Hugleiðingar um kríuna, lundann og sandsílið

Ég hef lengi ætlað að fjalla aðeins um hörmungarnar sama gengið hafa yfir afkomu lundans og kríunnar.  Svipað er ástatt með ýmsa aðra fuglastofna sem eiga það sammerkt að sækja fæðu til sjávar eins og sílamáva og annarra bjargfugla en lunda, en lát þá liggja á milli hluta hér.  Á svæðinu frá Breiðafirði suður og austur um á Hornafjörð er sandsíli uppistaða fæðu kríunnar og lundans.  Í kaldari sjónum fyrir norðan og austan er fæðan fjölbreyttari og ástand varps ekki jafn slæmt samkvæmt fréttum sem þaðan berast.

Böndin beinast eðlilega mjög að sandsílinu, en í greinaflokki Morgunblaðsins um áhrif veðurfarsbreytinga fyrr í þessum mánuði var athuglisverð samantekt um afkomubrest sandsílisins undanfarin ár.  Þar var m.a. rætt við félagana  Val Bogason og Kristján Lilliendal á Hafrannsóknastofnun sem sinnt hafa mælingum og rannsóknum á sandsíli.  Í máli þeirra kom m.a. fram að nýliðun hafi brugðist að mestu frá 2005 (þá merkjanlega skárra 2007).  Klak sandsílis er mjög viðkvæmt fyrir umhverfisbreytingum að vetrarlagi.  Breytingar á sjávarhita að vetrarlagi getur flýtt eða þá seinkað klaki og þar með haft áhrif á nýliðun.   Ýmsar tilgátur eru uppi um mögulegar ástæður hnignunar sandílisins frá 2005 og þeir Valur og Kristján álíta að margir þættir geti virkað saman.  Ein hugmynd sem haldið hefur verið á lofti er sú að makríllinn sem ekki sást hér áður á landgrunninu fyrir sunnan land, éti sandsílið í miklum mæli. Nýjar rannsóknir Hafró benda til þess að svo sé ekki.  Hins vegar þurfum við kannski frekar að hafa áhyggjur af því ef makríllinn er að taka til sín loðnuseiði í ríkum mæli.

Kríuungar þurfa nokkur sandsíli á dag til að vaxa og dafna.  Krían flýgur ferð eftir ferð á haf út og kemur með eitt síli í senn sem hún ber í ungann.  Snemma í  júlí 2008 var ég á ferðalagi í Staðarsveitinni á Snæfellsnesi. Hún var ófögur sjónin sem þar blasti við í stóra krívarpinu niður af bænum Görðum. Ungar lágu dauðir eins og hráviði hvar sem litið var.  Vissulega voru þeir fleiri sem voru á lífi, en þessi sjón líður ekki svo auðveldlega úr minni. Freydís Vigfúsdóttir doktorsnemi í dýravistfræði hefur stundað rannsóknir á kríuvörpunum á Snæfellsnesi.  Að hennar sögn hafa um 90 % af ungum í stóru vörpunum þar drepist. 

Hvað lundann áhrærir virðist varpið vera með ágætum í nokkrum lykilbyggðum norðanlands, s.s. í Grímsey, Drangey og í Vigur í Ísafjarðardjúpiu.  Erpur Snær Hansen á Náttúrufræðistofu Suðurlands í Vestmannaeyjum hefur farið fyrir leiðangri um landið til að kanna lundavarp í ár.  Hann segir í viðtali við Morgunblaðið 24. júní sl.að algert hrun sé í Breiðafirði svo ekki sé talað um Vestmannaeyjar. Menn tóku eftir því fyrst sumarið 2005 í Eyjum að lundinn var að koma í holu sína með næringarlitla sænál, en af henni þrífst pysjan illa eða alls ekki.  Lundamyndin er úr Ingólfshöfða 2005.  Ljósmyndarinn, Kjartan Pétur Sigðurðsson náði þá "prófastinum" með fullan gogginn af sandsíli. 

Stóra spurningin er þessi:  Hvernig stendur á bresti í sandsílastofninun frá árinu 2005 ?  Sandsílið er ekki nytjað og því má útiloka áhrif veiða.  Lífríki hafsins er flókið og þó við teljum okkur vita ýmislegt, vantar mjög mikið upp á skilning og þekkingu á visfræði sjávar. Hvernig breytingar á sjávarhita og framboði næringarefna hafa áhrif á frumframleiðsluna og áfram hver nærir hvern í hinu stóra samspili lífríkisins í sjónum þar sem hver er sjálfum sér næstur í orðsins fyllstu merkingu.  

Það er vitað að sjávarhiti hefur hækkað umtalsvert hér við land frá því skömmu fyrir aldamótin, ekki síst á það við um vetrarhitann. Böndin hljóta því að beinast að hlýnun sjávar fyrir sunnan land og einhverjar óljósar myndir eru á lofti um sumar og sumar með mislukkuðu varpi lundans á hlýja tímabilinu 1930-1960.  En hvernig hækkandi hiti sjávar veldur bresti í klaki sandsílisins vitum við lítið um.  Ef orsakasamhengi er til staðar er það ekki enn að fullu þekkt.

Við getum leikið okkur að getgátum og velt endalaust vöngum yfir mögulegum orsökum hruns sandsílastofnsins, en við þurfum rannsóknir og aftur rannsóknir.  Lífríki hafsins og einstakra tegunda stjórnast af ótal mörgum þáttum. Loftslagið og breytingar þess er einn. Sveiflur í sjávarhita á lengri tímakvarða en örfá ár, ná að raska því sem kalla má jafnvægisástand.  Miklu skiptir að við öflum aukinnar þekkingar á samspili umhverfis og lifríkis í sjónum hér við land.  Eins það sem Hafró kallar fjölstofnarannsóknir, þ.e. samspilið á milli tegunda og hvernig orkan eða næringin færist upp fæðupíramídan.   

Í glænýju riti Hafrannsóknastofnunar  nr. 158; Þættir úr vistfræði sjávar 2010 er birt athyglisvert línurit um langtímabreytingar í framleiðslu átu (dýrasvifs) á Selvogsbankasniði suðvestur af landinu. Greinilegar eru nokkuð háttbundnar sveiflur í framboði á átu.  Lágmark var haustið 2004 og síðan hefur framboð verið að aukast heldur til 2010. Rauði ferillinn er 5 ára meðaltal.  Þessi 8-10 ára sveifla í framboði á átu er skýrð á eftirfarandi hátt:

"Rannsóknir Hafrannsóknastofnunarinnar hafa sýnt að þessar sveiflur eru í samræmi við langtímasveiflur átu í öllu norðanverðu Atlantshafi. Það bendir til þess að breytileikinn í átumagni stjórnist að verulegu leyti af hnattrænum þáttum, líklegast tengdum veðurfari, sem hafa áhrif á víðáttumiklu svæði."

Þessi niðurstaða skilur mann eftir dálítið í lausu lofti og maður veltir því óneitanlega fyrir sér hvert orsakasamhengið sé ? Enn og aftur verður manni ljóst að við vitum  einfaldlega enn of lítið, þó svo að stóra myndin skýrist hægt og bítandi í áranna rás.  Hægt að er að slá fram einhverjum sennilegum skýringum á hinu og þessu, en vandaðar mælingar og rannsóknir eru það eina sem geta fært okkur bitastæða þekkingu á þessum sviðum. 

Læt hér fylgja að lokum mat Þóris N. Kjartanssonar í Vík, en Þórir er einn þeirra sem fylgjast náið með breytingum á umhverfi sínu: 

"Ég hef aldrei skilið þetta tal um að sandsílið sé horfið vegna hlýnunar sjávar.  Eins og þú bendir á er sjávarhitinn líklega varla nokkuð meiri en hann var  í lok hlýindaáratuganna 1930-60.  Það var einmitt upp úr 1960 sem ég fór að fylgjast með lundanum hér í kringum Vík og þá voru slík ókjör af honum að fæstir myndu trúa nema þeir sem muna þessa tíma.  Litlu seinna fór svo krían að taka hér heima  og fjölgaði sér með ólíkindum enda nóg að bíta og brenna þá. Svo hélt ég að sandsílið væri ekki svo mikill kaldsjávarfiskur enda fullt af því miklu sunnar en hér.   Þetta vandamál  á sér líka lengri aðdraganda en flestir virðast halda.  Ég fór að taka eftir því að það var farið að þrengjast í búi kríu og lunda hér á mínu svæði fyrir c.a. 15 árum síðan." 

Þórir lætur þessi ummæli falla sem athugasemd við skrif Kristins Péturssonar hér og eru í samræmi við frásögn Sæmundar Kristjánssonar á Rifi á Snæfellsnesi; "Maður man ekki að það misfærust vörp svona eins og fór að gerast eftir 1990.  Þá hafi líklega tvisvar komið fyrir að sílin væru af óheppilegri stærð.  Eftir 2005 urðu stóráföll nánast áviss viðburður" (Morgunblaðið 8. júní 2011). 

Hitinn potast upp norðanlands um helgina

Á Akureyri er meðalhiti í júni síðustu 10 árin (2001-2010) 9,92°C.  Inni í þeirri tölu eru vitanlega allar mælingar, líka þær sem gerðar eru á nóttinni.  Á ár bregður svo við að sólarhringshitinn hefur aðeins í einn dag náð yfir 10 stiga mörkin, en það gerðist síðast 4. júní. 

Nú lítur út fyrir heldur betri tíð um helgina, en þá verður reyndar júlí gengin í garð.  Nær allar reiknaðar spár gera ráð fyrir að A og SA vindar nái að beina lofti hingað til okkar af suðlægum uppruna.  Alls ekki hægt að tala um hlýindi, en í það minnsta verður svala heimskautaloftinu bægt frá a.m.k. um sinn.  Frá föstudegi til sunnudags má þannig gera ráð fyrir því að meðalhitinn á Akureyri verði hærri en þessar 10°C sem hér eru gerðar að umtalsefni. 

Óvíst er síðan með framhaldið, en eins og staðan er í dag er reiknað með að loft úr norðaustri nái aftur yfirhöndinni í næstu viku. En við sjáum hvað setur og enn er langt í það. 

Rennsli jökuláa ekki svipur hjá sjón

Rennsli nokkurra jökuláa má fylgjast með á sérstakri undirsíðu á vef Veðurstofu Íslands.  Jökulsá á Fjöllum er dæmigert fljót sem á upptök sín í norðanverðum Vatnajökli (einkum Dyngjujökli).  Lágrennsli hennar að vetrarlagi er um 90 rúmmetrar á sekúndu miðað við vatnshæðarmæli við Grímsstaði á Fjöllum, en í fyrrasumar fór rennslið þegar jöklabráðnun var í hámarki yfir 800 rúmmetra á sekúndu.  Þá segja kunnugir að magnþrungið sé að standa við Dettifoss !

Rennslið eykst hægt og bítandi frá því snemmsumars og nær það oftast hámarki um eða rétt fyrir miðjan ágúst er það tekur að minnka aftur.  Línuritið til vinstri er fengið frá Snorra Zóphóníassyni og sýnir samanburð 5 vatnsára frá 2005 til 2010 (sjá nánar hér).

Fróðlegt er að bera saman rennslið nú og á sama tíma í fyrra.  Jökulsá á Fjöllum sem vel að merkja er án nokkurra vatnsmiðlana var í gær í um 200 rúmmetrum þegar mest varð.  Sumarið 2010 var Jökulsá búin að ná því rennsli rétt upp úr mánðarmótum maí/júní.  Meðalrennslið síðustu 30 daga er 145,5 rúmmetra á sek. en sömu dagar í fyrra voru með 326,4 rúmmetra að meðaltali. Þetta er gríðarmikill munur.  

Ef við tökum okkur til og reiknum allt þetta vatn til rúmmáls sést að það munar um 0,46 rúmkílómetrum vatns á rennslinu síðustu 30 dagana. Til samanburðar skila stór Skaftárhlaup um þriðjungi rúmkílómetra vatns, eða talsvert minna, en sem nemur þessum mismun í rennsli Jökulsár á Fjöllum nú !

Bráðnun  jökulíss hefur því farið hægar af stað sem þessu nemur. Þó ber að hafa í huga að Jökulsá á Fjöllum er ekki hrein jökulá, í henni er nokkurt lindarvatn.  Það er hins vegar mun stöðugra í rennsli og má í þessum reikniæfingum að mestu horfa fram hjá því. Eins gæti leysingarvatn á vatnasviði Jökulsár spilað þarna inn í, þ.e. á jökulvana svæðum. En þessi hefðbundna vorleysing er þó ótrúlegt megi veriðast varla farin af stað til fjalla. 

Geislun sólar ræður miklu um hraða bráðnunar jökulíss,  það er ekki aðeins lofthitinn sem þar er að verki.  Sólin hefur vissulega verið hátt á lofti og að auki mikil aska yfir nær öllum Vatnajökli að loknu Grímsvatnagosinu.  Þunnt öskuleg eykur einmitt á bráðnununa, en þykkara virkar sem einangrari.  Þess háttar vangaveltur skipta samt litlu máli nú, því öskulögin eru víðast komin á kaf í nýjan snjó.  Nýsnævið endurkastar sólarljósinu sem annars gæti gefið varma til bráðnunar.  

Allt útlit er fyrir að enn um sinn muni snjóa á norðanverðan Vatnajökul í enn einu kaldakastinu þetta sumarið og vara fram yfir miðja vikuna.  

Hornvík upp úr sumarsólstöðum

Líkt og síðustu tvö ár var ég á þvælingi norður á Hornströndum á þessum tíma sumars, þ.e. upp úr sólstöðum.  Umhverfið þá og nú var gjörólíkt.  Ragnar Jakobsson í Reykjarfirði sagði mér í fyrra að hann myndi ekki jafn lítinn snjó í fjöllum um þetta leyti (sjá færslu þá hér).  Komst ekki í Reykjarfjörð að þessu sinni til samanburðar, en manni duldist ekki hvar sem farið var að andstaðan er algjör og nú er mikill snjór ofan þetta 300-400 metra hæðar. Í 100-200 metra hæð hafði snjó alveg nýlega leyst í mörgum hallanum þar sem brún og blaut jörðin bar þess glögg merki.

Hér eru tvær myndir.  Af þeirri fyrri er horft af öxl Miðfells við Hornbjarg suðvestur yfir Hornvíkina (23. júní 2011).  Hnúkarnir fyrir botni víkurinnar eru sem jökull að sjá.  Þeir eru í um 600-700 metra hæð og skilja að Veiðileysufjörð og Lónafjörð í suðri.  Hornbærinn kúrir vestan við víkina og þar eru gömlu túnin búin að fá á sig grænan lit.  Annars er fátt sem minnir á sumar.

Hin myndin sýnir kraftinn í hvönninni.  Snjó hefur varla leyst, en ljósið nær í gegn um þunnan skarann og ætihvönnin í þýðum jarðveginum bregst við og brýtur af sér klakaböndin í orðsins fyllstu merkingu. Þó slakki þessi hafi snúið mót norðvestri er sólin hátt á lofti um þessar mundir og nær til flestra staða með birtu sína.  Lágur lofthitinn, þetta 4 til 6°C virðist lítil áhrif hafa þegar hvönnin er annars vegar.  Fái hún ljós og jarðvegur ekki freðinn vex hún ákveðið og kærir sig kollótta um svalann sem leikið hefur um norðanvert landið að undanförnu.  

Lakasta 17. júní veður á landsvísu a.m.k. frá 2004

Veðrið 17. júní í ár var með lakasta móti í samanbuður við síðustu ár.  Fremur svalt var svona heilt yfir, að vísu komst hitinn í 15,6°C á Þingvöllum.  Sá hámarkshiti landsins þykir nú frekar lágur.  En stundum hefur reyndar verið virkilega kalt 17. júní.  Á ár var sólarlaust um nánast land allt, sums staðar smávægileg rigning eða skúrir, einkum um landið sunnanvert.  En það sem mest var um vert var hversu næðingssamt var í NA-áttinni um mest allt land.  

Samanburður er eins og venjulega ekki auðvelsur þegar meta þarf nokkra þætti og á landsvísu.  En klárlega hefur veður verið markvert betra öll undanfarin ár og það síðasta sem kemur til greina er 2004. Þá var N-átt og kalt í veðri með úrkomu norðan- og norðaustantil, en alveg bærilegt sunnanlands eins og oft í N-áttinni sunnanlands.  17. júní 2001 var frekar óyndislegur heilt yfir á landinu eins og kortið sem fengið er af vef VÍ sýnir vel.  Þá var ekki nema 7 stiga hiti í Reykjavík á hádegi með skúrum og 2°C á Hveravöllum með slyddu.  Þó ekki hafi rignt norðan og austantil var þar líka svalt, enda álitlegur háloftakuldapollur yfir landinu og norður undan.  

Með nokkuð góðum rökum má halda fram að veðrið 17. júní 2011 sé það lakasta frá 2001 þegar það var kaldara, sólarlaust að mestu og rigning sunnan- og suðvestanlands að auki. 

Nokkur önnur eftirminnileg 17. júní-fýluár fylgja hér einnig.  Botninum var náð 1959, þegar gerði alvöru N-hret með öllu því versta sem því tilheyrir. Um það hefur verið fjallað áður. Trausti segir í færslu í gær: 

"Er sá 17. 1959 stundum tilfærður sem versti 17. júní allra tíma, alhvítt var þá um mestallt Norðurland. En illviðri þetta á reyndar í harðri samkeppni við fleiri afspyrnuslæm veður sem lagst hafa ýmist á þann 17.  eða dagana tvo næstu á eftir."

• 1995
• 1986
• 1979
• 1974
• 1965
• 1959 

Veðurhorfur þjóðhátíðarhelgina 17. til 19. júní

17. júní í ár mun í flestum landshlutum einkennast af hressilegri golu ef af líkum lætur. Skúraleiðingar hér og þar og víða fremur þungbúið. 

Föstudagur 17. júní:

Dálítið lægðardrag verður skammt fyrir suðaustan land í fyrramálið og með því rigning um tíma suðaustanlands og skúrir eða smá rigning með köflum nær inn á landið. Með þessu lægðardragi herðir heldur á NA-áttinni, víða allt að  10-13 m/s, en sunnan- og suðvestantil verður vindur eitthvað hægari.  Höfuðborgarsvæðið nýtur Esjuskjólsins við þessar aðstæður.   Á Norður- og Norðausturlandi verður skýjað og suddi af hafi við ströndina einkum.  Það er einna helst á Vestfjörðum og á Vesturlandi að alveg þurrt verði og sól með köflum. Hitinn fer 14 til 15 stig syðra þegar best lætur, en annars varla meir en 6 til 10 stig norðan- og austantil. 

Laugardagur 18. júní:

Svipað veður í raun á laugardag, en aðeins dregur úr mestu golunni.  Vindáttin verður þó áfram norðaustlæg.  Gera má ráð fyrir lítilsháttar vætu víða austan- og norðaustanlands og eins vestur með norðurströndinni yfir á Strandir og norðanverða Vestfirði.  Annars verður úrkomulaust og nokkuð bjart sunnan- og suðvestanlands.  Lítur út fyrir svona klassískan sumardag með NA-átt, þegar veðri er algerlega tvískipt á landinu. 

Sunnudagur 19. júní:

Breytingar fyrirsjáanlegar í það veru að það lægir mikið á landinu.  Háþrýsisvæði tekur yfir og hefur í för með sér að ský leysast upp nema þarsem verður þoka við sjóinn, s.s. norðaustanlands. Hiti allt að 14 til 17 stig sunnan- og vestanlands og hlýnar einnig nokkuð í innsveitum norðan og austanlands svo og á Vestfjörðum.  Annars hafgoluáhrif og þetta snemma sumars getur kælan af snjónum verið ansi svöls, líka sunnanlands.

Hæg sumarkoma í Mývatnssveit

Guðbrandur Þorkell Guðbrandsson, sem duglegur hefur verið að koma með athugsemdir hér á veðurblogginu, sendi mér myndir úr Mývatnssveit.  Hann var þar á ferðinni um hvítasunnuhelgina. Eftirfarandi lýsing fylgir frá honum: " Sumarið er komið skammt á veg austan Eyjafjarðar. Gríðarlegt kal í túnum og á laugardaginn var birkikjarrið í Mývatnssveitinni sáralítið farið að laufgast."

Á myndinni sem tekin er úr Námaskarði til vesturs eða öllu heldur rétt norðan við vestur.  Kinnarfjöllin blasa við í fjarska eins og jökull væri og Ljósavatnsskarð sker sig í fjallgarðinn. Vatnið sem sést er Kringla og var áður hráefnisþró fyrir Kísiliðjuna.  Takið eftir því að úthaginn er heiðgulur og lítið ber enn á grænum lit á kjarrinu og lyngmóunum sem sér vel í framan og ofan við Kringluvatn.  Hins vegar er komið barr á lerkitréin við húsið sem glittir í við vatnsbakkann.

Á mæli Veðustofunnar á Neslandatanga við Mývatn er meðalhitinn nú þegar mánuðurinn er að verða hálfnaður 4,2°C.  Meðaltalið í Reykjahlíð er 8,3°C fyrir júní.  Þá er verið að miða við "kalda" meðaltalið 1961-1990.  Á bak við töluna 8,3 eru nokkur  hafísvor og önnur með ótíð af völdum sjávarkulda sem heimamenn minnast enn með hryllingi.  Hafa ber þó í huga að ekki er verið að bera saman nákvæmlega sama staðinn hér og getur verið einhver munur.  Hann er þó samt ekki ráðandi.

Spáin er svo sem heldur ekki upplífgandi, svalur vindur af norðaustri verður ríkjandi næstu daga með hita þetta 4 til 6 stig lengt af.  Hins vegar er spáð heldur hagstæðari veðri um og upp úr helginni.  Svo sem engin S-átt, en hægviðri, sólríkt og heldur hlýrra loft yfir en verið hefur. 

Flóðin í Guðbrandsdal

Eftir mikla rigningar í A-Noregi haf ár vaxið og valdið sums staðar mestu flóðum frá 1995.  Einkum hefur vatnsborðið í  Guðbrandsdal og Austurdal verið að plaga menn og valdið tjóni.  Norðmenn eru nú samt betur undir slíka óáran búnir en ýmsir aðrir.  Kortið sem fengið er af yr.no sýnir sólarhringsúrkomu frá 9. til 10. júní og sums staðar voru sett úrkomumet með 60-70 mm á 24 klst. 

Vatnsaginn er þó ekki eingöngu af völdum regnsins því leysing á fjöllum spilar þarna inn í.  Talsvert miklar snjófyrningar voru ofan 1.000 til 1.200 metra hæðar í byrjun mánaðirins og mikið til auðleystur snjór, en talsvert snjóði víst til fjalla í maí í fremur köldri og óyndsilegri tíð.

4. júní var ég þarna á ferðinni eftir að hlýnað hafði.  Ók ég þennan dag yfir Aurlandsfjallið innarlega í Sognsfirði.  Sólin skein glatt og leysingavatnið fossaði niður hlíðarnar. Lærdalsáin var í ham eins og sést á myndinni, en hún er einn þeirra sem vaxið hafa upp fyrir bakka sína og verið að valda tjóni nú um hvítasunnuhelgina. Ég er svo sem ekki hissa því þegar upp á fjallið eða heiðina var komið í um 1.100 metra hæð var ekið nokkra kílómetra í snjógöngum.  Þau voru kannski ekki alveg svona mikil alla leiðina, en þarna hugsaði maður með sér að eitthvað myndi nú ganga á ef þessar gríðamiklu fannir leysti  skjótt !  Ég komst reyndar að því að vegurinn hefði verið opnaður nokkrum dögum fyrr og aldeilis verkurinn fyrir snjóblásara að stinga þarna í gegn.  Þess má geta að fjallvegur þessi er ekki þjóðleið í dag, flestir velja göngin sem eru hvorki meira né minna en 24 km að lengd. Sá vegur er reyndar hluti leiðarinnar á milli Osló og Bergen.   

 

Hiti loks upp fyrir frostmark á Fjarðarheiðinni

Ég hef verið að fylgjast með hitanum á mæli Vegagerðarinnar á hæsta heilsársfjallvegi landsins, þ.e. Fjarðarheiðinni á milli Hérðaðs og Seyðisfjarðar.  Þau undur og stórmerki hafa nú gerst að hitinn þarna upp í 600 metra hæð er nú kominn upp fyrir frostmarkið eftir að þar hefur verið samfellt frost í á fimmta sólarhring eða frá því seint þ. 5. júní.  Ekki einu sinni náð að klökkna yfir miðjan daginn. Þetta er áreiðanlega einsdæmi hins síðari ár, þó erfitt sé með allan samanburð uppi í þessari hæð.

Sólin var farin að skína þarna uppi í morgun eins og meðfylgjandi klippa úr vefmyndavél Vegagerðarinnar sýnir. Mystísk þokan þó skammt undan.  Ansi er nú samt vetrarlegt um að lítast á þessum slóðum !

 

Hofsjökull og veðurfarsbreytingar

Öllum er vel kunnugt að jöklar eru sérlega næmir fyrir veðurfarsbreytingum, þeir vaxa þeger mikið snjóar og rýrna þegar sumur verða hlý og löng.  Engin ný sannindi þarna á ferðinni, en Málfríður Ómarsdóttir hefur skoðað fylgni á milli jökulssporðabreytinga á Hofsjökli og veðurfarsbreytinga á Íslandi.

Ég var annar af leiðbeinendum  Málfríðar í þessu meistaraverkefni hennar við Jarðvísindadeild Háskóla Íslands.   Mælingar á jökulsporðum er einföld en áhrifarík leið til að varpa ljósi á tengsl jöklabreytinga og loftlagsbreytinga. Málfríður tók fyrir og reiknaði víxlfylgni milli sporðabreytinga Nauthagajökuls og Sátujökuls, sem eru skriðjöklar úr Hofsjökli, og veðurfarsbreytanna sumar­meðalhita og vetrarúrkomu, á þremur veðurstöðvum: Hveravöllum, Stykkishólmi og Hæli í Hreppum. 

Niðurstöðurnar sýndu ekki mikla fylgni milli jökulsporðabreytinganna og breytileika í sumarhita en þó var hún marktæk á öllum veðurstöðvunum þremur. Mjög lítil fylgni var hinsvegar milli breytinga jökulsporða og breytileika í vetrarúrkomu og var hún ekki marktæk.  Sátujökull skar sig úr í fylgniútreikningum og var erfitt að útskýra sumar niðurstöðurnar.  Ástæða þess gæti verið skortur á mælingum en þær hófust árið 1983 en árið 1932 á Nauthagajökli. En einnig eru vísbendingar um að hann sé framhlaupsjökull og henti því síður í rannsókn sem þessa.

Málfríður sagði sjálf að hún hefði svona eftir á að hyggja viljða skoða og bera saman fleiri jökulhettur en á Hofsjökli, Engu að síður styður rannsóknin aðrar sem gerðar hafa verið á jöklum annars staðar að lega jökulsporða og breytingar á þeim ræðst mjög af sumarhitanum, en síður af vetrarúrkomunni. Afkoma jöklanna er síðan annar kapítuli og þar er ákoman ekki síður mikilvæg en sumarleysingin. Hlý sumur undanfarins áratugar hafa þó mátt sín meira eins og sagt var frá hér fyrir skemmstu. 

Á myndinni eru Málfríður sem hér með er óskað til hamingju með einkar áhugavert verkefni og aðal kennari hennar Ólafur Ingólfsson.