2008 verður 13. árið í röð ofan meðallags

Ef litið er til hitafarsins í Reykjavík nú þegar lítið lifir enn af árinu virðist ekkert geta breytt því að árið verður það 13. í samfelldri röð þeirra ára sem öll hafa verið ofan meðallagsins 1961-1990. 

Hlýrra var í fyrra og eins 2006, en hvað Reykjavík varðar virðist 2008 ætla að verða áþekkt árinu 2005 í hitafari.  Nokkru hlýrra var síðan 2004 og 2002 og mun heitara 2003, en það ár var með þeim tveimur til þremur hlýjustu frá upphafi mælinga um land allt.

2008 er kaflaskiptara hvað hitann áhrærir en flest undangengin ár.  Þannig hafa skipst á mjög hlýir mánuðir eins og t.a.m. maí og júlí og  aðrir kaldari s.s. eins og október sem var áberandi undir meðallagi.  Að sama skapi var veturinn jan-mars heldur kaldari en nokkrir undanfarnir vetur og tíðarfarið kannski nær meðalástandi. 

Einhverjir geta sagt að hér hafi markvert farið kólnandi frá árinu 2003 en það má svo sem til sanns vegar færa vilji menn draga línu frá því ári.  Ég lít hins vegar öðru vísi  á málið og segi hiklaust að meðalhitinn 2008 sýnir glögglega að þetta ár sem bráðlega lýkur, sker sig með engu móti úr í því hlýja tímabili sem hófst hér á landi árið 1996.  Þaðan af síður eru nein merki þess að þessu merkilega skeiði kunni að vera lokið.  Það gerist þó á endanum eins og allar góðar sögur. 

Hvað gerðist í Poznan ?

Ekki hefur farið mikið fyrir umræðu  um loftslagsráðstefnu Sþ. í Poznan í Póllandi en henni er nú ný lokið.  Þjóðir heims reyna að finna raunhæfar leiðir til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda og Poznanfundurinn einn liðurinn í því ferli.

Eftir því sem ég sé best eru  helstu niðurstöður fundarins þessar:

 

1.

Verndun skóglendis.  Skógareyðing og breytt landnotkun í kjölfarið stendur fyrir um fimmtungi aukningar gróðurhúsalofttegunda. Mörg ríki m.a. Evrópusambandsregnhlífin haf lagt áherslu á að hefta megi frekari skógareyðingu, einkum regnskóga.  Engin niðurstaða náðist í Poznan en mál þokuðust áfram. Einnig var fjallað um gamalkunnugar tillögur þess efnis að binding skóglendis komi inn í losunarbókhaldið frá Kyoto, en Indverjar og Bandaríkjamenn eru meðal þeirra ríkja sem vilja að tekið verði tilliti til bættrar umgengni í nytjaskógum og aukinnar bindingar þeirra.

2.

Það er löngu útséð með það að stærstu ríki heims ná ekki saman um skuldbindingar  hvers ríkis fyrir sig.  Því hefur nálgunin meiri farið út í einstakar losunargreinar eða geira. Geirar geta t.d. verið samgöngur í loftið, málmiðnaður eða orkuframleiðsla. Hugtakið geiranálgun hefur orðið til í þessu sambandi.  Ríki þau sem staðfest hafa Kyoto skuldbindingarnar eru frekar tilbúnar í þessa geiranálgun, en vanþróuð ríki tala gegn þeim hugmyndum og telja þær hamlandi fyrir efnahagsþróun.

3.

Í Poznan komust menn nokkuð áfram í umræðum um þátt föngunar koltvísýrings og bindingu með tæknilausnum.  Allar lausnir í þá veru eru hluti áætlunar sem gengur undir skammstöfuninni CDM (Clean Development Mechanism).  Ákveðið var að vinna áfram í þessum mikilvægu málum í tækninefnd fram til næstu ráðstefnu í Kaupmannahöfn á næst ári.

4.

Hvað tekur við eftir að Kyoto-skuldbindingunum lýkur ?  Ríkin sem skrifuðu undir Kyoto og tóku á sig þær skuldbindingar sem þar var kveðið á um samdrátt losunar hvers ríkis fyrir sig frá viðmiðunarárinu 1990 velta nú vöngum yfir því hvað gerist eftir árið 2012 segar fyrsta skuldbindingartímabilinu lýkur. Þarna er á ferðinn er djúpstæður ágreiningur sem þokast lítt áfram.  Stór hópur ríkja m.a. Bandaríkin og mörg vanþróuðu ríkin vilja ekki skuldbindingar með svipuðu sniði og fólust í Kyoto og vonast til þess að samkomulag náist "um eitthvað annað" í Kaupmannahöfn. Þau ríki sem lengst vilja ganga óska framhalds á Kyoto skuldbindingum hvers ríkis eða ríkjahópa s.s. ES með auknum sveigjanleika og ákvæðum þar að lútandi.

Áreiðnlega er þessi listi lengri, en mér sýnist með skjótri yfirferð þetta hafi verið helstu málin í Pólandi. Hvort ávinningurinn að þessu sinni hafi verið meiri eða minni en á öðrum sambærilegum alheimsráðstefnum Sþ. skal ósagt látið.  Mikið þarf þó enn til eigi að takast að draga verulega úr útstreymi gróðurhusalofttegunda á heimsvísu, þó svo að einstök ríki eða geirar getir náð miklum árangri.  

Þórunn Sveinbjörnssdóttur umhverfisráðherra vakti m.a. athygli í ræðu sinni á tillögu Íslands um að endurheimt votlendis verði viðurkennd sem leið til að binda kolefni úr andrúmslofti. Framræst og skemmt votlendi væri í dag uppspretta koltvísýrings (CO2) , en hægt væri að minnka losunina og jafnvel snúa henni við og binda kolefni úr lofthjúpnum með aðgerðum til að endurheimta votlendi.

Kalt til landsins

Snævi þakið landi hefur náð að kólna hressilega síðasta sólarhringinn eð svo og nú er talsverður gaddur víða  um landið.  Frostið hefur mest orðið eins og svo oft áður í Möðrudal á Fjöllum, 24 stig*.  Við Mývatn var frostið 17 stig í nótt og eins á Þingvöllum.  Loftið yfir landinu er alls ekki sérlega kalt, en stillu og heiðan himinn þarf til og snjóþekjan eykur enn frekar á hraða útgeislunar yfirborðs.

Eins og stundum vil verða við þessar aðstæður, frystir ekki í sérstökum og afmörkuðum landshluta.  Sá er Mýrdalur og undir Austur- Eyjafjöllum.  Þar var hitinn um +2°C í morgun. Áreiðanlega upplifun að aka frá Hellu þar sem frostið er 10 stig og áfram austur þar sem stigið er út  í "velgjuna" t.d á Steinum eða við Skóga. 

Ljósmynd: Lára Stefánsdóttir, sem tekið hefur margar fallegar og listrænar vetrarmyndir einkum í Eyjafirði.

* Bagalegt að hafa ekki lengur aðgang að lágmarkshita (skrá yfir lægstu gildi)  á vefsíðu VÍ.  Þar með fást ekki upplýsingar af lágmarki skeytastöðvanna s.s. eins og á Grímsstöðum á Fjöllum en þar ef kuldinn oft hliðstæður við Möðrudal.

Veðrabrigði eystra

Mikið hefur verið fjallað um óveðrið í gær í fjölmiðlum og víðar.  Afar vel gekk að spá veðrinu og sérstaklega stóðust tímasetningar vel.  Veðurhæð var sambærileg við verstu vetraveðrin vestantil á landinu  í fyrravetur s.s. 10. des., 30. des. og 8. feb.  Aðeins eitt kom mér á óvart og það var hve hvasst varð á Suðurlandsundirlendinu, en t.a.m. fór mældur 10 mínútna vindur í  25 m/s á Hellu.

Ég ætla ekki að bæta frekar við því sem sagt hefur verið, en dagurinn í dag er afar merkilegur eins og Ágúst Bjarnason bendir réttilega á.

Nú um kl. 16 mátti sjá afar skarpt lægðardrag austast á landinu og mikil veðrabrigði á litlu svæði.  Þannig blés af ASA á Vatnsskarði eystra áður en komið er ofan í Borgarfjörð eystri af Héraði. Vindhraði þar 24 m/s og hiti rétt ofan við 0°C.  Á Fjarðarheiði hins vegar þar sem farið er frá Egilsstöðum yfir á Seyðisfjörð var vindáttin VSV 0g 8 m/s.  Frostið var þar 3 stig.  Sjá má á spákorti fengið frá Belgingi hvað skilin er skörp á milli austan- og vestanáttarinnar.  Austan megin er hiti um 4°C við sjávarmál og mikil rigning.  Handan þeirra þar sem V-áttin ríkir er hins vegar vægt frost og mikil snjókoma.

Svo er að reyna að rýna í það á hvaða ferðalagi þetta skarpa drag verður næstu klukkutímanna !!   

NOAA 11. des. kl. 11:50

 

Þessi tunglmynd frá því kl. 11:50 býr yfir þó nokkrum þokka.  Skarpir drættir og skýrar línur suðvestur af landinu !

Önnur lægð og kemur illa upp að okkur

Lægðin úti á Atlantshafi sem dýpkar ört i dag og virðist enn skv. tölvureiknuðum spám ætla að berast upp að landinu þannig að miðja hennar fari skammt fyrir vestan Reykjanes og Snæfellsnes.  Ferðin á henni verður mikil og hún enn í vexti þegar hún fer hér hjá.  Vestanlands verður SA-áttin hvað hvössust í kvöld um kl. 21 og Veðurstofan spáir veðurhæðinni allt að 25 m/s. Meðfylgjandi kort sýnir vindaspá Belgings í 3km reiknineti þeirra, gildir kl.21 og byggð á greiningu kl.00.

Aðdragandi þessarar lægðar minnir um margt á aðra svipaða fyrir ári eða 14. des 2007 sem einnig var númer 2 í lægðasyrpu.  Þá kom reyndar sjálf lægðarmiðjan beint á Suðurland og verstur varð veðurhamurinn í S-átt strax í kjölfar skilanna, en ekki á undan skilunum eins og nú verður.

Þetta krappar lægðir sem ekki eru miklar um sig og skjótast til norðurs skammt undan Reykjanesi er ætíð stórvarasamar.  Þeirrar gerðar var einmitt fræg óveðurslægð sem olli svonefndu "Engihjallaveðri" 16. febrúar 1981.

Annars var bagalegt að heyra þul Rásar 1 lesa "gamla" veðurspá í veðurfregnum fyrir kl. 7 í morgun.  Einhver misskilningur átti sér stað, en slíkt á vitanlega ekki að geta komið fyrir, sérstaklega nú þegar veður eru válynd.  

 

 

Kröpp lægð skýst hingað norður eftir

Nú er ekki annað að sjá en að tiltölulega sakleysisleg lægð  suðsuðvestur í hafi (sjá kort frá kl. 06 í morgun) muni hreyfast hratt til norðurs í áttina til landsins um leið og hún dýpkar talsvert.  Hagfelld skilyrði eru  þessa dagana til örrar dýpkunar lægða á Atlantshafinu og eins er til staðar sterk vindröst í háloftunum sem ber lægðina hratt yfir.

Því er allt útlit fyrir að lægðarmiðjan verði skammt úti af Reykjanesi um kl. 18 og við utanvert Snæfellsnes kl. 21, sbr. spákort HIRLAM sem fengið er af Brunni Veðurstofu Íslands.  Gera verður ráð fyrir SA-stormi um allt landið vestanvert á meðan lægðin fer hjá.  Vindhviðuástand (35-40 m/s) undir Hafnarfjalli og á utanverðu Kjalarnesi svona frá því um kl. 17 til kl. 23 að telja. Að sama skapi á norðanverðu Snæfellsnesi en örlítið síðar í tíma. Lægðin færir okkur líka mikið úrhelli suðvestan- og vestanlands ofan á þá rigningu sem verið hefur á þessum slóðum frá því í gærkvöldi. Norðanlands og austan mun blása nokkuð hressilega sums staðar seint í kvöld, úrkoma mun minni, en áfram þíða.   

 

 

Í nótt gerir síðan snarpa V-átt og kólnar, él eða snjókoma á morgun áður en næsta lægð gerir vart við sig, en hún er allrar athygli verð svo ekki sé meira sagt í bili a.m.k.  

Fyrir augað

Þessi NOAA-mynd er frá því í dag (8.des)  kl. 11:20.  Samskilin mynda nær hringlaga snúð umhverfis um 965 hPa lægðarmiðjuna.  Hrein form eins og þessi eru frekar sjaldséð, en þó ekki einsdæmi. Álíka snúð, en með tveimur heilum hringjum mátti sjá suður af Íslandi í maí á þessum ári.

 

Svifrykið: Athyglisverð niðurstaða þýskrar rannsóknar

Niðurstöður rannsóknar sem náði til fjögurra borga í suðvesturhluta Þýskalands er athyglisverð.  Umferðarstýring eða takmörkun umferðar í borgunum fjórum hefur hefur lítil áhrif á magn svifryks eða PM10.  Hins vegar eru það veðurfarslegir þættir sem eru mest ráðandi þegar kemur að háum gildum svifryksins hverju sinni.

Í raun á þetta ekki að koma á óvart, hér á landi, þ.e. á höfuðborgarsvæðinu verður svifryk sjaldnast til vandræða nema þegar nokkrir veðurþættir leggjast saman.  Það vantar hins vegar  á að hér séu bornir séu saman svifrykstoppar í sambærilegu veðurlagi, annan að morgni segjum mánudags, en hinn á sunnudegi þegar umferðin er lítil.

Það er Jutta Rost frá veðurfræðideild háskólans í Freiburg sem fyrir þessari þýsku rannsókn og birt er í Inernational Journal of Environment and Pollution. Greining gagnanna frá borgunum fjórum leiddi það það í ljós að þeir þættir sem voru mest ráðandi um styrk toppa svifryksins voru annars vegar úrkoma eða öllu heldur lengd tímabils þurrks (götur ekki blautar) og síðan hversu djúpt hitahvarfið við jörðu væri eða það loftlag sem takmarkar lóðrétta blöndun við eftir loftlög.  Skoðaðir voru fjölmargir veðurfarslegir þættir og umferðarþunginn jafnframt mældur í bak og fyrir.

Í miðri Evrópu getur hitahvarf við jörð orðið afar stöðugt og langvarandi þegar engir vindar blása svo dögum eða viku skiptir.  Dýpt þess getur þá numið 200-300 m. eða meira og öll mengun sem sleppt er út í andrúmsloftið safnast þá upp við kalt yfirborðið á meðan hlýrra loft flýtur ofan á.  Oft þarf hressilegar lægðir til að hræra upp í sollinum, nú eða þá að sólin tekur til við að verma yfirborðið ef langt er liðið á vetur.   

Suður í Evrópu eru það ekki nagladekk sem eru völd að smágerðum ögnum í andrúmslofti, heldur mestmegnis sót frá bílvélum og síðan alls kyns agnir frá iðnaði og annarri mannlegri starfssemi s.s. framkvæmdum af öllu mögulegu tagi.

Rannsókn þeirra Þjóðverjanna er álitin nýtast ágætlega í gerð reiknilíkana til að spá háum gildum mengunar af stærðinni PM10, svo vara megi fólk með öndunarfærasjúkdóm við í tíma.  

Fellibyljatíðin með líflegra móti þetta haustið á Atlantshafinu

Búið er að setja punktinn aftan við fellibyljatíðina í Atlantshafi, en opinberlega líkur henni 30. nóvember.  Samkvæmt skilgreiningu og talningu NOAA urðu hitabeltisstormarnir 16 talsins sem öðluðust þann styrk að hljóta nafn.  8 þeirra náðu styrk fellibyls og af þeim 5 sem voru álitnir meiriháttar fellibyljir að styrkleika 3 eða hærra á Saffir-Simpsons kvarðanum.  Þetta voru Bertha og Dolly og síðan Gustav, Hanna (náði vart landi) og Ike sem komu í röð og ollu margháttuðu tjóni á um tíu daga tímabili seint í ágúst og fyrst í september.

Bertha varð þess heiðurs aðnjótandi að verð langlífasti júlí-fellibylur frá upphafi skráninga.  Bertha hélt út í 17 daga og leifar hennar náðu meira að segja hingað um síðir.  Eitthvert skilgreint afkvæmi eða "horn" frá Ike náði líka hingað til lands og átti þátt í a.m.k. í mikilli úrkomu.

Vísindamenn við NOAA álíta að skýringar á líflegu tímabili séu tvíþættar.  Í fyrsta lagi sveiflast virkni Atlantshafsfellibylja með með nokkurra áratugasveiflu sem ekki er að fullu þekkt.  Í það minnsta hófst uppsveifla um 1995 og stendur hún enn.  Í öðru lagi var yfirborðshiti Atlantshafsins norðan miðbaugs hærri en venja er til, sem nam um 1/2 gráðu þær vikur sem fellibyljirnir urðu hvað kröftugastir.

Þetta haustið verður lengi í minni haft á Haítí og Kúbu þar sem tjónið varð verulegt, en Bandaríkin, Mexíkó og Mið-Ameríkuríkin sluppu mun betur að þessu sinni.