Siglingaleið um N-Íshafið er ekki sjálfgefin

Um nokkurra ára skeið hafa margir haldið á lofti þeim möguleika að siglingaleið um N-Íshafið muni opnast með bráðnun íss á þeim slóðum.  Í Morgunblaðinu í dag er athyglisvert sjónarhorn á þessi mál frá Stephen Carmel hjá danska skipafélaginu Mærsk Line. Hann segir réttilega "Þótt ísinn bráðni verður eftir sem áður um að ræða nothæfan siglingatíma sem mælist í vikum fram á miðja öldina og þá er ekki grundvöllur fyrir þeim gríðarlegu fjárfestingum í skipum og innviðum sem til þarf."

Opnun þessarar nýju siglingaleiðar kann að vera tálsýn þegar horft er til þess að eins og oft hefur verið bent á að þá verða hafsvæðin um austanvert Ísahfið, þ.e. með Skandinavíu og Síberíu íslaus kannski frá miðjum ágúst og fram til loka september.  Hlýnun loftslag mun vissulega haf gríðarlega mikil áhrif á ísmagn og útbreiðslu.  Hún kemur þó ekki í veg fyrir það að hið seltulága Íshaf leggur yfir veturinn.  Sjálfur hef ég stundum bent hinum bjartsýnu með siglingaleiðina að í október eftir að kólna tekur að ráði, þá myndast ís á hafsvæðum þarna norðurfrá sem eru um 10 x flatarmál Íslands !

Stephen Carmel bendur auk þess á það að þó leiðin sé styttri á korti, þýði það ekki að hún sé ódýrari þegar flutningar eru annars vegar.  Ýmsar hættur og tafir geta fylgja sjóferðum ef þræða þarf á milli ísspanga og rekíss.

Vera kann með aukinni hlýnun að ísinn bráðni fyrr að sumrinu og íslausar vikur verði mun fleiri. En það verður vart fyrr en eftir einhverja áratugi og kemur ekki í veg fyrir þá staðreynd að áfram mun frysta þarna norður frá að haustinu þegar sólin gengur undir. Seltulítill yfirborðsjórinn mun þá áfram frjósa og mynda heilu hafþökin af illfærum hafís fyrir flutningaskip, jafnvel þau allra stærstu eins og Emma Maersk sem hér má sjá.  

Veðurhorfur helgina 8. til 10. júlí

Ekki er að sjá annað en um helgina verði hæðarhryggur viðloðandi landið og sólríkt í það heila tekið.  Það verða líka að teljast góðar fréttir að milt loft virðist vera að festa sig í sessi við landið. Þó verðurNA-átt, sérstaklega framan af helginni og því þokuslæðingur og fremur svalt norðan- og austantil. 

Föstudagur 8. júlí:

Léttskýjað eða heiðríkt verður um mikinn hluta landsins.  Þó þoka eða lágskýjað frá Húnaflóa í vestri og austur um á Firði.  Á þessum slóðum verður ákveðinn andvari af N eða NA og hiti því vart hærri en 6-10 stig.  Þó sólríkara inn til landsins.  Eins eru líkur á skýjabakka allra syðst með hafgolunni sm reikna má með á Suðurlandi.  Hiti verður þetta 15 til 19 stig í sólinni, en hafgola við sjávarsíðuna getur slegið nokkuð á þann hita. 

Laugardagur 9. júlí:

Svipað veður áfram, en hitalægð yfir Suðurlandi eða sunnanverðu hálendinu viðheldur NA-áttinni um norðvestanvert landið, þar sem gera má ráð fyrir allt að 5-8 m/s yfir hádaginn.  Annars hægur vindur.  Áfram þokuslæðingur með norður- og austurströndinni og meira og minna skýjað á Austurlandi og þar frekar svalt eða 7-11 stiga hiti.  Eins úti við sjóinn norðanlands.  Einna hlýjast í uppsveitum á Suðurlandi og Suðvesturlandi eins og oft áður við sambærilegar veðuraðstæður eða 16 til 20 stig. 

Sunnudagur 10. júlí:

Á sunnudag er spáð hæðarhrygg yfir landinu og miklum rólegheitum.  Því hægviðri eða hafgola við sjóinn um land allt.  Bjart veður árfram og ekki síst á Vesturlandi og Vesfjörðum og þar verður einna hlýjast, en einnig sumahlýindi á hálendinu.   Á Suðurlandi eru meiri líkur á síðdegisskúrum.  Ágætt er að hafa í huga að í  þetta hægum vindi verður gjarnan skammt í þokuna af hafi og þá víðar en fyrir norðan og austan. 

Nokkur frávik í júní með samanburði við 2010

Skoðum nú nokkra þætti sem skýra ágætlega hvers vegna það var þetta kalt í nýliðnum júní.  Allur mánuðurinn mátti heita kaldur og í raun ríkti hér nær samfelldur langur kuldakafli frá 19. maí til 30. júní.  Meðalloftþrýstingur hefur verið reiknaður fyrir landið í júní í myndinni hér að neðan.  Reikningarnir eru gerðir með hjálplegu tóli NOAA, en það gerir manni kleyft að setja saman nánast hvað meðalkort sem er og hugurinn girnist.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mynd 1: Meðalloftþrýstingur í júní 2011.  Hæð er yfir Grænlandi og lágþrýstingur fyrir suðaustan land.  Óvenjulega mikill þrýstistigull eru yfir landinu fyrir meðaltalskort af þessu tagi að sumarlagi.  Fyrir vikið kemur greinilga fram ríkjandi vindátt sem þarna er NA- eða NNA-átt.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mynd 2:  Meðalloftþrýstingur í júní 2010, þ.e. í fyrra.  Hér er allt önnur staða uppi á tengingnum.  Veik S-átt kemur fram og hæðarhryggur yfir austanverðu landinu.  Mánuðurinn var líka í hlýrra lagi sem meðalþrýstifarið gefur glöggt til kynna.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mynd 3:  Frávik hita í 850 hPa fletinum eða í nærri 1300 metra hæð. Háloftakuldi var áberandi og lág frostmarkshæð í júní sl. Þarna reyndist líka meðalhitinn í þessari hæð vera um 2 stigum lægri en meðaltalið, sem í þessu tilviki miðar við árin 1968-1996.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mynd 4:  Hér eru sömu frávik fyrir júní 2010.  Þá var allt með öfugum formerkjum og loft að jafnaði upprunið úr suðri enda hiti í 850 hPa þrýstifletinum um og yfir 2°C yfir meðaltalinu. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mynd 5.  Að síðustu er hér frávikamynd frá NOAA fyrir júní og nú fyrir hita nærri jörðu (2m).  Hún er í ágætu samræmi við mælingar Veðurstofunnar þar sem kuldafrávikið var mest norðaustanlands, en hiti náði að verða mjög nærri meðallagi á afmörkuðu svæði suðvestanlands.  Tökum líka eftir því hvað þessi þráláta NA-átt náði að hafa áhrif  langt suður á Atlantshaf.  Á Írlandi var þannig einnig kalt. 

 

 

 

 

 

Fullyrðing sólarvarnarkrems út í bláinn

Af og til í sumar hef ég heyrt auglýsingu lesna í útvarpi frá Nivea sólvörn þar sem fullyrt er að ósonlagið verði 30% þynnra í sumar !  Innflytjandi þessa ágætu sólarvarnar er þarna að fara með hluti sem engan veginn er fótur fyrir. Vera kann að ósonið hafi einhvers staðar á norðurhjaranum verið þetta minna snemma i vor, en þegar á sumarið kemur jafnar ósonlagið sig.

Tilgangur þessarar auglýsingar er eflaust sá að ná athygli, hræða síðan fólk dálítið í leiðinni og ná í kjölfari góðri sölu í sumar. 

Hart virðist slegist í sölu á hvers kyns sólarvarnaráburði hér á landi.  Innflytjandi Nivea, Beiersdorf ehf, kvartaði þannig yfir samkeppnisaðila til Neytendastofu árið 2008.  Samkepnnisaðilinn þótti hafa auglýst Proderm sólvörn með villandi hætti þar sem gefið var í skyn að varan hefði eiginleika sem ýmist séu afar óljósir eða ósannaðir.

Kærandi þá er sýnist mér ekkert í betri málum nú.  Greinilegt að öllum meðulum er beitt og ekki hikað við að kasta fram vafasömum fullyrðingum um þunnt ósonlag til að freista þess að selja betur.  Ljótur leikur það !

Njótum hins vegar sólarinnar í sumar með eða án sólarvarnaráburðar.

Tengil á umræddan úrskurð Neytendastofu er hér.

Skybrud = steypiregn

Danir eru að gera upp aftakaskúrina frá því á laugardagskvöld.  Mest mælda úrkoma reyndist hafa fallið í mælinn í Botanisk Have í miðborg Kaupmannahafnar eða 135 mm.  Þetta er gríðarmikið vatnsmagn á þegar horft er til þess að úrkoman mælist á innan við 2 klukkustundum.

Á korti frá DMI sést að þetta mikla úrkomumagn er mest megnis bundið við Stór-Kaupmannahöfn, enda eðli málsins samkvæmt getur þetta mikla vatnsmagn varla hvolfts yfir víðáttumikið svæði.  Danir eru hins vegar einstaklega óheppnir að fá þessa hvolfu beint yfir mesta þéttbýlið !

Danir skilgreina skýfall eða skybrud þegar úrkommagn nær 15 mm á 30 mínútum. Að sama skapi kallast það mikil rigning, kraftig regn, við 24 mm á 6 klst eða sem nemur 4 mm/klst í a.m.k. 4 klukkustundir.

Ég tók eftir því að Bogi Ágústsson talaði um úrfelli í fréttum sjónvarps í gærkvöldi.  Kristín Hermannsdóttir gerði slíkt hið sama í veðurfréttunum í kjölfarið. Sjálfur teldi ég réttara að tala um úrhelli í merkingunni steypiregn. 

 

Fnjóskáin bakkafull

Eftir að tók að hlýna með SA-áttinni norðanlands hefur vitanlega hlaupið vöxtur í ár ofan af hálendinu norðanlands. Ekki eru það flóð af völdum rigninga eins og vatnavextirnir suðaustanlands í dag (s.s. í Geirlandsá á Síðu), heldur er vorleysingin nú að komast í gang.  Hún er þetta 3 til 5 vikum á eftir áætlun eftir því við hvað er miðað.

Sjálfur hef ég verið í Vaglaskógi síðustu daga og fylgst grannt með Fnjóská.  Vatnasvið hennar er mjög víðfemt eða um 1.130 ferkílómetrar þegar allt er talið. Hluti þess nær upp í 700-900 metra hæð langleiðina inn á Sprengisand. Fnjóská er dæmigerð vorleysingaá og vex mjög í henni þegar snjó tekur að leysa ofan af hálendinu.  Ísstíflur og þrepahlaup eru lík völd að miklum flóðum, en við látum þau liggja á milli hluta hér. 

Í fyrradag var Fnjóská örlitítið skoluð eins og hún er oftast á sumrin, nokkuð vatnsmikil og mátti lesa af mæli á netinu (V-200, Veðurstofa Íslands) að rennslið væri um 100 rúmmetrar á sekúndu.  Það er um  tvöfalt meðalvatn sumarsins. Hafa ber þó í huga að vatnshæðarmælirinn er nokkru neðar í ánni og  eitthvað bætist í hana frá Vaglaskógi langleiðina niður í Dalsmynni. Um kvöldið óx vatnshæðin síðan neðan við tjaldstæðið um á að giska 30 sm.  Daginn eftir (laugardag, 2. júlí) var hún orðin vel lituð og vatnshæðin hélst stöðug.  Í dag var hún síðan mórauð og bar fram aur og drullu.  Liturinn var þó ekki þessi grábrúni jökullitur sem maður þekkir svo vel.  Enn hækkaði um aðra 30-40 sm og nú vantar innan við 1/2 metra til að ná upp á bakkana þar sem neðsta tjaldstæðið er.  Vatnsrennslið var líka komið í um 200 rúmmetra seint í kvöld eða um tvöfalt rennsli Sogsins svo notuð sé viðmiðun sem margir þekkja. Myndirnar tók ég sjálfur síðdegis 3. júlí.

Uppi á Sprengisandi hlýnaði rækilega á laugardag þegar hitinn komst í um 15 stig í sterku sólskini.  Í dag var ekki eins hlýtt og sólarlítið, en á móti vóg snarpur hnjúkaþeyr ofan af Vatnajökli. Síðustu tvo dagana hefur áin því verið bakkafull í orðsins fyllstu merkingu skammt ofan við gömlu brúna frá 1908.  Smíði þeirrar brúar tafðist og varð nokkuð söguleg á sinni tíð, einmitt vegna vorflóða sem skoluðu mótum og tréverki um miðjan júní.  Sú merka saga verður ekki rakin frekar hér. 

 

Úrkomumagnið á Sjálandi hreint með ólíkindum

Ég hef verið að reyna að afla frekari upplýsinga um úrhellið í  Kaupmannahöfn og á Sjálandi í gær, en veðurfræðilegar upplýsingar virðast ekki liggja á lausu, enn sem komið er.  Það kann að tengjast því að Danska Veðurstofan DMI í Lyngby varð vatnsflaumnum að bráð og starfsemin þar raskast.  M.a. stöðvaðist stórtölva DMI með þeiri afleiðingu fyrir Veðurstofu Íslands að HIRLAM spárnar sem ég styðst talsvert við, hafa ekki verið reiknaðar í dag.  Myndin er af vegvísi, væntanlega við Lyngbyveginn, en ég man eftir því að hann hafi flætt áður eftir steypiregn.

En í fjölmiðlum má lesa að úrkomumælir á Amager hafi mælt 150 mm regns á innan við 2 tímum.  Sé það rétt, er um óhemjumikla úrkomuákefð að ræða.  Í það minnsta á norðlægum slóðum utan hitabeltis- eða monsúnsvæða.  

Svo er að sjá sem a.m.k tveir ofurklakkar hafi myndast yfir Eystrasalti eða þar um slóðir og borist yfir S-Svíþjóð og áfram yfir Sjáland og Fjón þar sem úrkoman var staðbundið þetta mikil.  Þessu fylgdi óskaplegt eldingaveður og mikil mildi vafalaust að engin skyldi hljóta skaða af þeim. Tunglmyndin sem hér fylgir er fengin af vef DMI.  Hún er frá því kl. 21 í gær og sýnir ef vel er skoðað tvo aðskylda og stór klakka.

Þessir ofurklakkar verða til við þær óvenjulegu aðstæður að hitastigull er til norðurs, þ.e. að hlýrra loft er yfir N-Skandinavíu en t.a.m. yfir Danmörku.  Á sama tíma þrengir sér frekar kaldur fleygur í háloftunum úr norðvestri yfir Niðurlönd og N-Þýskaland. Því skapast sérstök skilyrði til vaxtar þessara miklu klakka sem komu mönnum að ég held algerlega í opna skjöldu, alla vegana styrkur þeirra og úrkomuákefð.

Ég er heldur ekki hissa á því að menn skulu vera á tánum í dag, því veðurstaðan er í grunninn sú sama og forsendur ekki ósvipaðar.  Steypiregn eins og þetta hefur í för með sér margvísleg vandræði og tjón. T.d. þarf lítið til þess að  frárennsli og skólp taki að flæða og blandast vatnsflaumi úrkomunnar.  Lítt geðfelldur og óheilbrigður kokteill það ! 

Af köldum júní 2011

Engum kemur á óvart að nýliðinn júní mánuður þótti sérlega kaldur á landinu.  Samantekt Veðurstofunnar leiðir í ljós að frávikin voru sérlega mikil norðaustanlands á meðan mánuðurinn hékk í meðaltalinu á litlu svæði við innanverðan Faxaflóann.  Ágætishiti þar yfir miðjan daginn í sterku sólskininu vóg á móti næturkuldanum.  Því var hins vegar ekki að heilsa norðan og norðaustanlands og reyndar einnig víðast annars á landinu. 

Það sem mér þykir athyglisverðast í samantektinni er að mánuðurinn skuli raðast í 127 sæti af 130 á Akureyri hvað hitafar snertir.  Segir okkur að aðeins þrisvar frá því upp úr 1880 hafi verið kaldara.  Þetta er í raun alveg með ólíkindum og svipaða sögu er að segja frá örðum stöðvum um norðaustanvert landið þar sem hefur verið mælt lengi.  Talað er um júní 1952 í þesu samhengi, en þá var stöðug N- og NA-átt á landinu meira og minna allan þann mánuð og heimskautaloftið því viðvarandi, líkt og nú var raunin.

Annars tengja með vorkulda (eða snemmsumars) oftast landföstum hafís norðanlands fram í maí og jafnvel júní.  Slíku var ekki að dreifa nú og frávikið flokkast því (líkt og 1952) sem tilviljun frekar en að það sé atburður í kólnun á stærri tímakvarða.   Segja má að veðurlag með heimskautalofti hafi verið ríkjandi hér frá 19. maí til 30. júní, en þann dag og 1. júli urðu markverð veðrabrigði eða straumhvörf. 

Ég ætla að fjalla á næstunni aðeins nánar um þessar köldu vikur og tengsl þess við meðalloftþrýsting og frávik háloftahita. 

Ljósmyndin er frá Eyjafirði, tekin síðla dags 7 júní af Sigurði Boga Sævarssyni eftir eitt af nokkrum köstum þegar snjóaði niður í miðjar hlíðar. 

Í Vestmannaeyjum

Átti afar góða ferð til Eyja í blíðunni í dag og sigldi með frá Landeyjahöfn í fyrsta skipti.  Var nokkuð forviða á því hvað jökulvatn Markarfljóts nær langt út á sundið og eins hvað skilin nærri því miðja vegu á milli lands og Eyja eru skörp í sjónum.  Þau má meira að segja stundum sjá á tunglmyndum MODIS.

Fór að sjálfsögðu á Stórhöfða og hitti Óskar Sigðurðsson fv. vitavörð og veðurathugunarmann.  Áttum gott spjall við hitamælaskýlið. Viðurkenni fúslega að ábyrgðin var mín hve veðurskeytið kl. 12 barst seint (ef einhver hefur yfir höfuð tekið eftir því). Frá Stórhöfða var útsýnið afar gott í allar áttir og loftið sérlega tært og birtan hrein.

Langt í suðri mátti sjá blikubakka sem hækkaði á lofti eftir því sem á daginn leið.  Þarna var á ferðinni jaðar skila lægðarinnar sem ætla má að rigni frá um sunnanvert landið þegar líður á morgundaginn (föstudag).  Myndin er tekin við Kaplagjótu af golfvöllinum.  Svo langt er í skilin að vart er hægt að greina vatnsklærnar eða klósiganna frá blikunni á bak við.  Engu að síður var farið að anda af SA. 

Stórhöfði er sannkallaður útvörður, sem fyrst nemur veðrabreytingar af hafi. 

Myndina af okkur Óskari tók Sigurður Bogi Sævarsson.

 

Veðurhorfur helgina 1. til 3. júlí

Breytingar eru nú í vændum um leið og júlímánuður heilsar.  Lægð er spáð úr suðvestri og með henni mildara og líka rakar loft.  Mikið mun hlýna norðan- og norðaustanlands við þessi umskipti.  

Föstudagur 1. júlí:

Um og fyrir miðjan daginn hvessir með suðurströndinni frá skilum lægðarinnar sem nálgast óðfluga.  Allt að 15-18 m/s syðst og almennt séð allhvass vindur sunnanlands og með rigningu eftir því sem líður á daginn.  Norðantil verður veður hins vegar mun skaplegra. Úrkomulaust og sólskin, einkum framan af deginum.  Smámsaman hlýanndi og allt að 13 til 16 stiga hiti, hlýjast norðanlands og eins á Vestfjörðum og Vesturlandi.

Laugardagur 2. júlí:

Skil lægðarinnar verða að leið yfir landið framan af deginum ef af líkum lætur og með skúrum eða rigning í flestum landshlutum.  Síst þó norðanlands.  Vindbelgingur af SA og A verður víða eða þetta 5 til 10 m/s og sums staðar enn meiri vindur.  Hins vegar verður með þessu milt í veðri allt að 15 til 18 stiga hiti norðanlands. Á Suður- og sérstaklega suðausturlandi verður meira og minna samfelld rigning og eins norður neð Austfjörðum. 

Sunnudagur 3. júlí:

Enn SA-átt, en á sunnudag verður vindur orðinn víðast hægur.  Rigning eða skúrir sunnan- og suðaustanlands, en norðan og norðan og norðvestanlands léttir víða til.  Suðvestan- og vestanlands verður að mestu þurrt, en þó er ekki hægt að útiloka rigningarskúrir, sérstaklega síðdegis.  Hiti allt að 18 stig á Norðurlandi í kring um Eyjafjörð og þar í grennd.  Það má alveg gera ráð fyrir að þó nokkrir vatnavextir verði, sérstaklega suðaustanlands í rigningunni þar og eins mun verða talsverð leysing þegar nó loks hlýnar á hálendinu og vatn á ferðinni niður til byggða.