Tveir sveipir sunnanlands

Ég held ég hafi nefnt í síðustu færslu að lítið hefur upp á sig að liggja mikið yfir tölvureiknuðum spám þegar kuldi er í háloftunum nærri landinu sem ættaður úr vestri eða suðvestri.  Við þær aðstæður þegar kalt loftið af meginlandsuppruna úr vestri leikur um mun hlýrra hafsvæði streymir bæði varmi og raki frá sjónum og loftið allt ólgar og bullar.  Él myndast, stundum smálægðir og sjá má alla veganna skýjasveipi og snjókomubakka sem myndast og eyðast.

Seint í kvöld (6. febrúar) kl. 22:30 mátti sjá tvo sveipi á samtímis suðvestan- og sunnanlands eins og þessi mynd af vef Veðurstofunnar sýnir.  Þetta er samsett skýja- og ratsjármynd þar sem blái liturinn sýnir úrkomu, sjókomu í þessu tilviki.  Sá austari yfir Suðurlandi er eldri og kom hann af hafi fyrr í kvöld. Frá honum snjóaði um tíma víðast á Suðurlandsundirlendinu. Sums staðar reyndar slydda.  Hinn mótaðist úti fyrir Breiðafirði og Faxaflóa og kemur úr norðvestri, fyrst yfir Snæfellsnes og síðan yfir Suðurnes og innanverðan Faxaflóa. 

Sá á Suðurlandi er tengist lægð sem er talsverð um sig og hefur vindur náð að blása dálítið umhverfis hana. Miðjan hennar er á myndinni nærri Heklu.   Lægð í tengslum við vestari sveipinn er ógreinilegri, en samt má móta fyrir henni á Faxaflóa úti af Keflavík. 

Eins og í gamla daga !

Þegar þetta er skrifað laust eftir kl. 20  hefur kyngt niður snjónum á Höfuðborgarsvæðinu.  Nánast samfelld ofankoma frá því upp úr kl.17.  Éljaklakkarnir fyrir suðvestan landið þéttu raðir sínar síðdegis og mynduðu nánast samfelldan bakka og hann má sjá á meðfylgjandi og ágætri tunglmynd frá kl. 18:39 (Dundee).  Mín fyrsta hugsun þegar ég barði þessa mynd var sú að þetta væri eins og í gamla daga, þegar háloftkuldi barst úr vestri af miklum móð með grimmum éljum og skörpum dráttum éljaskýjanna.

Vel má sjá þennan éljagarð og myndin, veðurathuganir og minningar frá svipaðri stöðu fyrir alllöngu segir manni að talsvert eigi eftir að snjóa áfram á meðan á þessu varir.  Á það ber einnig að líta að það er ekki ákveðin SV-átt á bak við éljagarðinn og reyndar SA-átt nærði yfirborði.  Það er því engin ógnarhreyfing á þessu eins og er. 

Þess má geta í framhjáhlaupi að flesta reiknaðar spár virðast að mestu vera úti að aka með þessa þróun og líka þær nýjustu sem komu eftir hádegi.  Svona veður með úrkomu á smærri millikvarða í köldu lofti þar sem áhrifa Grænlands á hina stóru mynd gætir mjög,  er nokkuð sem líkönin ráða verr við en margar af hinum hefðbundnari veðurstöðum. 

 

 

Óveður í Chicago

Við höfum fengið fréttir af því að mikið vetrarríki sé nú víða í Bandaríkjunum, einkum í miðhlutanum.  Í Chicagoborg gekk yfir mikið hríðarveður með eldingum og tilheyrandi fyrr í vikunni eða 1.-2. febrúar.  Þetta óveður setti daglegt líf borgarbúa algerlega úr skorðum og eðlilega ekki um annað fjallað þessa dagana á þessum slóðum.

Bandríkjamenn kalla veður eins og þetta "Blizzard".  Um eða ræða lægðabylgju sem kemur vestan yfir Klettafjöllin og dýpkar  um leið og bylgjan berst í veg fyrir heimskautaloft sem beinist suður á bóginn lengst norðan úr víðáttum Kanada.  Við þetta hvessir og snjóar um leið og veðrið fer hjá.

Í Chicago ætla menn að úrkoman hafi verið 37 mm og snjódýptin áætluð 51 sm.  Þar í borg jafna með veðrið við annað sambærilegt eða meira sem gekk yfir borgina í janúar 1967 og hér fylgir myndrænn samanburður nú og þá sem fengin er af vef Chicago Tribune. 

Hér er líka tengill á nokkuð sem alveg má kalla má videólistaverk.  Vefmyndavél er spiluð hratt við Michigan Aveneu í miðborginni á meðan óveðrið gengur yfir í tæpan sólarhring.  

Úr 2 í 22 m/s á einni klukkustund

Veðurspárnar í dag hafa gert ráð fyrir því að það myndi hvessa á landinu af SV um leið og lægðin sem hefur verið við Suðurland í dag berst norðaustur yfir .  Þá dregur hún afturbeygðu skil lægðarinnar eða snúð hennar inn á suðvestan- og vestanvert landið.  Strengurinn er þegar þetta er skrifa laust fyrir kl. 20 skammt fyrir sunnan land og nær þegar til Vestmannaeyja.  Til marks um það hvað veðrið brestur snögglega á að þá voru SV 2 m/s kl. 17 á Stórhöfða en kl. 18 mældust  V 22 m/s. Klukkustund síðar var veðurhæðin 26 m/s.

Það er vel þekkt hversu veður getur skyndilega versnað suðvestanlands þegar  afturbeygð skil sunnan við lægðarmiðju færast inn á land um leið og miðjan fer til norðurs eða norðausturs.  Meðfylgjandi tunglmynd (frá Dundee) frá því kl. 14:30 sýnir stöðuna sæmilega.  Reyndar er skýjasnúðurinn ekki mjög greinilegur, en hann er þarna engu að síður.   Það er talsverður "óróleiki" þarna fyrir sunnan og talsverð átök þar sem kalt loft úr vestri þrengir sér undir hlýrra loft sem komið er allan hringinn umhverfis lægðarmiðjuna.ÞAr er marg fleira áhugavert á þessari mynd sem gamanværi að fjalla um, en læt það vera að sinni.

Lægðin er hins vegar farin að grynnast lítið eitt og þá sljákkar um leið í mesta vindinum.  Engu að síður er spáð um 25-30 m/s í um 1.000 metra hæð og skv. gamalli reynslu skilar sá vindur sér niður í éljunum.  Kannski ekki alveg sem meðalvindur í 10 mínútur, en í nokkurn tíma engu að síður.

Hitt getur líka gerst þó það séu minni líkur en hitt að lægðarmiðjan taki að reka meira til austurs en norðurs, en þá nær vindröstin varla landi annarsstaðar en allra syðst og í Vestmannaeyjum.  Sú framvinda er ekki spáin, en ég nefni þetta hér því maður hefur séð slíkt gerast fyrr þegar djúpar og mjög víðáttumiklar lægðir eiga í hlut. 

  

Mikil umskipti eru nú að eiga sér stað

Hin stóra mynd loftstraumanna beggja vegna Atlantshafsins er að taka miklum breytingum þessa dagana. Í stað hringrásar sem einkennst hefur af fyrirstöðuhæðum á Norður-Atlantshafi og vindröstum háloftanna sem hafa ýmist norðlæga eða suðlæga stefnu, er meginröstin orðin vestlæg með djúpum lægðum sem koma nú hver á fætur annarri austur og norðaustur yfir Atlantshafið.

Segja má að straumhvörfin að þessu leytinu hafi orðið dagana 29. til 30. janúar með þeirri lægð sem fór norðaustur um Grænlandshaf um liðna helgi.  Ekki er lengur tiltölulega milt yfir Grænlandi og þar fyrir vestan, eins og verið hefur lengst af það sem af er vetri. Kominn mikill háloftakuldakjarni á þessum slóðum.  Staðsetning hans og umfang kemur til með að vera ráðandi fyrir veðurlagið ásamt því að háþrýstisvæði yfir heittempruðu svæðum Atlantshafsins er nú á kunnuglegum slóðum.  Þetta er ákjósanlega staða fyrir myndun djúpra og víðáttumikilla vetrarlægða.  Um kuldakjarnann vestan Grænlands kallar Trausti Jónsson Stóra Bola.  Ítarleg umfjöllun hans er  hér. Meðfylgjandi kort er frá GFS (Wetterzentrale.de).   Um er að ræða greiningu 1. feb kl.00.  Dökkfjólublái liturinn yfir Labrador og Baffinslandi er til marks um kalt loft í um 5 km hæð og sá appelsínuguli á Atlantshafi sýnir mun hlýrra loft. 

Reiknaðar spár gera ráð fyrir að þessi stóra mynd haldist í megindráttum næstu daga og alla veganna fram í næstu viku.  Reynslan segir manni líka að þegar slíkt ástand er einu sinni komið að vetrinum er það frekar stöðugt, en það er betra að svo komnu að vera ekki með stórar fullyrðingar um slíkt í ljósi öfgakenndrar veðráttunnar í vetur.

En haldist ástandið eru nokkur einkenni þessa veðurlags eftirfarandi:

• Mjög djúpar lægðir myndast, og hver á fætur annarri.  Einkar stormasamt á Norður-Atlantshafi og þar með talið hér við landi.

• Milt og rigningarsamt í V-Evrópu.  Nú þegar er spáð næstu daga miklum umskiptum þar í veðrinu.

• Eðlilegt vetrarástand á V-Grænlandi.  Frost viðvarandi 10 til 20 stig, í stað hita um frostmark, eins og verið hefur.

• Í stað hárrar stöðu loftvogar og frekar lítilli úrkomu verðu loftþrýstingur lágur og á köflum mjög lágur þrýstingur samfara dýpstu lægðum.
  

• Hér á landi verður umhleypingasöm veðrátta og óstöðugt veður. Úrkoma flesta daga og éljaveður er títt, en líka skammvinnir blotar.  Þetta er einmitt sú staða sem leiðir gjarnan til hvað mestra snjóþyngsla á landinu haldist veðurlagið í margar vikur líkt og veturinn 1989, svo dæmi sé tekið.  

Það í hve miklum mæli háloftakuldinn fyrir vestan Grænland nær að teygja anga sína til Íslands er nokkuð ráðandi fyrir hitann sem verður þegar úrkomusvæðin fara hér hjá.  Hvort það verði slydda eða rigning á kostnað snjókomu stjórnast því verulega af hitanum hærra uppi fyrir vestan- og suðvestan landið þegar svona háttar til.  

Klasar élja í ratsjánni

Þessa áhugaverðu mynd sýndi ratsjá Veðurstofunnar í SV- og V-áttinni í gær.  Nokkuð samfeldur skýjaflóki í tengslum lægðardrag kom úr suðvestri snemma um morguninn.  Sjá má í suðurjaðar hans yfir Breiðafirði og Snæfellsnesi.  Þar fyrir sunnar eru síðan tveir afmarkaðir éljaklasar.  

Éljaklakkarnir sem koma af hafi í útsynningnum eru oft nokkuð jafndreifðir og við bestu dreifingu mynda þeir reglulega dreifingu séð bæði með auga rastjárinnar og á mynd gervitunglsins. Sami vindur eða í það minnsta mjög svipaður á stóru svæði skapar reglubundna dreifingu éljanna.  Um leið og vindurinn annað hvort eykst eða minnkar á tilteknu svæði hefur það áhrif, annað hvort til að þjappa éljum saman í í einn samfelldan garð eða að teygja á þeim þannig að "hrein" og opin svæði verði sýnileg mitt í éljaloftinu.  

Þannig var þessu háttað í gær.  Hofum við á myndina frá norðri til suðurs, var staðbundið hámark í styrk  V-áttarinnar sunnan við samfellda úrkomusvæðið við Snæfellsnesi.  Þar sunnan við dró úr vindi áður en kom að öðru vindhámarki í skammt suðvesta við Reykjanes.  Hér er einkum átt við vindstyrk í 1.000 til 2.000 metra hæð.  Það eru sem sagt sveiflurnar í styrk vindrastarinnar sem skapa þetta skemmtilega mynstur éljaskýjanna !

Ísinn á Norðurhveli - seinni hluti

Samkvæmt upplýsingum frá Cryosphere Today er heildarflatarmál íssins nú rúmlega 1 milljón ferkílómetrum undir viðmiðun (meðaltali), en á sama tíma fyrir ári var útbreiðslan tæplega 1 milljón fkm. frá meðaltali.  Sjá línurit hér. Þarna munar kannski um tvöföldu flatarmáli Íslands. Mest ber á því hversu minna er af ís við V-Grænland og Labrador.  Þarna var eins og menn mun a sérlega milt framan af vetri, en nú er komið "eðlilegt" vetrarástand og ísinn mun því þekja stærri hafsvæði næstu vikurnar.

En það sem mér þótti athyglisverðast í þessum samanburði á milli ára og Hörður og Emil Hannes benda á, er breytingin við Svalbarða.  Þar hefur verið kaldara en undanfarna vetur og enn eru vetrarhörkur þar. Frostið um þessar mundir yfir 20 stig í Longyearbyen. Vindar hafa líka blásið með þeim hætti sem hagstætt er fyrir ísútbreiðslu á þessum slóðum sem og nýmyndun.  

Hér fylgir ískort frá Norsku Veðurstofunni og sjá má að farið er að bera á ís með vesturströndinni, en útbreiðsla þar er síður en svo árviss. 

ESv

 

Ísinn á Norðurskautinu - hver er munurinn ?

Þá er það smá gáta.  Nú er hávetur á norðurslóðum.   Mynd af þekju íssins í dag og sambærileg frá því í fyrra nánast upp á sama dag.   Í hverju liggur munurinn ?

Þessar myndir eru fengnar af The Cryospheretoday.com. Er einhver munur á ísútbreiðslunni þá (2010) og nú ?

 

 

"Öfug" hringamyndun

Oft má sjá á tunglmyndum hvernig lægðir snúa rangsælis umhverfis sig einum til tveimur skýjahringum. En fátíðara er að sjá slíkar myndanir við háþrýstisvæði.  Bæði er það svo að vindar eru hægari umhverfis háþrýsting og líka það að niðurstreymi vinnur nokkuð vel á skýjunum sem leysast upp fyrir vikið.

Sú sérkennilega sjón er nú upp þetta kvöldið þar sem greina má skýjasnúð réttsælis umhverfis víðáttumikla hæð sem nú er suður af Íslandi (SEVIRI -hitamynd kl. 23, 25. jan.2011, Brunnur VÍ).  Frá Grænlandi má sjá skýin til austurs og ógreinilegar suður Noreg, yfir sunnanverðar Bretlandseyjar og aftur þaðan til norðvesturs og norðurs í áttina að miðju hæðarinnar.  Vitanlega er snúðurinn ekki jafn fastur í forminu og þegar um lægð er að ræða, en engu að síður er hann þarna til greinilega staðar !

Hátt uppi í lofthjúpnum á slóðum skotvindsins í 300 hPa hæðinni (um 9 km) mátti sjá á korti (Brunnur VÍ) fagurlaga fyrirstöðuhæð sem kennd er við bókstafinn Ómega í gríska stafrófinu. Skotvindurinn sveigir langt fyrir norðan land og þaðan til suðausturs.  Á sama tíma liggur Ísland vel inni í heittempruðu lofti og hæðin suður undan er í aðalhlutverki. Ómega fyrirstöðuhæðin er hægfara á leið til austurs og vestur- "leggurinn" nær landinu seint á morgun og svalara loftið þar vestur af í kjölfarið. 

Að gá til veðurs

Fyrir mörgum árum var flugmaður einn, orðvar og varkár inntur eftir þjónustu veðurfræðinga hér á landinu.  Einkum hvernig honum þætti flugvallaspárnar standast.  Þetta var fyrir löngu síðan þegar veðurfræðingar grúfðu sig ofan í sín veðurkort og tölvureiknaðar spár rétt að byrja að ryðja sér til rúms.  Svar hans var skýrt og nokkurn veginn svona: " Veðurfræðingarnir mættu nú gera meira af því að líta upp og horfa út um gluggann."

Mér kom þessi gamla saga í hug þegar ég las Barnalán Fréttablaðsins í morgun. Maður stendur sjálfan sig allt of oft að því að hengja sig í veðrið eins og það er reiknað eða teiknað upp á tölvuskjánum í stað þess að gá einfaldlega til veðurs, rýna í skýin, skoða sjóndeildarhringinn, finna hitann og rakann á eigin skinni o.s.frv.

 

 

 

 

 

 

 

 (Fréttablaðið, 25. janúar 2011)