Svartasta skammdegið

Í vikulegu veðurspjalli á Rás 2 í morgun viðraði ég skoðanir mínar á svartasta skammdeginu hvenær það hæfist og hvenær ársins mætti segja að því tímabili væri lokið. Stakk ég upp á því að miðað væri við 10.nóvember.  Þá eru ríflega 40 dagar í vetrarsólhvörf.  Um eða rétt upp úr mánaðarmótum janúar til febrúar er þá jafnlangt frá sólhvörfum í hinn endann.

Í tilefni af þessum vangaveltum sendi Þorkell Guðbrandsson á Sauðárkróki neðangreinda hugleiðingu og skilgreining Þorsteins Sæmundssonar Almanaksritstjóra tekur mið af  skilgreindri sólarhæð og er hún alveg hreint prýðileg.

"Er að hlusta á þig á Rás2 og þar kemur þú með skilgreiningu á „svartasta skammdeginu“. Það er, eins og þú tekur réttilega fram, ekki til nein viðtekin skilgreining á þessu hugtaki, við hvað skuli miðað o.s.frv. Maður tekur eftir því að sumt nútímafólk kallar skammdegi frá því í byrjun október fram í mars. Gef reyndar lítið fyrir það. Margir eru búnir að velta þessu fyrir sér, bæði fyrr og nú. Fyrir nokkrum árum áttum við spjall um þetta, undirritaður og dr. Þorsteinn Sæmundsson, stjarnfræðingur. Dr. Þorsteinn hafði skoðað þetta mál talsvert og m.a. hafði hann að mér skildist (vona að ég hafi ekki misskilið það) skoðað hjá þjóðhátta- og sagnfræðingum hvort í fornum fræðum íslenskum væri eitthvað bitastætt að finna um þetta. Út úr því kom ekkert sérstakt, nema að skilgreiningin hefði verið eitthvað mismunandi eftir landshlutum og er það trúlega mjög eðlilegt miðað við að landið nær því sem næst yfir fjórar breiddargráður. Dr. Þorsteinn var á því að það gæti verið skynsamleg regla að miða við hvenær sól hætti að fara 6° yfir sjónbaug í hádegisstað í Reykjavík, en það er því sem næst frá 22/11 til 25/1 . Hér á Norðurlandi yrði þetta tímabil nokkru lengra ef þessi 6° regla væri notuð.

Datt í hug að koma þessu á framfæri til gamans.

Kv. Þorkell Guðbrands"

Ljósmyndin er fengin af vef Grindavíkurbæjar

 

Athugasemdir

[Þröstur Eysteinsson (IP-tala skráð) 13.11.2008 kl. 10:46]

Hver er summan af 20 og 21?

[Einar Sveinbjörnsson, 13.11.2008 kl. 12:35]

Rétt hjá Þresti sem kann að reikna.  Það eru um 40 dagar en ekki 50  frá 10. nóv og fram að vetrarsólhvörfum. Takk fyrir Þröstur !

ESv

[Sigurður Þór Guðjónsson, 13.11.2008 kl. 13:30]

Ég hef þrisvar bloggað um það hve nær skammdegi sé, það sé þegar sól er á lofti einn þriðja af þeim tíma sem hún er lengst á lofti, í Reykjavík sem sé um 7 stundir. Eftir því byrjar skammdegið 10. eða 11. nóvember og síðasti dagurinn er þá 31. janúar eða 1. febrúar. Þessa ágætu skýrgreiningu hef ég eftir Þórbergi Þórðarsyni sem gerði grein fyrir henni í samtalsbók sinni við Matthías Johannesen Í kompaníi við allífð, bls. 194 í nýjustu útgáfunni sem heitir Í kompaníi við Þórberg. Önnur viðmiðun sem nota má er að athuga hve nær ekki gerir stjörnumyrkur að sumri og snúa því yfir á veturinn, telja frá skemmsta sólargangi en niðurstaðan er svipuð. En það nær ekki nokkurri átt að flytja skammdegið fram í október og fram í mars , sem og oft er gert í tali fólks. Ég ræddi þetta einu sinni við Þorstein Sæmundsson sem komst allur á loift en sagði eins og við Þorkel að ekki væri til nein samþykkt regla um það hve nær skammdegið væri. En það ætti ekki að hindra fólk í því að reyna að finna einhver skynsamleg viðmið.   

[Karl Ólafsson, 13.11.2008 kl. 16:05]

Ég hef ágætis viðmiðun í þessu efni og hef haft á orði einn dag í nóvember mörg síðustu ár að: "Nú sé kominn vetur". Svartasta skammdegið byrjar þegar ég verð var við að það verður erfiðara að vakna á mínum venjulega tíma á morgnana og þessu tímabili lýkur þegar það verður aftur léttara að vakna. Það vill svo til að þær dagsetningar sem hér hafa verið nefndar stemma nokkurn veginn við mínar dagsetningar

[Ari (IP-tala skráð) 16.11.2008 kl. 22:53]

Sjálfur hef ég verið að pæla í þessu undanfarið og mitt huglæga tilfinningalega mat er tímabilið 15- nóv til vetrarsólstaða. Myndi kalla það svartasta skammdegið. Jafnvel þó að skammdegið sé jafn svart eftir vetrarsólhvörf og að jan/feb þá spilar það tilfinningalega inní fyrir mig að

 a) tímabilið vetrarsólhvörf og út árið er svo mikil fjölskylduhátíð (og allir að hygge sig) að maður gleymir flestu svartnætti þá.  

 b) sól er farin að hækka með hverjum degi og dagurinn lengist í báða enda. Það er eitthvað meira uppörvandi við þessa uppstefnu en niðurstefnuna.