Tíðafarið og kornrækt, einkum norður undir heimskautsbaug

Þær voru ánægjulegar fréttirnar úr Feyki, héraðsblaði Skagfirðinga þess efnis að uppskera annars af nyrstu kornökrum landsins hafi verið framar öllum vonum (myndin er fengin úr Feyki).  Nokkrir Skagstrendingar hafa af bjartsýni og eljusemi brotið land undir byggrækt á Skaga og er sá akur ásamt öðrum á Tjörnesi að öllum líkindum þeir nyrstu á landinu.

Fram kemur að uppskeran sé hvorki meira en minna en um 5 tonn á ha.  Til samanburðar var haft eftir Ólafi Eggertssyni í fyrrahaust að þá hafi uppskeran undir Eyjafjöllum verið að jafnaði þetta 3 til 4 tonn af ha og þótti bara ágætt í einni bestu ræktunarsveit landsins.  

Tíðarfarið í sumar á sér margar birtingarmyndir og góða kornuppskera er ein þeirra.  Jafnvel á stöðum sem heldur vafasamir hafa hingað til talist til slíkra nota. Hallbjörn Björnsson á Skagaströnd er frumkvöðull í þessari ræktun og með honum meðal annarra Jónatan Líndal bóndi á Holtastöðum í Langadal, en þar var uppskeran miklu mun minni en þarna útfrá að sögn Jónatans.  Þeir segja í viðtali við Feyki: „Við bjuggumst alls ekki við þessari uppskeru en kannski er moldin hérna útfrá betri en sandurinn inni í dölum. Þurrkar hafa ekki áhrif á uppskeruna hér né heldur óhóflegt sólskinið.“

Þetta minnir á tilraunaræktun á Repju sem fara nú fram, einkum til eldsneytisframleiðslu.  Jón Benjamínsson á Siglingastofnun sagði mér að í fyrra hefði uppskeran ekki verið mest á Suðurlandi, heldur í Vesturhópi í Húnaþingi. Það munar nefnilega um birtuna og sólskinið eftir því sem farið er norðar, svo fremi að raki sé nægur sem og hiti, en nægur hiti er vissulega frumforsenda ræktunar  Úti á Skaga er meiri rekja eða úrkoma en fram í dölum, s.s. í Langadal.  Gæði jarðvegs til ræktunar getur vissulega líka haft þýðingu o.s.frv.

Það hefur orðið alger bylting í kornræktinni hér á landi og með svipaðri sumarveðráttu og verið hefur er ekki hægt að segja annað en bjart sé yfir þessum vaxtarbroddi íslensks landbúnaðar.  1991 var ræktað korn á 150 ha lands, en síðasta sumar (2009) á 4.000 ha. lands og ræktunin vex enn.  Bygg er algengast og það nýtt í fóður fyrir skepnur í stað innflutnings.  En nú spyr ég; hvað með hafra og ræktun þeirra hér á landi.  Eru þeir næstir ?  Hvenær kemur að því að maður geti keypt íslenskt haframjöl í stað þess danska "OTA Sol" sem reyndar er alveg afbragð ef út í það er farið ?

Jónatan Hermannsson tilraunastjóri gerði kornrækt að umtalsefni í Húnavatnssýslum í riti Landbúnaðarins árið 1998.  Möguleikar kornræktunar ráðast að mestu af svokölluðum gráðudögum eða hitasummu að sumri: " Ef miðað er við að sáning korns geti farið fram á tímabilinu 1.–10. maí og kornið vaxi að jafnaði fram í miðjan september þarf meðalhiti á tímabilinu maí–september að vera nálægt 7,7°C til að ná 1.110 daggráðum á vaxtartímabilinu." 1.110 gráðudagar eru álitið lágmarkshitakröfur, en  1.200-1.250 er þó æskilegur uppsafnaður hiti yfir sumarið fyrir góðan þroska korns.  En athugið að fleiri þættir en hitinn geta haft þýðingu.  Það væri fróðlegt að slá á gráðudagana í sumar t.a.m. á Blönduósi og hins vegar á veðurstöðinni á Hrauni yst á Skaga. Ég hef þó ekki þessar mælingar við höndina enn sem komið er a.m.k.

Í ítarlegu viðtali við Morgunblaðið 2003 rekur Jónatan sögu kornræktar í landinu og tengsl við veðurfarið.  Takið eftir hvað hann segir um hentug landssvæði til kornræktar.  Ég er viss um að þessi mynd hans af mögulegum ræktunarsvæðum er önnur og meiri í dag, þó ekki séu nema 7 ár frá viðtalinu.

 

 

Upphaf kornræktar nútímans má rekja til þess að Klemens Kristjánsson kom heim frá búfræðinámi í Danmörku. Hann hóf tilraunir með kornrækt í Gróðrarstöðinni í Reykjavík 1923. Síðan var hann ráðinn tilraunastjóri við nýstofnaða tilraunastöð á Sámsstöðum í Fljótshlíð og flutti þangað vorið 1927. "Klemens boðaði kornrækt sem trúarbrögð," segir Jónatan. "Hann hitti á hlýindatímabil, svipað því sem við höfum fengið undanfarið. Kornræktin gekk mjög vel um hans daga."

Í byrjun sjöunda áratugarins komst kornræktin á flug. Komnar voru hentugar þreskivélar sem léttu mönnum mesta erfiðið. Ræktun korns hafði gengið vel m.a. á Rangárvöllum, þar sem Landgræðsla ríkisins tók þátt í ræktuninni, og á Egilsstöðum og fleiri bæjum á Héraði. Jónatan telur að akrarnir hafi verið 500 til 600 hektarar samanlagt á þessum árum.

"Þessi kornrækt endaði nokkuð snögglega um miðjan sjöunda áratuginn," segir Jónatan. "Þá gerði harðindaár, nokkuð mörg í röð, og kornrækt lagðist næstum alveg af á landinu í 15 ár, frá 1965 til 1980, með tveimur undantekningum. Þær voru á tilraunastöðinni á Sámsstöðum, þar sem Kristinn Jónsson var tekinn við sem tilraunastjóri, og á Þorvaldseyri undir Eyjafjöllum þar sem Eggert Ólafsson lét ekkert ár falla niður frá 1961."

Bændur í Landeyjum fóru að rækta korn í félagsskap undir forystu Magnúsar Finnbogasonar á Lágafelli árið 1980. Upp úr 1993 fór kornrækt að breiðast út um landið og segir Jónatan að menn hafi farið að rækta korn þar sem engum hafði látið sér detta það í hug frá því Klemens var upp á sitt besta. Nú munu kornræktarbændur á landinu vera á fjórða hundrað, að því er Jónatan var sagt hjá Bændasamtökunum. Kúabændur eru um 950 og um það bil þriðji hver kúabóndi ræktar sitt kjarnfóður að einhverju leyti. Kornakrarnir hafa stækkað úr samtals um 200 hekturum árið 1990 upp í 2.400 hektara í fyrra. Miðað við upplýsingar um innflutt sáðkorn má ætla að sáð hafi verið í 2.500 - 2.600 hektara í vor. "Við fáum um þrjú tonn á hektara af þurru korni í meðalári, en það er svipuð uppskera og í Þrændalögum í Noregi, í Norður-Svíþjóð og í Finnlandi.

Jónatan segir reynslu nútímans hafa sannað reynslu forfeðranna, að landsvæðin séu misjafnlega vel fallin til kornræktar. Það er ekki nema á um helmingi Íslands sem meðalhitinn nær 9,5 stigum á láglendi yfir sumarmánuðina. Á þeim mörkum ræðst hvort korn kemst til þroska eða ekki.

Sé farið yfir landið og byrjað á Hornafirði má rækta þar korn og vestur um Skaftafellssýslur á láglendi. Í syðstu sveitum landsins, eins og Mýrdal, undir Eyjafjöllum og í Landeyjum, eru sumrin lengri en annars staðar á landinu. Á láglendi Suðurlands er yfirleitt hægt að sá snemma vors í klakalausa jörð. En þar er hætt við hvössum veðrum og miklum rigningum síðsumars. Því þurfa kornstráin þar að vera sterkari en annars staðar á landinu. Hægt er að rækta korn í Borgarfirði, á sunnanverðu Snæfellsnesi, í innsveitum Dalasýslu og á sunnanverðum Vestfjörðum. Í sveitunum við Húnaflóa er mögulegt að rækta korn í Langadal, innst í Blöndudal og jafnvel í Vatnsdal. Í innanverðum Skagafirði og í innanverðum Eyjafirði eru góð skilyrði til kornræktar. Jónatan segir að ótrúlega góður árangur hafi náðst í Þingeyjarsýslum. Þar hafi verið ræktað korn - meira að segja í Köldukinn. Sveitirnar norðanlands njóta þess að þar er meginlandsloftslag, hlýtt í ágúst og sólríkt. Kornrækt hefur einnig gengið vel á Fljótsdalshéraði, t.d. á Egilsstöðum.

(Morgunblaðið 28.sept. 2003, myndin fengin úr blaðinu )

 

 

 

 

Athugasemdir

[Þorkell Guðbrands (IP-tala skráð) 18.9.2010 kl. 07:15]

Held að í Keldudal hafi bygguppskeran farið yfir 7 tonn á hektara, sem er náttúrulega með ólíkindum. En þetta sumar hefur um margt verið sérstakt. Okkur fannst hér um slóðir að júlímánuður væri ekki hlýr og fremur þokusælt hér úti við sjóinn allavega. En spretta alls sem á jörðunni grær hefur verið góð og allmargir bændur hafa slegið þrisvar, hafa blátt áfram orðið að gera það svo túnin færu ekki í sinu!

[Þorlákur Sigurbjörnsson (IP-tala skráð) 18.9.2010 kl. 07:53]

Veit svo sem ekki nákvæmlega hvar á Skaganum þessi akur er en hann þarf að vera utarlega til að vera norðar en kornakrar okkar í Fljótunum sem höfum ræktað korn í átta ár með góðum árangri.

[Þórarinn Baldursson, 18.9.2010 kl. 10:15]

Ég hefi heirt um akur í Hrunamannahreppi sem er 3,8 hektarar og var með 25 tonna eppskeru.

[Einar Sveinbjörnsson, 18.9.2010 kl. 11:31]

Hvar skyldi hann vera nyrsti kornakur landsins sem jafnframt gaf af sér uppskeru þetta sumarið ?

ESv

[Þorkell Guðbrands (IP-tala skráð) 19.9.2010 kl. 18:26]

Lausleg athugun á hnattstöðu leiðir í ljós, að akurinn við Höfðakaupstað er nokkru sunnar en Langhús í Fljótum, þar sem Þorlákur býr en allt, sem er norðan Húsavíkur er aftur norðar en Langhús. Þar af leiðir að Tjörnesbændur eiga trúlega nyrsta byggakur landsins. Þetta er nú allt saman með fyrirvara um gæði þeirra korta, sem undirritaður hefur aðgang að.

[Jón Sigurður Norðkvist (IP-tala skráð) 20.9.2010 kl. 23:05]

Sæll Einar! Frábært blogg en nú kemur þessi klassíska spurning hvar verður skíðasnjórinn í vetur? Það sem var athygglisvert við síðasta vetur var að það snjóaði t.d helling í Jökulfjörðum en ekkert á nánast á Ísafirði. Það snjóaði helling á Siglufirði en mjög lítið í Tindastóli. Það snjóaði töluvert á Akureyri en ekkert í Reykjavík. Er um að kenna hlýnun jarðar eða er þetta spurning um hvernig skilin lenta?