendingu því jörð var að mestu auð fyrir.

Myndin er frá Lungau í Austurríki tekin á laugardagsmorguninn af Þurí, íslenskum hóteljöfri þarna suðurfrá, Sannkallaður jólasnjór eins og hann mundi kallast hér hjá okkur. 

Hvar var stormviðvörunin ?

Fyrirsögn í fréttaskýringu Morgunblaðsins í morgun, laugardag vakti með mér nokkrar hugrenningar.  Inntakið það að sjá hefði mátt fyrir hrun bankaerfisins og fjármálakreppuna og í gefa út spá eða viðvörun um það sem koma skyldi.  

 

 Á Veðurstofunni er haldið úti starfsemi allan sólarhringinn þar sem forsendur eru metnar, staðan greind og viðvörunum dreift til almennings um fjölmiðla, til stjórnvalda (lögregla og björgunarsveitir), Stjórnstöð Siglinga, Flugstoða og flugrekstraraðila o.s.frv. eftir því sem við á hverju sinni. Þegar gefnar eru út viðvaranir um veður eða veðurtengd fyrirbæri sem ógnað geta almannaheill eða eigum manna skiptir mestu að viðvörunin sé byggð á greiningu stöðunnar eins og hún er og bestu fáanlegra gagna um þróun mála næstu klukkustundirnar eða næsta dags. Rauði þráðurinn í "viðvaranafræðum" er sá  að ekki verði gefnar út viðvaranir af tilefnislausu (oftast erfitt mat), en hitt er verra þegar menn missa af skeinuhættu veðri sem gengur yfir án þess að við því hafi verið varað. 

Slíkt gerðist greinilega nú í aðdraganda bankahrunsins.  Engir þeirra sem ráðnir voru af ríkinu eða stofnunum þess sáu þróunina fyrir og því var ekki gefin út "efnahagsleg stormviðvörun".  Hins vegar voru ýmsir aðrir spámenn úti í bæ að reyna að vara við, með blaðagreinum og í viðtölum í fjölmiðlum, þó svo að það hafi ekki verið þeirra hlutverk.  Þeir sem áttu að vera á vaktinni, skipaðir til þess af hálfu ríkisins og fengu fyrir það greitt virðast hafa sofið á verðinum ekki greint fyrirliggjandi upplýsingar og efnahagsstærðir rétt og metið þær hlutlægum augum. Spáin sem sagt klikkaði með þessum óskaplegu afleiðingum.

Á árunum 1991-1999 þegar ég stóð vaktina samfellt á Veðurstofunni kom það vissulega fyrir viðvaranir voru ekki gefnar þegar fullt tilefni ver til slíkra viðbragðs. Slíkt tók maður ævinlega nærri sér og reyndi að læta af þeim mistökum. Í eitt skiptið hafði það í för með sér sjóslys og skelfilegt mannslát.  Við Ásdís Auðunsdóttir vorum á vaktinni og sáum ekki fyrir krappa smálægð sem myndaðist fyrir suðvestan land og olli hér ófyrirséðum vestanstormi.  Þáverandi umhverfisráðherra og æðsti yfirmaður Veðurstofunnar, Eiður Guðnason, var með yfirlýsingar í fréttum útvarps þess efnis að Veðurstofan hefði ekki staðið sig í stykkinu.  Við Ásdís reiddumst mjög við þessar ásakanir og tókum þær til okkar.  Skrifuðum í kjölfarið harðort bréf til ráðherra, sem honum mislíkaði mjög.  Vitanlega áttum við ekki að skrifa slíkt bréf í reiðikasti sem blossaði upp í kjölfar ásakana um að við hefðum orðið völd að mannsláti.  Á þeirri stundu hugleiddi maður vitanlega að gangast við ábyrgð eins og það heitir og hætta alveg þessu veðurstússi.  En álit þeirra sem best þekktu til og skoðuðu málið eftir á var það að forsendur voru veikar og upplýsingar skorti af stóru hafsvæði. Því var afar erfitt að gera sér í hugarlund þróunina í veðrinu og sjá storminn fyrir.  

Efnahagsforsendurnar nú voru hins vegar skýrar og mörg rauð ljós á lofti.  Hagfræðin þekkir þetta allt saman og hún getur ekki kennt skorti á upplýsingum um eða það að staðan hafi verið óljós og ómögulegt að bregða upp mynd af henni.

Ætli ástandið á "efnahagsvakt ríkisins" hafi ekki frekar verið líkt því og ef veðurfræðingur tæki að sér að skipuleggja þjóðhátíð á Þingvöllum sem ætti allt undir veðri. Góðviðri mundi tryggja tugi þúsunda gesta á meðan slagveðursrigning fældi fólk frá í stórum stíl.  10 dögum fyrir hátíðina lýsir veðurfræðingurinn því yfir að allt stefndi í afar gott veður.  Þegar nær dregur breytast forsendur og rigning virðist líkleg. Okkar maður sem á segjum líka lítinn hlut í fyrirtækinu sem sér um veitingasölu, vill ekki horfast í augu við breytta forsendur.  Hann sér ekki teiknin, eða gerir lítið úr þeim, jafnvel þegar það lítur ekki bara út fyrir rigningu heldur eitt versta veður sem orðið getur að sumarlagi. Hann heldur í góðu spánna í lengstu lög, þrátt fyrir að aðrir veðurfræðingar segi annað. Hann er líka undir miklum þrýstingi þeirra sem eiga verulega hagsmuni af því að fólk mæti til þjóðhátíðar í fjölmennum flokkum.  Undir það síðasta veit opinber veðurfræðingur þjóðhátíðarinnar innst inni að góðviðrisspáin er ekki raunhæf, en hagsmunir sem þrýsta á krefjast þess að engu verði breytt....