Hápunktar ársins 2010 í veðrinu

Hið nýliðna ár 2010 markar talsverð spor í veðurfarssögu landsins eins nú fram hefur komið í fréttum.  Annað eins metaár hefur ekki orðið í mínu veðurminni, nema ef vera skyldi árið 1979, sem allt var á kuldahliðinni.

Ég hef tekið saman nokkur atvik eða meðalgildi veðurþátta sem mér finnast hvað merkilegust fyrir þetta sögulega ár.

• Á Akureyri mældist úrkoma í janúar innan við 1 mm.  Slíkt er algert einsdæmi að vetrarlagi.  Þó voru alhvítir dagar 24 talsins, þökk sé fannfergi jólanna frá fyrra ári, því sá snjór hélst langt fram eftir mánuðinum.

• Óvenjulega langur samfelldur þíðukafli í janúar.  Í Reykjavík var ekki frostdagur frá 8. til 28. janúar.

• Sérlega snjólétt var suðvestan- og vestanlands um miðbik vetrarins.  Þannig var alautt sums staðar samfellt í vel á annan mánuð.

• Mjög mikið snjóaði á skömmum tíma syðst á landinu 25. og 26. febrúar og mældist snjódýptin 100 sm í Vík í Mýrdal eftir að slotaði.

• Maímánuður var óvenju hægviðrasamur og meðalvindhraði á landinu aldrei verið lægri.  Einnig var hlýtt og ekki mælst mildari maí á Hveravöllum (frá 1966) en nú.

• Sumarbyrjunin var sérlega hagfelld og góðviðrið nánast einstakt.  Í júní voru slegin meðaltalsmet mánaðarins bæði í Reykjavík og í Stykkishólmi.

• Sumarið (júní-september) var það hlýjasta sem sögur fara af eða frá upphafi mælinga í Reykjavík og Stykkishólmi.  Eftir því var tekið hvað sumarið var allt jafnhlýtt, engin sérstök kuldahret og heldur ekki hitabylgjur sem orð er á gerandi.  Í því ljósi vekur það athygli að hæsti mældi hiti sumarsins náði ekki nema 24,9°C á Möðruvöllum í Hörgárdal og sá dagur kom ekki fyrr en í september.

• Dagurinn 10.10.10 eða 10 október var mörgum mjög eftirminnilegur sökum óvenjulegra hlýinda orðið þetta áliðið.  Einkum þótti hlýtt á fjöllum þar sem hitinn komst í rúm 17 stig í tiltölulega hægum vindi.  Loftið yfir landinu var reyndar komið langt sunnan að og af hálfgerðum hitabeltisuppruna.

• Veðrabrigðin um og upp úr 20. október voru snögg og segja má að landinu hafi verið kippt úr löngu og góðu sumri beint inn í veturinn.  Eiginlegt haustið eins og við þekkjum það var því heldur stutt, sumir mundu segja að  það hafi farið hjá þetta árið.

• Loftþrýstingur hefur aldrei mælst hærri að jafnaði hér á landi og árið 2010.  Þó ná mælingar aftur til ársins 1822.  Þetta met sætir miklum tíðindum og af óvenju mörgu því sem merkilegt má teljast á árinu 2010 stendur þetta upp úr að mínu mati ásamt sumarhlýindunum.

• Árið í heild sinni var í flokki þeirra þurrustu á landinu.  Sérstaklega var ársúrkoman lítil á Suðvestur- og Vesturlandi.  Beint samhengi er á milli hins óvenju háa loftþrýstings og lítillar úrkomu ársins.

(myndin er fengin frá Guðbrandi Þorkeli Guðbrandssyni og er tekin á Snæfellsnesi norðanverðu í áttina að Snæfellsjökli 7. ágúst 2010)

 

Óveðrið í gær og jólafrí

Óveðrið í gær var nokkuð sérstakt og af fágætri gerð.  Loftþrýstingur var hár, en lægðarbóla koma úr norðaustri, sem er langt í frá hefðbundin lægðarbraut.  Hún keyrði svo að segja inn í háþrýstinginn hér vesturundan og miðja bólunnar fór skammt fyrir austan land og þaðan til suðurs (sjá kort VÍ kl. 15 þ.17. des.)  Um leið hlánaði á láglendi, sem kann vitanlega að þykja einkennilegt í kjölfar norðanveðurs.

Bylgja fallandi loftþrýstings fór vestur yfir landið og N-áttin var mjög hvöss um tíma nærri miðjum degi um vestanvert landið.  Ekki er loku fyrir því skotið að fjallabylgjur hafi átt hlut að máli.  Vindmælingar saman með tunglmyndum fær mann til að hugleiða hvort slíkar bylgjur haf i brotnað fram yfir sig með tilheyrandi veðurofsa í skamman tíma.   Lætin á Suðurnesjum um miðjan daginn eru ekki eins og maður á að venjast í venjulega í N-átt og eins skullu vindhnútarnir niður handan  Eyjafjalla.  Þar þekkjast A-veður mæta vel, en oftast nær skýlir Eyjafjallajökull ágætlega í N-áttinni.

Mér hefur ekki gefist ráðrúm til að taka saman yfirlit um mestu vinda í þessum hvell í gær og saman með fyrra veðrinu á fimmtudag held ég að geri þetta óveður það versta á landsvísu frá illviðrinu 8.-9. febrúar 2008.  En slíkur samanburður er ævinlega matskenndur.

 

Vegna anna hjá mér þessa dagana fer veðurbloggið í frí fram yfir jól  og kannski alveg fram á nýár.

Hafísinn og kaldur sjór

Meðfylgjandi tunglmynd Ingibjargar Jónsdóttur frá því fyrr í dag (16. des) segir allnokkra sögu.  Hafa verður í huga að þetta er hitamynd og kalt yfirborð verður grátt eða hvítt samanborði við það svartara þar sem hlýrra er. Yfirborð hafíssins er kalt, en það er líka sjórinn næst honum sem er 0°C, Hann getur jafnvel verið ívið kaldari en það.

Hafísjaðarinn er ekki mjög skýr en það eru hins vegar skilin á milli kalda- og hlýsjávarins.  Það má sjá einkenni nýmyndaðs íss í "vökinni" á milli tungunnar sem teygir sig til austurs úti af Húnaflóa og meginíssins í Austur-Grænlandsstraumnum.  Þessi nýmyndun er norðarlega og hafsvæðinu og hefur greinileg einkenni, jafnvel á hitamyndinni.  

Það er vissulega athyglisvert að sjá hvað kaldi sjórinn hefur náð mikilli útbreiðslu síðustu 10-15 dagana og hvað hann er kominn nærri landi í raun.  Hafísógnin nú er ekki eingöngu af völdum meginíssins sem kominn er norðan úr Íshafinu, heldur einnig vegna þess að sjórinn er greinilega að frjósa í nokkrum mæli hér djúpt norðurundan.

En þá er ágætt að hafa í huga gamla máltækið sem segir: Sjaldan er mein af miðsvetrarís.  

Meira af NV-strengjunum fyrir austan í dag

Ný veðurstöð Vegagerðarinnar í Hamarsfirði sló í 55-56 m/s í hviðum á milli kl. 18 og 19 í kvöld.  Stöðin er staðsett við þjóðveginn á þekktum stað þar sem hnútarnir ganga niður í NV-átt líkri þeirri sem hefur verið í dag. Ég held að þessi mælir sé vel staðsettur og til marks um sviptivindana sem standa af bröttum fjöllunum allt frá Kvískerjum í Öræfasveit austur á Berufjarðarströnd í þeirri vindátt. Hviðustaðirnir eru 12 til 15 talsins á þessum kafla.

Á einum þeirra nærri Borgarhöfn í Suðursveit fór Byggðalínan í sundur í mesta hamnum.  Þegar þetta er skrifað er enn rafmagnslaust á mörgum bæjum, en raflínan þarna er mikilvægur hlekkur í hringtenginu dreifikerfisins. Ekki að fullu vitað hvort staurastæðurnar hafi hreinlega brotnað í mestu sviptingunum, en veðurhæð til fjalla var á síðdegis um 35-40 m/s.  

Sveinn H. Oddsson í Neskaupsstað sendi mér svohljóðandi lýsingu:

Ég rak augun í það í dag, sem og hef tekið eftir því að ekki er eins hvasst hér í Neskaupstað og víða í kring. Á veðurstöðinni virðist nefnilega vera meira og minna hrein sunnanátt þrátt fyrir norðan-strenginn sem er hér í kring. Þetta á við nánast allar veðurathuganir dagsins, hingað til a.m.k. Bærinn er virðist vera í nokkuð góðu skjóli fyrir hreinni norðan-átt en um leið og það fer að halla meira í norðaustur eða norðvestur þá rýkur hann upp aftur hér, eins koma hviður hérna í norðanáttinni en jafnaðarvindurinn nær sér ekki á strik.

 

Klippimynd af veðurathugunarsíðu VÍ frá því fyrr í dag fylgir hér með. Sveinn lét reyndar fylgja með að inni í sveit á Norðfirði hefði verið bálhvasst og kyrrstæður bíll fokið til og á hús, en líkast til hafi hálka verið til staðar.

 

Myndin að ofan er máluð af Magnúsi Sigurðssyni. (sjá hér)  Hún er úr Hamarsfirði nokkru austan við þann stað þar sem vindmælirinn nýi er staðsettur.  Þarna liggur líka byggðalínan áfram austur úr og sömu gerðar eru staurastæðurnar í Suðursveit. 

 

Foráttuhvasst á Austfjörðum

Ekki er hægt að segja annað en að veður sé mjög slæmt á Austurlandi þessa stundina og sérstaklega á Austfjörðum.  Þegar þetta er skrifað kl. 12 hefur vindmælirinn á Seyðisfirði slegið í 48 m/s. Jöfn veðurhæð á Vatnsskarði eystra hefur verið hægt vaxandi í morgun og er nú 35-38 m/s.

Þarna blæs af NV og strengurinn sem nær inn á austanvert landið er kjarni hins mikla þrýstistiguls frá lægð djúpt austurundan og 1049 hPa háþrýstisvæðis á Grænlandshafi.  Lægðin er á leið til suðurs. Vindur eykst á þessum slóðum mjög með hæð og tengist norðan vindröst í háloftunum.  Sú vindátt er vitanlega ekki algeng og fremur fátítt að hún nái slíkum styrk sem nú.

Horfur eru að að óveðrið fyrir austan haldist fram undir kvöld og jafnvel herði lítið eitt á vindi enn. En merkilegt þykir mér ef eitthvað lætur ekki undan þegar sviptivindarnir standa af fjöllum og þvert niður í fjarðarbotnana.

Kortið er af vef Veðurstofunnar og gildir kl. 12 í dag, 16. des.

Skörp kuldaskil á leið yfir landið

Á meðfylgjandi greiningarkorti á frá hinni bresku Met. Office  má sjá kuldaskil fyrir norðan land.  Greiningin er frá miðnætti (15.des) og þessi kuldaskil eru á fleygiferð til suðurs.  Djúp lægð er norður á Framsundi  og hún ásamt hæðinni yfir vestanverðu Grænlandi beina nú til okkar jökulköldu heimskautalofti.

Ég kalla þetta stundum fasaskipti sem nú eru að eiga sér stað.  Fyrirstöðuhæðin þokast til vesturs og það skiptir frá mildri SV-átt yfir í þennan kalda NV-vind í svo að segja í einni sjónarhendingu.

Kl.06 var komið vægt frost á Raufarhöfn á meðan enn var 9 stiga hiti á Egilsstöðum og 10°C voru á Akureyri á sama tíma.  Þar má búast við að frysti um og fyrir hádegi.  Hitafallið er því óvenju skarpt og mikið og komið verður frost um land allt í kvöld.

Segiði svo að hér sé ekkert um að vera í veðrinu! Handan skilanna er loftið frekar þurrt og því ekki búist við snjókomu eða éljum fyrir norðan og austan fyrsta kastið.    

 

Ferð frá Egilsstöðum yfir á Seyðisfjörð

Ég hef heyrt nokkra veðursögur undanfarna daga um þær  miklu andstæður sem nú ríkja  á milli lágrar sólahæðar með kröftugri kólnunar yfirborðs á móti hinu milda lofti sem verið hefur yfir landinu.

Í skjóli fjalla er því sums staðar lofti beint niður að sjávarmáli.  Þannig var umhorfs á Seyðisfirði í nótt í vestan strekkingi.  Þá fór hitamælirinn í rúmar 12°C.  Hafi einhver verið á ferðinni yfir Fjarðarheiði og upp á Hérað, nú eða öfugt, þá hefur sá hinn sami upplifað mjög miklar hitabreytingar á ekki lengri leið.  Frostið á Egilsstaðaflugvelli var nefnilega um svipað leyti 4,7 stig.  

Þetta er munur upp á um 17 stig og í raun alveg ótrúlegur á ekki lengri leið.  Oftar er hitamunur Héraði í hag, sérstaklega á sumrin og er þá sjávarkulda og þoku á Austfjörðum kennt um.  Nú á sjávarhitinn hins vegar engan hlut að máli !

Kort Veðurstofunnar frá kl. 03 í nótt sýnir ekki Seyðisfjörð, en við sjáum að uppi á Vatnsskarði í 430 metra hæð var hiti +9°C á sama tíma. 

Fyrsta veðurafsögn ráðherra ?

Hélt fyrst að þessi frétt væri grín eða eitthvert skoskt afbrigði við 1. apríl. En þetta er víst rétt.  Samgönguráðherrann segir af sér vegna umferðartafa sem mikil snjókoma orsakaði.  Auðvitað ræður ráðherrann ekki við náttúruöflin, en væntanlega hefur mikil reiði brotist út vegna þess að ófærðin hefur komið mörgum ökumanninum í opna skjöldu.  

Ef hægt er að rekja að upplýsingar eða miðlun á veðurspám hafi að yfirlögðu ráði verið haldið frá vegfarendum skilur maður kannski þessa afstöðu, en ólíklegt þykir mér að slík hafi verið raunin.  Eins er það ansi langt til seilst að krefjast afsagnar hafi veðurspá verið ónákvæm eða beinlínis röng. (Man þó eftir því að einhvers staðar var yfirmaður viðkomandi veðurþjónustu látinn taka pokann sinn við þess konar aðstæður).

Ætli hin raunverulega ástæða afsagnar Stewart Stevenson sé ekki frekar sú að í öllu fjölmiðlahavaríinu hafi Stevensson í upphafi ekki sagt satt og rétt frá og það komið honum í vandræði,  Sem sagt hans viðbrögð í fyrstu frekar en að ófærðin, veðrið eða mögulega ónógar eða misvísandi viðvaranir hafi knúið hann til afsagnar ?

Sagði af sér vegna snjókomu

Hvernig vega skal tímabil með háþrýstingi ?

Gefin eru út mánaðarmeðaltöl loftþrýstings fyrir hverja stöð, rétt eins og gildi hita og fleiri þátta. Stundum er áhugavert að skoða skemmri meðaltöl en þau sem ná til heilla mánaða.  Ég er ekki að tala um útgildi, þ.e. tilvik hárra eða lágra mælinga eða tímabil sveiflna sem vara í aðeins tvo til þrjá daga.  Heldur frekar nokkurra daga eð vikna tímabil þar sem veðurlag helst svipað og með áþekkum einkennum.  

Fróðlegt er að bera saman þann kafla sem hófst hjá okkur 20. nóvember og hefur að mestu varað síðan, við eitthvað sem kallast má sambærilegt veðurlag. Þessi kafli hefur einkennst af háum loftþrýstingi, en þó hefur loftvogin ekki staðið mjög hátt allan tímann.

Ég prófaði að taka 20 daga meðaltöl loftvogarinnar fyrir hvern dag og skoða hvers löng slík tímabil verða þar sem loftvogin stendur í a.m.k. 1020 hPa að jafnaði þessa 20 daga.  Þessi aðferð er alfarið heimasmíðuð.  Allt eins má reikna 10 daga meðaltal og telja samfellur með 1030 hPa o.s.frv.

Að haustlagi og í vetrarbyrjun, þ.e. í október, nóvember og desember hafa á síðustu 60 árum (frá 1949) komið fyrir í Reykjavík örfáar slíkar háþrýstisamfellur þar sem meðalloftvog hefur í 20 daga verið yfir 1020 hPa. Þessar eru helstar:

• 1965 (nóv)
• 1985 (nóv)
• 1993 (okt)
• 1995 (nóv) 

Í dag 12. desember hefur 20 daga samfella með 1020 hPa varað í 10 daga í Reykjavík (12 í Stykkishólmi). Myndin sýnir einmitt 20 daga afturvirkan meðalþrýsting. Þetta slær út lengsta tímabilið til þessa (gögnin ná aftur til 1949) sem var í nóvember 1965.

Háþrýstiskeiðið nú er því orðið það lengsta að haustinu og í vetrarbyrjun í a.m.k. 60 ár.  Ef við tökum með janúar og febrúar sem ekki er óeðlilegt kemur í ljós að bæði í febrúar 1965 og í janúar-febrúar 1963 voru talsvert lengri 1020 hPa samfellur og sú 1963 varði í 40 daga.  Í dag er enn er spáð háum loftþrýstingi og því ættu einhverjir dagar að bætast við, þó líkast til nái þeir ekki lengd háþrýstikaflans 1963. Báðir þessir löngu kalfar með háum loftþrýstingi að vetri voru í aðdraganda hafísáranna svokölluðu, en hafís varð landfastur fljótlega í kjölfar háþrýstikaflans í febrúar 1965.

Ekki er rétt að taka mars til maí inn í þrýstingssamanburð sem þennan, en þá og einkum þegar kemur fram á vorið er loftþrýstingur að jafnaði hvað hæstur hér á landi.  Það er vegna þess að kalt og þungt heimskautaloftið nær þá mestri fyrirferð og tiltölulega hár loftþrýstingur mælist því svo dögum og vikum skiptir.  Það eru semsagt allt aðrar aðstæður sem valda háum mældum loftþrýstingi þá en að haustinu eða um miðjan vetur.   

Spennandi óstöðugleiki í reiknuðum spám

Fyrir tveimur dögum var hér minnst á reiknaða veðurspá fyrir miðja næstu viku sem var með nokkrum ólíkindum.  Spálíkönin stóru bæði austanhafs og vestan hafa síðan þá haldið áfram að teikna upp dramatíska mynd af stöðu veðurkerfanna fyrir komandi viku og sveiflur og breytileiki á milli einstakra keyrslna er meiri en maður sér svona dags daglega.

Það er allt frá því að vera nánast metháþrýstingur yfir landinu yfir í það að reikna má með mjög kröftugum umskiptum útrásar heimskautalofts með norðankasti og talsvert miklu frosti. 

Maður veltir því vitanlega fyrir sér hverju veldur og staldrar við stóru myndina. Hálfgert "ólag" hefur verið á hinum svokölluðum Rossby-bylgjum hátt uppi í veðrahvolfinu.  Þær ganga frá vestri til austurs umhverfis jörðina og á norðurhveli er áhrifasvæði þeirra gjarnan á milli 35°N og 70°N. Rossby-bylgjurnar hafa mikið að segja með gang lægða og lægðabrautir.  Eins staðsetningu og fari hinna víðáttumiklu hlýju háþrýstisvæða. Síðustu vikurnar hefur útslag bylgnanna verið sérlega mikið og á okkar slóðum hafa þær ofrisið hvað eftir annað, með þeirri afleiðingu að háþrýstisvæðin hafa tekið sér bólfestu mjög norðarlega.  Slíkar hæðir eru þær sem ég hef sagt vera fyrirstöðuhæðir.

Meðfylgjandi spákort af Brunni VÍ sýnir skotvindinn á hádegi nk. mánudags 13. des. Rossby-bylgjurnar eru í raun krullurnar á skotvindinum.  Norður/suður útslagið er mikið á Atlantshafssvæðinu og lítið ber á nokkuð sviphreinum V-vindi sem annars er svo algengur þarna uppi.  

Einmitt á mánudag held ég að ástandið verði ofurviðkvæmt og í raun í litlu jafnvægi.  Framhaldið ræðst af því hvort og með hvaða hætti bylgjutoppurinn við Labrador og Nýfundnaland ofrísi og þá með afar mikilli hæð við Grænland og Ísland eða hvort öldufaldurinn berist áfram til austurs.  Sú þróun er ólíklegust.  Miklu frekar ræðst óvissan af því hvenær og hvar aldan brotnar fram yfir sig og hvernig straumurinn leitast við að ná jafnvægi næstu dagana á eftir.

Við veðurdellufólkið bíðum spennt !!