Framrás kulda úr vestri

Nú er djúp lægð á sunnanverðu Grænlandshafi og skil hennar fara austur yfir landið síðar í dag og nótt með stormi og vægum blota í byggð en hríðarveðri til fjalla.  Þessi skil eða öllu heldu lægðin veldur nokkrum straumhvörfum á  okkar slóðum því hún nær að beina mjög köldu meginlandslofti úr vestri langt suðuraustur á Atlantshaf og síðar meir í áttina til okkar.  Á þeið þess drekkur það í sig varma og raka. Þegar svo háttar til getur varmaflæðið numið 600-800 wöttum á hvern fermetra sjávar.  

Kalda loftið fyrir vestan Gænland er orðið svo fyrirferðarmikið að það er farið að flæða í allar áttir og ekki síst til austurs.  En þar er Grænlandsjökull fyrirstaða.  Nú þarf að fylgjast vel með því næstu daga hvort það nái yfir og þá áfram til okkar.  Þess háttar kalt vestanloft veldur ævinlega einhverju óróa hér á landi.  Getur komið fram í snjókomu- eða éljabökkum með ákafri ofankomu.  Stundum dýpka smálægðir í slíku lofti og gerir þá nokkuð staðbundinn SV- eða V-hvell, sem erfitt getur reynst að sjá fyrir. Í raun þarf ekki loft ofan af Grænlandi til fyrir slík veður.  Það nægir að það sé komið fyrir Hvarf, en þá líka einstaklega kalt sem veldur ólgunni við varmaskiptinn við opið haf þar sem yfirborðshiti í 2 til 5°C.  Þriðji möguleikinn er sá og á þá eingöngu þegar loft berst með látum ofan af Grænlandi.  Stormur er þá gjarnan á hafinu hér á milli og hið mjög  þurra heimskautaloft tekur í sig seltu þegar stormurinn ýfir upp sjóinn og þyrlar upp löðri.   Slíkt gerðist einmitt síðast þegar þessi staða var uppi 10. janúar með rafmagnstruflunum vestanlands. 

Hér fylgja tvö kort, spákort og gilda fyrir komandi miðvikudag 7. mars kl. 12. Bæði eru þau úr keyrslu bandarísku Veðurstofunnar í Washington, GFS. Það til hægri sýnir loftþrýsting við sjávarmál og hins vegar hæð 500 hPa þrýstiflatarins (um 5 km hæð).  Þar sem hann er lágur er kalt (fjólublátt), en hár flötur er vísbendingu um hlýtt loft (gult).  Vel sést hvað kalda loftið er fyrirferðarmikið við vestanvert Grænland og að miklum hluta í þessari hæð komi austur yfir á okkar slóðir.  Þrýstilínur eru þéttar og renna í raun saman á þessu korti yfir Grænlandi. Þrýstistigullinn gefur þar til kynna N- og NV-átt.  Þessar svakalegu þéttu þrýstilínur skýrast á hinu kortinu til vinstri sem sýnir hæð 850 hPa flatarins (um 1.200 metra hæð) og hins vegar hita í sömu hæð.  Sjá má hvernig ískalt loftið leggst að Grænlandsjöklinum í þessari hæð.  En hann er hærri en þetta og varnar því að loftið komist áfram til austurs. Hitamunur í lægri lögu veltur þrýstimuni.  

Spurningin á þessari stundu snýst sem sagt um það nú hvort vestanloftið í lægri lögum nái í einhverjum mæli að sullast yfir jökulinn líkt og gerðist í janúar ? Það er í raun lægðin við austur Grænalnd sem öðru fremur stýrir atburðarrásinni, þ.e. dýpt hennar og staðsetning. Danska Veðurstofan fylgist líka grannt með stöðu mála því ef slíkt gerist er gefin út viðvörun um Piteraq eða fallvind á austurströnd Grænlands.

Dýr hver stormdagurinn á þessum árstíma

Loðnuvertíðin stendur sem hæst þessa dagana í kapphlaupi nú áður en loðnan hrygnir.  Um síðustu helgi var torfan þéttust undan Grindavík og Reykjanestá á hraðri vesturleið.

Í kvöld er flotinn bundinn við bryggju enda SA-stormur á miðunum.  Ölduhæðarkort Siglingastofnunar sýnir stöðuna eins og hún var (eða var spáð kl. 18).  7-8 metra ölduhæð vetur af Garðskaga og gefið má að lítið þýðir að athafna sig með loðnunætur í þvílíkum sjógangi. Tölurnar á þessum kortum vísa til sveiflutíma en ekki ölduhæðarinnar, sem tekur aftur mið að litunum.  

Sennilega gera menn sér almennt ekki grein fyrir því hvað bræla einmitt í lok febrúar eða byrjun mars er kostnaðarsöm í þessu tilliti, sérstaklega ef ekki er hægt að komast til loðnuveiðanna dag eftir dag. 

Á morgun lægir mikið á Faxaflóanum og við Snæfellsnes.  Vindur verður SV-stæðari, en samt er gert ráð fyrir 4-5 metra ölduhæð.  Frá sunnudegi og mest alla vikuna er síðan útlit fyrir meira og minna allhvassa eða hvassa SV-átt.  Við þær aðstæður nær vindurinn á Grænlandshafi að moka upp haugasjó og á versta stað með tilliti til hrygningarloðnunnar hér vesturundan. 

Spennandi verður að sjá hvort haldið verði til veiða á morgun og skipin nái að fylla sig áður en það hvessir á ný.  Annars er útsynningsrosi einmitt um þetta leyti síður en svo óalgengt veðurlag. 

 

Eyðimerkurorkuver til að binda koltvísýring

Bellona eru gamalgróin umhverfissamtök í Noregi. Á síðustu árum hafa þau beitt sér af krafti í loftslagsumræðunni og gagnrýnt af hörku skort stjórnvalda á raunhæfri framtíðarsýn og róttækum leiðum til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda.  Fredrik Hauge leiðtogi Bellona er skrautlegur náungi og um leið gangandi hugmyndabanki.  Og það má Bellona eiga að þar á bæ er ekki bara skammast út í allt og alla, heldur er bent á lausnir.

Samtökin taka líka virkan þátt í verkefnum sem ýmist eru ætluð að stuðla að orkuskiptum eða bindingu koltvísýrings á nýstárlegan hátt.  Sjá má á heimasíður samtakana að þau koma að mörgum verkefnum hér og þar um heiminn við bindingu á CO2 með ýmsum leiðum sem flokkast undir CCS (Carbon Capture and Storage).  CarbFix tilraun Orkuveitunnar á Hellisheiði er dæmi um verkefni að þeim toga.

Nú er Frederick Hauge kominn í samstarf við stjórnvöld í Qatar um afar róttæka hugmynd í þessa veru og gengur undir heitinu "Sahara Forest Project".  Á dögunum var undirritað í Osló samkomulag Bellona við forsætisráðherra Qatar, sjeik Hammad Bin Jassim Jabr Al-Thani (síðasti hluti nafns sjeiksins hljómar kunnuglega úr allt annarri umræðu hér heima !).  Bæði Jens Stoltenberg og Jonas Gahr Störe utanríkisráðherra Noregs voru viðstaddir þennan gjörning.  En út á hvað gengur verkefnið ?  Hér skal reynt að lýsa því nánar. 

Grunnhugmyndin er sú að koma upp risastóru gróðurhúsi í eyðimörkinni.  Þangað er leiddur sjór.  Sólarorkuver við gróðurhúsið framleiðir orku sem notuð er til að eima sjóinn.  Í gróðurhúsunum eru ræktaðar matvælaplöntur og uppskeran er nýtt í heimalandinu.  Við loftræstingu eða öllu heldur kælingu gróðurhúsanna berst raki út í nánasta umhverfið og gróður af einhverju tagi tekur að spretta nærri gróðurhúsunum.  Þessu átti ég erfitt með að trúa, en myndir frá tilraun í Oman fyrir og eftir sýnir að gróður vex úti við (hluti vatnsins hlýtur að fara í vökvun þarna í eyðimörkinni !).  Saltvökvinn sem eftir verður er síðan leiddur til baka út í sjóinn.  Annað afbrigði hugmyndarinnar gengur út á að nota saltpækilinn ásamt sólarorkunni til þörungaframleiðslu.  Þörungarnir taka upp mikið magn koltvísýrings úr lofti og framleiða lífræna olíu sem nýta má sem eldsneyti. 

Sólarorkan er hagnýtt á tvenns konar hátt.  Annars vegar með venjulegum kísilplötum og hins vegar með svokölluðum sólturnum þar sem kúptir speglar beina ljósi á einn stað. Vatn sýður þá og rafmagn er framleitt með gufukatli (líkt og í jarðgufuveri). Um 2.500 kWh sólarorku fellur til á þessum slóðum á hvern fermetra lands á ári hverju. Ætla má að nýtni í svona sólarorkuveri sé 5-15%.  Og þá geta menn reiknað hvað þarf stóra og víðáttumikla spegla til að safna sólarljósinu.  Vitanlega verður að hafa í huga að orkuframleiðslan er engin á nóttunni. 

Bellona og samstarfsaðilar hugsa sér þessa framleiðslu í stórum stíl, en vitanlega er hún háð aðgengi að sjó.  Myndirnar sem hér fylgja eru fengnar úr kynningarbæklingum.  Ekki er nokkur vegur fyrir mann hér og nú að geta sér til um það hvort að þessi plön séu skýjaborgir eða þá raunhæfar  og þá líka arðsamar þegar upp er staðið.  Undirbúningur og þróun tækninnar hefur hins vegar staðið nokkuð lengi.  Fyrsta stóra gróðurhúsið rís nú Qatar og það er um 10.000 fermetrar. 

Neðsta myndin er skyssa af 50 hektara gróðurhúsi og því tengt eitt 50 MW sólarorkuver.  Um 30 þús tonn fengjust af grænmeti á ári og um 150 þús MWh af raforku til nærliggjandi staða.  800 manns störfuðu við "verið" og bindingg kolefnsis næmi 1.500 tonnum (miðað við CO2). Í þessu dæmi er ekki gert ráð fyrir áburðarefnum sem þarft til ræktunarinnar og þá ekki heldur meðferð úrgangsefna sem til falla.  Binding koltvísýrings er ekki mikil, en mundi margfaldast þar sem þörungaframleiðsla færi fram undir glerinu en ekki ræktun grænmetis.

Framtíðin sker úr um það hvort eyðimerkurgróðurhúsin bindi koltvísýring í það miklum mæli að aðgerðin skipti máli í stóra loftslagssamhenginu.  En það verður ekki af Fredrik Hauge tekið að koma með lausnir, afla þeim fylgis og vinna síðan að þeim úti í hinum stóra heimi.

Hitt er síðan allt annað mál að sjálfsagt er að reyna að hagnýta þá gríðarlegu sólarorku sem er til reiðu og ónýtt svo að segja í mest allri N-Afríku og stórum hluta Litlu-Asíu. 

Aðeins einn dagur í Reykjavík án úrkomu í febrúar

Ég er fyrir löngu búinn að missa töluna á öllum þeim hraðfara lægðum sem verið hafa hér á sveimi síðustu vikurnar og þau fjölmörgu úrkomusvæði sem skotist hafa norðaustur yfir landið.  Þessar lægðir hafa átt það sammerkt að vera flestar frekar grunnar og alls ekki hægt að segja að mánuðurinn hafi verið illviðrasamur þrátt fyrir allar þessar lægðir.  Vissulega hefur þrýstingur inn á milli verið hærri en þá hafa þetta frekar verið lægðardrög.

Úrkoman í Reykjavík er orðinn þegar þetta er skrifað að kvöldi 28. febrúar um 129 mm. Það telst frekar mikið í Höfuðborginni, en það sem þó meiri athygli vekur er að aðeins einn alveg úrkomulaus sólarhringur telst hafa orðið í Reykjavík í febrúar.  Það var þann 18., en þá var líka skammvinn og eitthvað sem kalla má sjaldséð N-átt um þessar mundir.  SV-átt er á vafa hin ríkjandi vindátt þessa mánaðar á landinu.

Við bíðum allra hitatalna og vik frá meðallagi þar til febrúar hefur runnið sitt skeið. En burt séð frá viðbótardeginum (hlaupársdegi) að þá er úrkomumagnið víða orðið sunnan- og vestanlands talsvert mikið í janúar og febrúar.  Í Reykjavík lætur nærri að ríflega þriðungur ætlaðrar meðalúrkomu ársins sé þegar fallin !

Meðfylgjandi veðurkort er frá 24. febrúar og greining frá Bresku Veðurstofunni. Það er mjög dæmiegert fyrir mánuðin allan.  Úrkomusvæði yfir landinu og annað á leiðinni suðvestur undan.  Háþrýstingur er við suðvestanverðar Bretlandseyjum og þar hefur verið sérlega milt lengst af.  Hæðin hefur beint lægðabylgjunum í áttina til okkar og á sama tíma hefur kuldinn í vestri verið nokkuð einangraður og ekki komist í tæri við raka loftið á Atlantshafi.  Það er meginorsök þess hvað lægðirnar hafa flestar verið meinlitlar og grunnar fyrir árstímann.

 

Bíó fyrir veðurdellufólk

Haldiði ekki að snillingarnir hjá EUMETSAT í Þýskalandi séu ekki búnir að setja saman 7 mínútna spennumynd sem sýnir þróun veðurs með skýringum frá upphafi til loka janúar.  Myndin er samsett af yfir 1.000 tunglmyndun METEOSAT-9 tunglsins yfir miðbaug. 

Sjá tengil hér á Youtube.

Hægt er að fylgjast með tímanun niðri í vinstra horninu.

Myndirnar eru á rás sem er blanda af  hita- og ljósmyndum.  Helstu atburðir á meginlandi Evrópur og við Miðjarðarhafið  eru raktir og spennan nær hámarki þegar líður á myndina að fylgjast með framrás þurra heimskautaloftsins úr austri.  Takið líka eftir því þó svo að engar skýringar fylgi á okkar slóðum í jaðri myndarinnar þeim eðlisbreytingum í loftstraumnum sem verður um 27. til 28. janúar.  Fram að því eru éljahnappar mest áberandi og sterk V-átt í átt að Bretlandseyjum, en meginstraumurinn tekur snöggum breytingum  undir lok mánaðarins og verður suðlægur "uppi"  í norðvesturhorni.

Þó af mörgu sé að taka í veðrinu og veðurfarinu um þessar mundir verður heldur lítið hjá mér hér á blogginu næstu tvær til þrjár vikurnar. Tek síðan til óspilltra málan upp frá því að nýju. 

 

Kuldaskil sem láta ekki mikið yfir sér

Afar fróðlegt hefur verið að fylgjast með veðri og breytingum hér suðvestanlands við það að fá nokkuð krappa og afar hraðfara lægð svo að segja yfir hvirfilinn á sér. Lægðina má sjá á greiningarkorti með skilum frá Met Office í Exeter og gildir kl. 18:00

Lægðum þeins og þessari fylgja hitaskil og með þeim rigning.   Strax í kjölfarið  hlýnaði og var hitinn í skamma stund hér suðvestanlands  um 7°C.  Allt í lagi með það, en maður veit að þegar svo er ástatt koma kuldaskil úr suðvestri fyrr en seinna.  Með lægð dagsins er ekki hægt að segja annað en að kuldaskilin séu með þeim fínlegustu sem yfir höfuð sjást.  

 

Á meðfylgjandi ratsjármynd Veðurstofunnar frá kl. 20:07 í kvöld má sjá mjóa og nokkuð beina línu í stefnu norður-suður yfir Reykjanesskagann.  Þetta eru sem sagt kuldaskilin.  Þó þau láti  ekki mikið yfir sig úrkomulega séð fylgir þeim alger veðurbreyting.   Þannig féll hitinn á Keflavíkurflugvelli úr 7°C í 3°C á 1/2 klst um leið og þau gengur yfir. Eins snerist vindáttin úr S í VSV eins og hendi væri veifað.  Loftið handan skilanna er ekki bara kaldara heldur inniheldur það líka mun minni raka.  

Þó svo að vindáttin sé nú út i vestur er loftið enn svo þurrt að engra élja er að vænta á þessum slóðum fyrr en síðar í nótt þegar þetta heimskautaloft að uppruna hefur náð að drekka í sig dálitla vatnsgufu úr hafinu og varmaskipti hafs og lofts að mynda éljaklakka. 

Óskemmtileg staða

Krappar lægðir sem skjótast til norðurs fyrir vestan landið eru oft til mikilla leiðinda.  Fyrst hvessir af SA á undan aðalskilum lægðarinnar, en það er einkum "krókurinn" eða afturbeygðu skilin sunnan lægðarmiðjunnar sem fylgjast þarf með. 

Á tiltölulega mjóu belti eða svæði getur leynst undir "króknum" mjög hvöss SV-vindröst.  Þetta er þar sem milda loftið er komið hringinn nánast og er keyrt niður af kröfug niðurstreymi kalda loftsins.  Á þessum sloðum geta leynst talsverðar hitaandstæður sem eiga sinn þátt í því hve hvasst verður. 

Tunglmyndin sem hér fylgir er af vef VÍ frá kl. 13:41 og sýnir þetta glöggt ofan frá  Svæðið eða beltið sem um ræðir virðust stefna beint á suðvestanvert landið og síðar vestanvert Norðurland.  Það er þess vegna sem veðurfræðingar hafa verið að trekkja upp vindaspár í morgun. 

 

MODIS-mynd 5. febrúar

Það er alltaf áfangi og til marks um það hvað daginn er tekið að lengja þegar MODIS-myndir frá NASA taka að berast að nýju eftir að hafa verið í myrkri í desember og lungann úr janúar.

Ingibjörg Jónsdóttir sendi mér eina frá í dag.  Hún er rétt af og löguð til.

Þrátt fyrir leysinguna að undanförn er talsverður snjór á hálendinu og þarf ekki að fara nema upp í um 300 til 400 metra hæð til að komast upp í talsverðan snjó. Hins vegar er víða auð jörð á láglendi, s.s. á Suðurlandi eins og myndin ber með sér. 

En takið eftir löngum skuggum.  T.d. frá Grímsfjalli í Grímsvötnum.  Annar er frá Eiríksjökli og mætti halda að norðan hans væri orðið til nýtt stöðuvatn.  Sjálfur blasti Eiríksjökull í öllu sínu veldi úr Bláfjöllum baðaður í sólskini um svipað leyti og myndin var tekin kl. 13:46. 

Loftið var sérlega tært í dag, eftir að frekar kalt og þurrt loft náði aftur til landsins í nótt.  Vestantil er þunn hákýjabreiða yfir öllu.  Hún er hálfgagnsæ og virðist landið í hálfgerðri þoku undir henni.  

Engir 60 sm í Róm

Það má vel sjá á myndunum að engir 60 sm af snjó eru í Róm.  Hér hefur ein fjöður orðið að nokkrum hænum.  Vel má vera að snjódýpt í nágrenninun, e.t.v. úr fjöllunum ofan Rómar hafi verið eitthvað í þessa veru.  Sýni hér mynd til samanburðar sem gefur til kynna hvernig 35 til 40 sm snjódýpt leggst yfir í stórborg. Hún er frá New York 9. febrúar 1969 eftir frægt hríðarveður þar í landi þar sem nánast allt fór úr skorðum í nokkra daga. 

En "fannfergið" í Róm er engu að síður athyglisvert, ekki síst fyrir þær sakir að snjóinn skuli ekki taka jafnharðan upp.  Það eitt er vísbending um afbrigðilega tíð.  Íbúar þetta sunnarlega búa ekki yfir snjóskóflum og ég efast reyndar stórlega um að vélamiðstöð Rómarborgar geri ráð fyrir hálkuvörnum gatna yfir höfuð. 

Herinn kvaddur til vegna snjós

Kuldakaflinn á meginlandinu nær hámarki

Nú er búið að vera ansi kalt á meginlandi Evrópu í bráðum viku.  Í raun er ekkert óvenjulegt þarna á ferðinni. Allt að  20 til 25 stiga frost í A-Evrópu er ekki sérstaklega mikill kuldi á þessum slóðum.  Sennilega kom hann íbúunum engu að síður í opna skjöldu því það var búið að vera nokkuð milt það sem af er vetri. Það að fólk láti lífið í frostinu er fyrst og fremst samfélagslegt vandamál, það að allir eigi ekki kost á húsaskjóli er vandinn ekki kuldinn. Honum er í siðuðum samfélögum hægt að verjast.

Engin met hafa verið sleginn eftir því sem ég best veit.  Háþrýstingur með miðju yfir NV-Rússlandi hefur verið með meira móti og teygt anga sína yfir N-Skandinavíu.  Þannig mældist loftvogin 1058 hPa í N-Svíþjóð fyrir skemmstu og ekki verið hærri í 40 ár.

Það sem hefur ef til vill verið óvenjulegast er hvað raunverulega kalt loft hefur náð í ríkum mæli suður á Miðjarðarhaf með tilheyrandi snjókomu þar.   Snjókoma er þar fátíð þar sem tiltölulega hár sjávarhitinn kyndir undir.  Éljagangur á þessum slóðum verður hins vegar sérstakur og tilkomumikill þegar ískalt meginlandsloftið vellur út yfir heitt hafið.  Myndin til vindstri er frá Palma á Mallorka, en MODIS-myndin hér að ofan var tekin í morgun og sýnir fínlega skúra- eða éljagarðanna á Miðjarðarhafinu undan Frönsku Rivierunni og undan Spánarströndum.

Vetrarharðindin verða skammvinn ef spár ganga eftir.  Í Vestur-Evrópu og Skandinavíu víkur kuldinn í vikunni að mestu þegar Atlansthafsloftið nær að nýju inn á land í stað þess að beinast norður á bóginn s.s. yfir okkur.