Rigningar beðið

Þegar þetta er skrifað á miðvikudagsmorgni hefur hvesst verulega undir Eyjafjöllum og í Mýrdal.   Snjólaust er á láglendi og óverulegur snjór í lægri fjöllum.  Þá er búið að vera alveg þurrt í rúma viku og við þessar aðstæður fer hið hvimleiða öskuryk auðveldlega af stað.  Heyrði m.a. að skólahald hafi verið fellt niður í Vík af þessum sökum.

Það sem verra er að næstu tvo sólahringanna er spáð stormi á þessum slóðum og má ætla að veðurhæð verði einna mest seint í nótt.  Nú þegar mælast mjög snarpar vindhviður á Steinum undir Austur-Eyjafjöllum.  Við þessar aðstæður fer allt laust efni af stað bæði fínt og gróft og gerir það að verkum að enn varasamara er að vera úti við eða á ferðinni en annars væri.  Svo ekki sé talað um margvísleg önnur óþægindi.

Beðið er rigningar til að bleyta í og má gera ráð fyrir að það fari að rigna eða öllu heldur geri slyddu í kvöld, en ekki að ráði fyrr en í nótt.  En til þess að vætan nái að binda þarf hún að vera talsverð, helst mikil slagveðursrigning sem lemst niður í svörðin og mælist í tugum mm.  ég er hræddur um að komandi úrkoma sé ekki af þeirri gerðinni og þar fyrir utan kemur hún of seint að þessu sinni.  

Í Mýrdal og undir Eyjafjöllum þyrfti helst að vera rigningartíð, en ekki þessir þrálátu þurru vindar. Svo ekki væri nú talað um að fá dálítil snjóþyngsli nú einmitt um hávetur.  Þá væri vitanlega alveg lokað fyrir öskufjúk !  

(Myndin er af öskufjúki við Pétursey 30. maí sl, og fengin úr myndasafni Bændablaðsins.)

Morgunblaðið með skýringarmynd af NAO

Í gær var nokkur umfjöllun um veðurfarið að undanförnu á baksíðu Moggans og m.a. vitnað í þetta blogg og Trausta Jónsson.  Með umfjölluninni fylgdi ágæt skýringarmynd af annars vegar megineinkennum þegar sveiflan er í jákvæðum fasa eða mælingu og hins vegar þegar hún er í neikvæðri mælingu. Myndin er hér endurbirt með leyfi Morgunblaðsins. 

Ég er sjálfur búinn að fjalla alloft um þýðingu þessarar sveiflu og ætla ekki að gera það frekar.  Sjá ágætt yfirlit hér þar sem eru einnig frekari vísanir.  

Samkvæmt daglegri greiningu á NAO hefur ríkt hér neikvæð mæling samfellt frá 16. nóvember.  Tímabilið með þessum samfellda neikvæða fasa er orðið langt og veðrið einkennst umfram allt af því að hefðbundinn gangur lægða austur Atlantshaf að haust og vetrarlagi hefur að mestu verið úr skorðum genginn og ekki farið nánar út í þá sálma.  

Nú eru hins vegar breytingar í vændum hvað NAO varðar.  Spáð er jákvæðri mælingu í fyrsta sinn í margar vikur nú næstu daga eins og þessi 7 daga spá frá NWS í Washington ber með sér.  Athugið að bláu súlurnar á myndinni sýna ekki greiningu, heldur 7 daga spá hverju sinni.  Sú spá hefur frá því í águst haft allgóða fylgni við veruleikann (eða 0,85). Rétt er að geta í þessu sambandi að NAO=0 hefur enga aðra þýðingu en þá að vera í meðallagi viðkomandi mánaðar.

Þegar blæs af austri og norðaustri hér á landi og spáð er a.m.k. einni lægð úr suðvestri næstu daga.  Milt loft er einnig farið að berast austur yfir meginland Evrópu.  Allt eru þetta einkenni NAO í jákvæðum fasa.  Meira að segja Azoreyjahæðin virðist ætla að koma sér fyrir á heimaslóðum. Síðan er spurning hversu lengi útsynningur með sínum éljum lætur bíða eftir sér, en hann einnig er fylgifiskur lægðanna sem koma úr suðvestri norðaustur yfir Ísland.

Hálkuslysið skelfilega suður af Tromsö

Við fengum fréttir af mannskæðu umferðarslysi suður af Tromsö og varð sl. föstudag (7. jan).  Í hálku rann bíll yfir á rangan vegahelming í veg fyrir rútu og þrír aðrir bílar rákust saman í kjölfarið.  Alls létust 5 í þessu skelfilega umferðarslysi og 16 aðrir hlutu mismikla áverka. Hér má sjá nánari frásögn á mbl.is. Myndin hér til hliðar er frá umræddum stað þar sem slysið átti sér stað, (Nordlys/Ole Aasheim).

Veðurfar í Norður-Noregi er ekki ósvipað því og gerist hér að vetrarlagi. Það einkennist af umhleypingum og mikilli úrkomu.  Oftar er þó talsvert frost á þeim slóðum en hjá okkur, sérstaklega þegar komið er inn í landið frá strandhéruðunum.  Á föstudaginn þegar slysið átti sér stað var nokkurt frost eða um 20 stig og vegurinn var háll en þó ekki tiltakanlega miðað við það sem þarna gengur og gerist að sögn lögreglumanns sem rætt var við á vettvangi.

Vegurinn E8 suður af Tromsö í Lavangsdalen, er einn sá hættulegasti sem um getur í Noregi en allir þeir sem koma akandi úr suðri til Tromsö verða að aka um hann.  Frá árinu 2000 hafa allt í allt orðið 21 banaslys á þessari 70 km leið (sjá meðfylgjandi Googlekort, fengið af netsíðu Nordlys).  Vitanlega eru slysin ekki öll af völdum hálku.  Vegurinn E8 um "Dauðadalinn" sem norðmenn eru farnir að kalla Lavangsdalen er hefðbundinn af allri gerð eins og við þekkjum vegina hér á landi, s.s. á Kjalarnesi eða Suðurlandsvegur austan við Selfoss svo dæmi sé tekið.  Ein akrein í hvora átt og akstursstefnur ekki aðskyldar.  Á E8 er líka 90 km hámarkshraði líkt og hér á landi, en um veginn er talsvert mikli umferð, þó svo að ég hafi ekki rekist á neinar handbærar tölur í þeim efnum.

Þegar vegir eru hálir er alltaf til staðar hætta á því að ökutæki renni til, ýmist út af veginum eða yfir á hinn vegarhelminginn.  Hættan á slíku eykst vitanlega með hraða umferðar.  Það er vel þekkt að héla sem veldur hálku á vegum er minna  hál í talsverðu frosti en þegar er frostlítið.  Þegar frostið er hins vegar orðið meira en 8-10 stig þéttist loftrakinn á veginum í ríkara mæli sem flatar og viðnámsminni ísplötur (líkum þeirri hér t.v.) í stað stjarna í minna frosti sem hafa meira viðnám. Reglan er líka sú að hálka af völdum héluísingar verður einnig meiri eftir því sem umferðin eykst. Nokkuð þung umferð ásamt héluísingu í miklu frosti hefur sem sagt gert veginn hálli en ella af að líkum lætur.

Miklar umræður eiga sér nú stað í norskum fjölmiðlum um ástand umferðaröryggis í Norður-Noregi og á blaðamannafundi í gærmorgun sagði yfirlæknir slysadeildar sjúkrahússins í Tromsö yfirvöldum til syndanna. Gagnrýndi hann mjög það sleifarlag að ekki skuli enn vera búið að lagfæra veginn og aðskilja akstursstefnur með miðdeili.

Fram kemur að skatttekjur hins opinbera af bílum og sölu eldsneytis séu 60 milljarðar á ári í Noregi, en veghaldið, þ.m.t. nýbygging vega kostar um 20 milljarða.  Allar tölur í norskum krónum.  Stofnun sem sinnir hagrænum úttektum og rannsóknum á samgöngumálum (Transportökonimisk Institut) hefur reiknað út að kostnaður vegna allra umferðarslysa í Noregi sé þegar allt er talið um 28 miljarðar á ári.  Það kostar um 5-6 miljarðar króna að setja miðdeili og breikka þá vegakafla þar sem mest er um slys. Þeir kaflar eru um 500 talsins þar í landi.  Áætlað er að slík aðgerð mundi koma í veg fyrir 80-100 banaslys í umferðinni á ári í Noregi.  Séu þessar tölur settar í samhengi má segja að það að aðgreina akstursstefnur mundi borga sig á allt að þremur árum.

Án þess að ég viti það fyrir víst að þá þýðir aðgreining á akstursstefnum væntanlega veg sem í umræðunni hér á landi er kallaður 2+1 vegur.

 

 

 

Meira af "þrettándahvelli"

Vindáttin snerist til NA-áttar frá því að vera N og NNV-stæður í gærkvöldi og framan af nóttu.  Veðurspákortið hefur gildistíma kl. 12 í dag (7. jan) og sýnir okkur lægð 982 hPa suðaustur af landinu. (HIRLAM kort af Brunni VÍ)  NA-vindröstin yfir landinu er allmikil og rakta loft með snjókomu berst af hafi úr norðri og norðaustri.

Oftast nær þegar gerir NA-veður á líkan hátt og þetta veðurkort sýnir að þá berst lægðin úr suðvestri og það hvessir þegar hún fer hér hjá og þá sérstaklega þegar slíkar lægðir taka upp á því að hægja á ferð sinni suðaustur- eða austurundan. Þá ná skil hennar ná til landins með talsverðri úrkomu um tíma.  Á síðari árum hafa þannig oft á tíðum orðið blotar við þær aðstæður á láglendi langt vestur með norðurströndinni, jafnvel um hávetur.

Þessi lægð líkt og nokkrar aðrar á síðustu vikum eru annars eðlis.  Braut þeirra er úr hinni áttinni, koma úr norðri eða norðaustri og bera með sér mun kaldara loft og ekki endilega jafnmikla úrkomu þó allur gangur geti verið á því eins og gefur að skilja.  Hríðarkófið verður þó ekkert minna og jafnvel enn dimmara í frostinu þar sem fjúkið og skafrenningur tekur fyrir allt skyggni.

Ískalda loftið sem kemur úr norðri vestan við þessar lægðarbylgur er þess eðlis að þegar það berst yfir opið haf sýgur það í sig raka úr sjónum því meiri eftir því sem loftið er kaldara. Þessi þáttur bætir í úrkomuna og élin renna stundum saman í einn samfelldan bakka. 

Þessi gerð N- og NA-áttar með lægðum á suðurleið hefur verið næsta fátíður síðustu 10-15 árin þar til nú, en fyrri gerðin sem tengist fari lægða norðaustur um Atlantshaf allsráðandi. Á köldu árunum 1965 til um 1985 var suðurfar lægðanna eða bylgnanna tíðara og með því kaldari vetrarveðrátta. Ég hef þó engar handbærar talingar á þessu, byggir eingöngu á minni eigin tilfinningu.

Spurning hvort þetta sé tilfallandi nú þennan veturinn eða að vetrarveðráttan sé að skipta um ham. Þannig að veturinn 2010-2011 verði vetur straumhvarfa líkt og var 1964-1965  eða 1995-1996 ?   Tíminn verður að leiða í ljós hvort sú sé raunin. 

Stórsjór úti fyrir Norðurlandi

Varað var við hugsanlegum sjávarflóðum í höfnum Norðanlands á meðan norðankastið er að ganga yfir.  Sérstaklega nú snemma í nótt á kvöldflóðinu.  Á vef Siglingastofnunar er hægt að nálgast fínar ölduhæðarspár.  Sú sem hér er sýnd gildir kl. 06 að morgni 7. jan (eftir greiningu 6. jan kl.00).  Sjá að á rúmsjó norður af landinu er gert ráð fyrir 14 metra ölduhæð.  Það er ekkert annað en stórsjór og sérlega mikil ölduhæð á alla mælikvarða. 

Öldumælingadufl Siglingastofnunar á Grímseyjarsundi virðist vera úti og því fást ekki raunmælingar og þá samanburður við þessar spár sem eru hluti af spákerfi Evrópsku reiknimiðstöðvarinnar ECMWF úti í Reading.  Reynslan af þessum ölduspám hefur þótt vera nokkuð góð hér við land, en athugið að kerfið tekur eingöngu til úthafsöldunnar.

Öxnadalsheiði sker sig úr

Á meðan veður er dýrvitlaust víðast á Norðurlandi og veðurhæð yfirleitt meiri en 20 m/s, sker Öxnadalsheiði sig úr eins og sést á meðfylgjandi klippu af korti Vegagerðarinnar laust fyrir miðnætti (6. jan).

Þar hefur lengst af ekki verið nema 2-4 m/s.  Ljóst að þar sem mælirinn er á háheiðinni er skjól þegar vindáttin er rétt vestan við norður. Í fyrstu hélt maður kannski að vindmælirinn væri bilaður, en svo er alls ekki.

 

Óvenjulegur loftkuldi samfara mikilli vindkælingu

Verulega kalt loft berst nú til suðurs yfir vestanvert landið og þó mörgum þyki nú þegar ískalt er enn að kólna fram á kvöldið.  Trausti fjallar meira um þennan kuldapoll og samhengi við annan heldur minni sem hér var á ferð fyrir nokkru.

Um leið og frostið mun bíta að þá er með því talsvert mikil vindkæling þegar hvessir enn frekar í kvöld og nótt. Í Reykjavík má þannig gera ráð fyrir um 10 stiga frosti kl.18 og á sama tíma N-átt 10-12 m/s.  Sé litið á vindkælingatöflu eins og þessa hér  jafngildir vindkælingin um og yfir -30°C væri hægviðri eða logn.  

Enn kaldara verður vestur á fjörðum og á fjallvegum þar og eins á Snæfellsnesi í um 300-400 metra hæð er spáð  -16 til -17 °C og vindstyrk um 15-18 m/s síðar í dag.  Vindkæling á bert hörund samsvarar þá  -40 til -45°C með sömu aðferð.  

Eitt er víst að ekki vildi ég vera þarna á ferðinni, fyrir utan það að skyggni er lítið, ofanhríð og skafrenningur, en ef skyldi bila og maður þyrfti út úr bílnum, já þá er vissara að vera búinn eins og þarf til ferðar á Norðurpólinn (svona í gríni !). Og blessaðar skepnunarnar, vonandi er allt sauðfé og hross á húsi, í það minnsta í góðu skjóli. 

Myndin af vetrarhrossunum er fengin af vef Berglindar.

Þrettándahvellurinn að taka á sig mynd

Hér gefur að líta tunglmynd frá því laust fyrir kl. 18 í dag (5. jan).  Djúpt norðaustur af Langanesi má sjá að lægð sú sem stefnir á landið er farin að taka á sig mynd.  Miðja lægðarinnar er þar sem svarti bletturinn er og vestan hans er "haus" hennar, skýjabreiða sem hefur öll einkenni uppstreymis hið efra og skarpur vesturjaðarinn gefur fyrirheit að þarna sé um alvörulægðamyndun að ræða.

Ég á samt erfitt með að flokka hana, þ.e. hvort hún telst vera hefðbundin í alla staði þar sem láréttur hitamunur loftmassa er aflagjafinn.  Hinn möguleikinn er sá að lægðin sé flokkuð sem heimskautalægð (e. polar low).  Tvennt styður þá tilgátu.  Annars vegar það að loftið þarna vestur af er sérlega kalt og hreinræktað heimskautaloft.  Það breiðir úr sér suður til Íslands og vestur til Grænlands.  Hitt atriðið er það að hálfgert auga líkt og í fellibyljum er að sjá í miðju hennar.  Heimskautalægðir eru að sumu leyti af svipuðum meiði og fellibylir, orkuuppsprettan er gufunarvarmi úr hafinu.  Augað í heimskautalægðum er þó sjaldnast alveg lokað.  

Á hitt ber þó að líta að lægðin verður engu að síður til á mörkum ólíkra loftmassa.  Vestur af Noregi er mun mildara, eða eigum við frekar að segja ekki alveg eins kalt loft.  Eiginlegt Atlantshafsloft sem leggur til raka og hita í hefðbundnum lægðum er ekki til staðar.

Kannski er það svo að Þrettándalægðin sem ég kýs að kalla svo sé á einhvern hátt blanda heimskautalægðar og venjulegrar lægðar.  Það er vel þekkt að þegar svo kalt loft eins og nú er á leið suður yfir opið haf norður  og norðaustur af Íslandi megi það ekki mæta minnsta votti af mildara lofti.  Slíkt sé ávísun á læti. 

Myndin er fengin frá tunglmyndastöðinni í Dundee

Kjörin veðurskilyrði fyrir glitský - aftur á morgun

Hann var ægifagur suðurhiminn undir sólsetur í dag, breiður af glitskýjum og sjaldséð sjón á Suðurlandi.  Bleikt endurkastið löngu eftir að sólin hafði sest var mikilfenglegt og birtan engu lík.

Mynd Hilmars Braga Bárðarsonar sem hér fylgir er fengin úr Víkurfréttum, en svo virðist sem Glitskýjafegurðin hafi orðin einna tilkomumest á Suðurnesjum.

Eins og fram kemur á fróðleiksgrein Veðurstofunnar um tilurð glitskýja eru þau ekki eiginleg ský.  Heldur kristallar efnasambanda sem þéttast í þoku hátt upp í heiðhvolfinu, í um 15-30 km hæð.  Glitskýin myndast þegar mjög kalt verður í þessari hæð, og er kuldinn forsenda þéttingarinnar.  Það þarf að vera um 70 til 90 stiga frost.  Forsendur eru helst um hávetur, sín hvorumegin vetrarsólhvarfanna í desember og fram eftir janúarmánuði.

Veðurkortið hér sýnir kuldann í 30 hPa þrýstifletinum sem er í rúmlega 20 km hæð. Sjá má að hitinn var um -80°C í dag (gildistími korts 4. jan kl.12) og kaldasti kjarninn er staðsettur hér norðurundan.

Reiknaðar spár gera ráð fyrir að áfram verði álíka kalt í þarna uppi í heimi gliskýjanna.  Á morgun ættu því að verða ágætis aðstæður fyrir myndun þeirra og reyndar áfram fram að helginni.  Fólk ætti sérstaklega að líta eftir þeim í fyrramálið þegar farið verður að skíma að degi um kl. 10 eða svo.  Það vill þannig  til að allvíða á landinu verður heiður himinn, þó sums staðar skýjað norðaustan- og austanlands.

 

69 m/s í Hamarsfirði

Vindmælir sá sem settur var upp á þekktum hviðustað við Sandbrekkur í Hamarsfirði nýverið hefur sýnt það í morgun að þessi staður er mjög varhugaverður fyrir umferð ökutækja þegar veður er í þeim ham eins og nú. Þarna hefur mælst vindhviða hvorki meira né minna en 69 m/s og ég hef engar ástæður til annars en að ætla að sú mæling sé rétt.

Veður fer ekki að ganga niður suðaustanlands að neinu marki fyrr en með kvöldinu.

Um þennan stað Sandbrekkur í Hamarsfirði segir annar í skránni yfir þekkta hviðustaði sem ég gerði með starfsmönnum Vegagerðarinnar:

Sandbrekkur í Hamarsfirði

N- og NV-átt

Kafli að norðanverðu um 4 km.  Á honum mestöllum verður snarvitlaust veður í N- og NV-átt og bílar hafa oft fokið út af veginum. Sérstaklega er hann varhugaverður sá vegkafli, sem næstur er fjarðarbotninum um Sandbrekkur.  Fjallaköst frá fjarðarbotninum og koma hnútarnir allt eins af hafi þ.e. úr suðvestri.  

 

Þess skal getið að þjóðvegurinn hefur nýlega verið færður á mestöllum þessum kafla, en þó er vegstæðið nokkurn veginn á sama stað í botninum norðan við brúna og áður var.  Þar er mælirinn einmitt þar sem hnútarnir þykja hvað harðastir á þessum slóðum.