56 m/s í hviðu á Steinum undir Eyjafjöllum

Man ekki eftir öðum eins hvelli um hásumar og nú, a.m.k. ekki í seinni tíð.  Á haustin og veturna þykir nú bara ágætt þegar vindhviðumælar fara yfir 50 m/s oft með tilheyrandi fréttum af malbiki sem flest hefur af vegum og öðru álíka. Í dag náði upp úr kl. 17  ein hviðan 50 m/s á mæli Vegagerðarinnar við Sandfell í Öræfum. Um átta leitið í kvöld rauk síðan vindur upp undir A-Eyjafjöllum, en þar hafði verið skjól framan af.  Ef vindmæling á Steinum er rétt, gerði þar vindhviðu upp á 56 m/s ! Sá augnbliksvindur finnst mér með ólíkindum miðað við að í dag er 1. júlí, en ekki 1. febrúar ! Meðalvindhraði var um svipað leyti um 20 m/s eins og sjá má á meðfylgjandi línuriti.

Á Hellu er veðurathugunarstöð Veðurstofunnar í innan við 1km fjarlægð frá mótssvæði Landsmótsins (nánar tiltekið við vegamótin upp í Gunnarsholt).  Þar var þegar verst lét á milli kl. 20 og 21 var mesti meðalvindur 23 m/s og vindhviða upp á 29 m/s.  Það er meiri vindur en  tjöld, tjaldvagnar og fellihýsi eiga að þola að staðaldri.  Þess má geta að vindáttin á Hellu var norðaustlæg.  Fyrr um kvöldið, á meðan vindur í lofti er meira  af austri, nutu Hella og Rangárvellir skjóls frá jöklunum í austri. En um leið og hann nær sér í norðaustrið er fjandinn laus og loftið steypist niður Rangárvellinna á milli Búrfells og Heklu líkt og heimamenn þekkja manna best.

Mikið hvassviðri á Hellu

Keppni um fyrsta slátt

Jóhann Jensson bóndi á Fit undir Vestur-Eyjafjöllum langaði að slá snemma þetta árið enda sprettan með ágætum.  Ekkert varð þó úr slætti þar nú í byrjun júní, því farið var að rigna og spáð þurrkleysi næstu daga sunnanlands. Í staðinn þjófstörtuðu Eyfirskir bændur sem urðu fyrstir til eins og svo oft áður. 

Jóhann sagði í tölvupósti til mín:  "Hitt er síðan annað að ég get aldrei skilið af hverju þeir í Eyjafirðinum
geta byrjað að slá svona snemma. Nú hefði ég haldið að hér undir Eyjafjöllum myndi vora talsvert fyrr.
En skýringin getur náttúrulega verið sú að þeir fá nú oft skratti heita daga seinni part maí."

Þarna hittir Jóhann vitanlega naglann á höfuðið.  Í Eyjafirði (og víðar á Norðurlandi) sumrar oft mjög skart og vænn hiti, þetta 18 til 20°C gerir gjarnan samfara þurri S-átt.  Þá er ekki að sökum að spyrja.  grasið þýtur upp.  Þetta háa hitastig geta Eyfellingar aðeins látið sig dreyma um á þessum árstíma. Þó er fyrr í maí tún orðin vel græn á meðan enn er snjór yfir norðan heiða.  Það hjálpar líka upp á sakirnar að svörðurinn er enn vel rakur eftir vorleysinguna í Eyjafirði í lok maí, en alla jafna er það vætuleysið sem hamlar grassprettu almennt séð norðanlands, frekar en kuldatíð þó hún geti vissulega líka verið hvimleið  fyrir sprettuna.

Í þessari keppni um fyrsta slátt vinna Eyfirðingar oft á snerpunni, en þeir eiga ekki roð í Eyfellinga þegar norðantíð er ríkjandi. 

Hvað sem öðru líður held ég nú samt að engir hafi verið fyrr út með garðsláttuvélina en hótelhaldararnir á Hótel Höfn, það vilja þeir allavega halda fram.  Hornafjörður og Nes eru líka einar af þessum vorgóðu sveitum landsins. 

Óðinn Eymundsson segir með myndinni sem hann sendi mér: "Fjölnir á Hala heimtaði að ég sendi þér mynd af fyrsta slættinum hjá mér á Hótel Höfn sem var þann 7 maí.

Ég hafði reyndar dregið þennan slátt í tvær vikur.

Þess má geta að þessi blettur fer alltaf mjög snemma af stað, og hefur mig stundum langað til að draga fram vélina í janúar þegar vel hefur viðrað. En það hefði bara verið fyrir myndavélina því að Kári lætur yfirleitt ekki standa á sér á þessum tíma árs."

 

 

 

 

Veðurlagsspá fyrir sumarið (jún- ág)

Eftir að hafa skoða niðurstöður þriggja ólíkra spálíkana sem öll reikna veðurlag næstu þriggja mánaða velkist maður eiginlega ekki í vafa um veðurlagsspá sumarmánuðina júní til ágúst.

Veðurlagsspá júní til ágúst 2008

Að samanlögðu þessa þrjá mánuði má reikna með að hitinn verði víðast yfir meðallagi og það frekar um landið suðvestan- og vestanvert sem og norðanlands, en síður austan- og suðaustantil.   Meira verður um lægðir við Bretlandseyjar og á Norðursjó en vant er.  Það hefur í för með sér að hér á landi verður SA- og A-átt tíðari en venja er og þá á kostnað SV-áttar og líkast til einnig hreinnar N-áttar.  Heldur meiri líkur eru á eitthvað minni úrkomu á landinu, sérstaklega vestantil, en þó er álíklega líklegt að úrkoma verði nálægt meðaltali þegar allt er talið.

Menn geta síðan dundað sér við að lesa hér á milli línanna og túlkað fyrir einstaka landshluta. 

Þær spár sem skoðaðar voru:

• ECMWF (Evrópska reiknimiðstöðin í Reading)

• IRI (Veðurlagsspá Columbíuháskóla í NY)

• MetOffice (þriggja mánaða spá Bresku Veðurstofunnar í Exeter)

Spákortið sem hér fylgir með er fengið af síðu met.no og er þeirra túlkun á ECMWF.

Það er einn helst að IRI ná ekki neinu útslagi,en  það spálíkan heldur sig við veður í sumar nærri meðallagi. Þó er greinileg vísbending í átt til hlýinda.

Takturinn á milli MetOffice og ECMWF er hin vegar skýr.  Bæði líkönin gefa til kynna að Azoreyjahæðin verði að fremur vestarlega á Atlantshafi og lægðagangur að jafnaði  úr vestri yfir Bretlandseyjar.  Þessi afstaða er fremur hagstæð hér hjá okkur hvað skýjafar og úrkomu áhrærir, þó A-læg átt í lengri tíma sé nú ekki sérlega hagfelld alls staðar á landinu.   

Ef við rýnum og túlkum hitaspánna betur sérstaklega fyrir Reykjavík  má segja að líklegast sé að meðalhiti júní til ágúst verði þegar upp er staðið á bilinu 10,8 - 11,3°C.  Slíkur hiti er yfir meðallagi en alveg í takt við síðustu sumur.  Góðviðrissumarið í fyrra var meðalhitinn 11,5°C en 10,6°C árið 2006.

Hvar úrkomu áhrærir eru 40-50% líkur á því að úrkomumagn verði markvert minna en meðaltal segir en ekki nema 10-30% að úrkoman verði ofan meðallags.  Þetta á við meira og minna um vestanvert landið.  Austantil eru hins vegar ekki nema 20-40% líkur á því að magn rigningar verði undir meðallagi.

MetOffice ætlar að endurskoða sína spá í lok maí og er þá full ástæða til þess að fylgjast vel með. 

 

 

Veit þá á vont sumar ?

Í fyrra fraus glæsilega saman um nánast allt land og allir muna hvernig fór með sumarið í fyrra, sem þótti af miklum gæðum nema síst þó suðaustan- og austanlands. Þá var ég staddur á Akureyri (rétt eins og nú á Andrésar Andar leikunum) og gerði föl yfir að morgni sumardagsins fyrsta.

Nú náði hins vegar óvíða að frjósa saman.  Þó bílar hafi verið hélaðir hér á Akureyri snemma í morgun  benda mælingar til þess að ekki hafi fryst í 2 m hæð.  En eigum við þá í vændum afleitt sumar ?  Varla út frá þessu, en þjóðtrúin lifir góðu lífi. 

Í fyrra urðu dálitlar umræður um þessar "kerlingarbækur" eins og það var orðað hér á veðurblogginu og lét ég þá fylgja eftirfarandi athugasemd:

 Íslenska veðurtrúin er í mörgum tilvikum ævagömul og tilorðin vegna erfiðra búsetuskilyrða í landinu þar sem breytilegt veðurfarið lék stórt hlutverk í afkomu fólksins.  Ég kalla þetta menningarveðurfræði.  Hún er hluti okkar þjóðlega arfi fyrir tíma allra vísindalegra veðurspáa.  Við eigum alls ekki að leggjast í nákvæman tölfræðilegan samburð.  Hann þjónar engum tilgangi.  Höldum frekar þessum bráðskemmtilegu alþýðuvísindum og þjóðtrú á lofti.  Síðan ræður hver og einn hvert forspárgildið sé, t.a.m. þegar vetur og sumar frjósa saman, eins og nú er raunin.

Annars mjög fín samantekt í frétt mbl.is

Myndin er frá Akureyri að morgni fyrsta sumardags í fyrra.

Vor í lofti

"Vorið kallar"

Í annað sinn á nokkrum dögum, snjóar suðvestanlands í þeim mæli að alhvítt verður og gott betur en það.  Það sem af er þessum aprílmánuði hefur verið ríkjandi aðstreymi lofts úr norðaustri.  Það hefur verið frekar svalt, en alls ekki kalt.  Smálægðir á Grænlandshafi ber með sér raka í vega fyrir þátt svala loft og því snjóar.  Reyndar má færa fyrir því ágætis rök að úrkoman hefði falið sem rigning í bæði skiptin hefðu bakkarnir borist inn yfir land að deginum eða ekki  á kvöld og nætur lagi.  Dægursveifla hitans er orðin það mikil að hún hefi í þessum tilvikum skipt sköpum.

Nokkuð hjákátlegt var því í morgun þegar blöðunum var flett (reyndar laugardagblöðum) að sjá opnuauglýsingar frá bæði Húsasmiðjunni og BYKO, önnur undir fyrirsögninni VERTU TIL VORIÐ KALLAR.  Fyrst og fremst er það fyndið þennan snjókomumorgun að sjá tilboð um mosatætara og kalk á grasflatir.  Sérstaklega slær auglýsingin í gegn þar sem stendur: Hægt er að bera á pallinn við lágt hitastig !!.  Ekki veit ég hvað byggingavörurisarnir hafa kostað til fyrir þessa vorlegu auglýsingaherferð í því skini að fá fólk til að hefja vorverkin.  

Auðvitað er það svo að sum árin hefur tíðin verið með þeim hætti að auglýsingar sem þessar hafa átt vel við.  Nú hins vegar hefur þetta veðurlag með ríkjandi NA-átt og fremur svölu veðri verið ágætlega fyrir séð í nokkurn tíma og ekkert bent til þess með 7 til 12 daga fyrirvara að breytingar væru í aðsigi, eins og þær sem í vændum eru á þriðjudag þegar mun mildara loft berst hingað úr suðri.  Jafnframt er eru verulegar líkur á því að háþrýstingur fyrir suðaustan- og austanlandið og öllu veldur tjaldi ekki til einnar nætur og loft suðlægrar ættir verði hér viðvarandi í nokkurn tíma.  Tölvulíkönin hafa náð þessari breytingu ágætlega, tíma og stærð hennar nú í yfir viku tíma.  

Koltvísýringskvótar á mörkuðum

Mjög er um það rætt á fjölþjóða vísu að eina leiðin til að hægt verði að koma böndum á aukningu koltvísýrings í andrúmslofti sé sú að koma á alþjóðlegu kvótakerfi með losun helstu gróðurhúsalofttegundanna.  Víð Íslendingar þekkjum verslun með kvóta mætavel þar sem gæðin eru takmörkuð.  Ég er að sjálfsögðu að tala um úthlutaðar aflaheimildir fiskistofna þar sem auðlindin er takmörkuð.

Kvótaviðskipti með losun koltvísýrings hefur verið stunduð í einhverjum mæli t.d. innan Evrópusambandsins og sífellt stærri hluta losunarinnar og fleiri "geirum" er veitt inn á markaðinn með losunarheimildir. Árið 2006 gengu kaupum og sölum 1,6 milljónir tonna af CO2 á kvótamarkaði sambandsins (ESB ETS).  Er áætlað að árið 2030 muni þessi bransi velta 40 milljörðum Evra í ESB löndunum.  Kvótakerfið hefur m.a. ýtt undir kolabrennslu og ný orkuver í ESB löndunum, nokkuð sem skýtur skökku við.  Ástæðan liggur í háu gasverði um þessar mundir en kolin eru ódýr.  Á endanum leiðir þessi auka skattur, sem kvótaverðið vissulega er til þess að dýrari kostir s.s. eins og vindorka verður hagkvæmari í samanburði við þá sem leiða til losunar gróðurhúsalofttegunda.  

Viðamikil könnun sem nýlega var gerð á væntingum þeirra sem eru að höndla með þessi mál leiddi í ljós að líklegt verð gæti orðið um 35 Evrur á tonn CO2 árið 2020.  

IPCC hefur látið gera rannsóknir á því hvað tonnið af CO2 þurfi að kosta svo þessi hagræna stýring fari að bíta og er þá miðað við að aukning á koltvísýringi geti stöðvast við 550 ppm (nú um 380 ppm).   Það einingarverð væri meira en tvöfalt hærra miðað við gengi USD/EUR eða um 100 dollarar á tonnið.  Verði gripið til slíkra aðgerða þar sem um  70-80 % allrar losunar er undir, fullyrðir IPCC að þá geti verið hægt að staðnæmast við um 2,2°C í hitastigsaukningu  frá 1990.  Slík aukning hefur ein og sér margvísleg áhrif á náttúru og samfélög.  Um það er engum blöðum að fletta.

Sennilega er markaður með losunarkvóta sem stýrt væri á heimsvísu árangursríkustu aðgerðirnar sem jafnframt hvetja til tæknilausna og nýtingar á endurnýjanlegum og/eða umhverfisvænum orkugjöfum.  Vandamálið er þriðji heimurinn og fátækari hluti mannkyns sem þyrfti að standa utan við kolefniskvótakerfið á meðan losun á íbúa er þar enn lítil.  Sá mælikvarði er reyndar út af fyrir sig ágætur, en aukagjald fyrir orkunotkun í mörgum ríkjum Afríku svo dæmi sé tekið, mundi klárlega hægja á afar æskilegri þróun frá örbyrgð til bjargálna og aukinnar þekkingar og menntunarstigs.  Því er ekkert einfalt mál að setja bara á kvóta sem boðinn er hæstbjóðanda.

Náist samkomulag heimsbyggðarinnar í þessa veru sem dálítið veltur nú á Bandaríkjunum eins og svo oft áður, geta landsmenn átt von á nýjum útgjaldalið í heimilisbókhaldinu.  Ef útlitið um 100 dollara á tonnið gengur eftir árið 2030 mundi kvótinn á meðaljeppa sem losaði 6 tonn á ári við 20 þús km akstur, kosta um 40.000 kr. á gengi dagsins í dag.  

(þessi færsla er að mestu leiti byggð á frétt norska blaðsins Tekninsk Ukeblad frá 11. mars. www.tu.no) 

Einstakt illviðri á Vestfjörðum

Nokkuð hefur verið fjallað í dag um sjóslysin í Ísafjarðardjúpi fyrir 40 árum.   Bendi ég sérstaklega á ágætt yfirlit Sigðurðar Þórs Guðjónssonar þar sem hann rekur aðdragandi þessa veðurs sem hafði svo hörmulegar afleiðingar.   Litlu er við frá sögn Sigurðar Þórs að bæta, en spyrja má hvernig í ósköpunum það gat gerst sjórinn undir Grænuhlíðinni í Djúpinu sem oftast veitir haldbært skjól í hvössustu NA-veðrunum varð að þvílíkum ólgupotti þar sem ísingin hlóðst á skip og báta ?

Lægðin sjálf sem óveðrinu olli var ekkert sérlega djúp og skar sig þannig lagað ekkert sérlega úr mörgum öðrum álíka. (sjá að auki veðurkort hjá Sigurði Þór).  Reyndar var ferill hennar nokkuð sérstakur og hvernig lægðarmiðjan boraði sér yfir landið og tók lykkjuna síðan aftur til suðurs. En þessi feril er að miklu leyti  afleiðing þess sem útskýrt er hér að neðan.

Það sem jók á ham illviðrisins var aftur á móti, ískalt heimskautaloft yfir miklum hafísbreiðum norður og vesturundan sem lægðin dró til sín yfir Vestfirði.   Þetta þarfnast frekari skýringa.

NA-áttin sem er svo tíð á veturna á  milli Vestfjarða og Grænlands er að mestu knúin áfram af hitamun.  Eftir því sem kaldara er Grænlandsmegin á ísbreiðunni og hlýrra yfir hafsvæðunum norðaustur af Íslandi, þeim mun hvassari verður NA-áttin og kjarni vindstrengsins liggur gjarnan nokkuð frá ísjaðrinum, gjarnan á fengsælustu þorskmiðunum, á Hala og Víkurál.  Þarna  í janúar og febrúar 1968 voru miklar hafísbreiður norðurundan.  Ísinn var með mesta móti og þó svo að hann hefði ekki orðið landfastur fyrr en í mars.  Kort úr bókinni Hafísinn sem kom út á vegum AB árið 1969 sýnir vel  hvað ísbreiðan var  mikil. (að ofan er meðalloftþrýsingur hvers mánaðar, sem skiptir ekki máli hér.)

Þarna var lofthitinn lengst af -20 til -30 °C á stóru svæði sem alla jafna er opið haf og lofthiti mun hærri.   Öflug Grænlandshæð er fylgifiskur ísástands eins og þarna var.

Þegar lægðin tók að myndast vegna hlýrra lofts sem leitaði norður á bóginn hér á Íslandsslóðum mættust stálin stinn.  Hún hafði þau áhrif að beina kalda loftinu út af ísbreiðunni.  Við sjáum á handgerða kortinu sem ég held að sé tekið úr tímaritinu Veðrið sem Félag íslenskra veðurfræðinga gaf út um árabil að +2°C er suðaustanlands (0°C á Raufarhöfn) en á sama tíma -11°C á Galtarvita.  Lægðin sem beinir mildara lofti norður á bóginn í veg fyrir kalda heimskautaloftið eykur þannig á hitamuninn.  Grænlandshæðin eflist á sama tíma og loftþrýstingur fellur um suðaustanvert Ísland.  Afleiðingin er ógurlegur NA-strengur þarna miðja vegu.

Þetta eru svo sem engin ný sannindi, en þegar ísjaðarinn liggur út í Grænlandssundi nær strengurinn sjaldnast inn á Vestfirði.  Því var ekki að heilda að þessu sinni vegna þess hvað ísinn var nálægur og "Hala-ástand" veðursins færðist inn á Ísafjarðardjúp.

Veðurhæðin yfirsteig þann skjólþröskuld sem Grænahlíðin veitir og í stað vars steyptist loftið niður, sjórinn varð fyrir vikið löðrandi og vegna þess hve frostið var mikið hlóðst hættileg ísingin á sjóför með miklum ákafa.

Í dag væri fróðlegt að fá Reiknistofu í Veðurfræði til að endurkeyra þetta veður í þeirra öfluga fínriðna reiknlíkani  með það m.a. að markmiði að finna þröskuldsgildi vindsins við "Hótel Grænuhlíð" í NA-átt.   

Minningarathöfn í Hull um sjóslys fyrir 40 árum

Rússnesk rúlletta á vegum úti

Þegar þetta er skrifað kl rúmlega 13 er sannkallað fárviðri Holtavörðuheiði eða 33 m/s í meðalvind !

Samt sést á teljara Vegagerðarinnar að umferð hefur verið um heiðina.

Á Hellisheiði eru 29 m/s og lögreglan þurft á loka heiðinni með valdi eftir að bílar hafa fokið útaf.

Þegar svo háttar til eins og nú að kominn er bloti, þarf ekki mikinn ís eða gamlan klaka á vegi (en hríðarveður var á báðum stöðum þar til í morgun) til þess að ökutæki hreinlega fjúki út af í þetta miklum vindi.  Það fer reyndar að gerast við talsvert minni vind en nú er þarna.

Fólk tekur sjaldan jafnmikla áhættu við það að vera á vegum úti en einmitt við þessi skilyrði, að því gefnu að vegurinn sé ekki alauður.  Það á hins vegar ekki við á hinni fjölförnu Hellisheiði sem og Holtavörðuheiði í dag ásamt mörgum öðrum vegum í þjóðvegakerfinu sem Vegagerðin segir ýmist vera hála eða flughála.

Fóru út af á Hellisheiði

Byljirnir tveir norðaustanlands um helgina

Stundum gerist það að lægð svo að segja tekur sér bólfestu norðaustur af Langanesi.  Þá hvessir norðaustanlands af NV og gerir jafnframt svo dimma hríð að ekki sér úr augum.

Á föstudagskvöldið og fram á laugardagsmorgun var einmitt dæmigert veður þessarar tegundar og tunglmyndin hér (laugd. kl. 04:25) sýnir ágætlega lægðarmiðjuna og skýjabakkann frá henni eða afturbeygðu skilin sem slengjast inn á landið norðaustanvert. 

Þegar lægðir taka upp á því að verða hægfara á þessum slóðum, sækja þær hlýrra og rakt loft af hafsvæðunum í austri eða suðaustri og blanda því ísköldu lofti úr norðri.  Dýpka þær þá lítið eitt aftur og  nýtt úrkomusvæði kemur inn á norðausturhornið.  Það gerðist einmitt í nótt og í morgun.  Víða varð mjög hvasst og í þetta skiptið einnig á Austfjörðum þó svo að ofankoma hafi óvíða verið teljandi.  Þannig mældist hviða yfir 50 m/s við veginn um Oddskarð í morgun.

Fréttir bárust af stökum bílum í vandræðum í fyrri hríðinni á Tjörnesi og eins á Melrakkasléttu.  Veðrinu var ágætlega spáð en alltaf eru einhverjir á ferðinni.  Heimamenn eru ekki óvanir veðri af þessari tegundinni og halda sig flestir heima á meðan á ósköpunum stendur.  Enda eiga fáir aðrir en vel kunnugir leið að vetrarlagi um þjóðveginn frá Tjörnesi, fyrir Sléttu og áfram um Þistilfjörð, Langanesströnd og áfram til Vopnafjarðar um hina vindasömu Sandvíkurheiði.  Þess vegna berst sjaldan nema ómur í fréttum af slæmum hríðarveðrum á þessum slóðum.  

Veðurathuganir á Raufarhöfn bera þess þó glöggt merki að skyggni hafi ekki nánast ekki verið neitt í kófinu eða minna en 100 metrar.  Björn Þórisson hjá Vegagerðinni á Þórshöfn var sama sinnis þegar ég spjallaði við hann eftir fyrri hvellinn; "hér sáum við nánast ekkert frá okkur".  Takið eftir því að mesti meðalvindur á milli kl. 00 og 03 er 28 m/s.  Þrátt fyrir þessa veðurhæð mælist úrkomu eftir nóttina 24 mm.  Oftast skilar snjókoma sér illa í mæla þegar skefur jafnframt.  Hér getur hins vegar það hafa gerst að kófið hefur borist ofan í úrkomumælinn ásamt ofankomu, en það er aðeins tilgáta að óathuguðu máli.

Þegar þetta er skrifað á sunnudagskvöldi er lægðin út af Langanesi úr sögunni eða öllu heldur hefur hún tekið á rás austur undir Noreg. 

Um 45 mm á Ísafirði frá 18 til kl. 03

Úrkomumælirinn á Ísafirði sem staðsettur er við Skeið fangaði um 45 mm regns í um 11 stiga hita á frá því kl. 18 í gærkvöldi til kl. 03 í nótt.  Það gerir úrkomuákefð upp á um 5 mm/klst að jafnaði.

Það skal því engan undra að grjót og aur hafi farið af stað þegar slíkt vatnsmagn í þetta mikilli úrkomu fossar niður brattar hlíðarnar.  Vitanlega er úrkoman mismikil staðbundið, hún var heldur minni í Bolungarvík, (mælirinn í Súðavík sendir ekki gögn) og gera má að því skóna að hún hafi jafnvel verið meiri nærri Hnífsdal þar sem flestar voru skriðurnar.  Laus jarðlög og mögulega stíflaðir farvegir eftir bleytutíð undanfarinna daga geta átt þarna þátt. 

Aurskriður féllu í Eyrarfjalli