Vetur bankar upp á norðanlands

Nokkuð hefur snjóað í fjöll og á fjallvegum norðanlands frá í nótt.  Ekki bara til fjalla heldur einnig inni við Eyjafjarðarbotn, en á Akureyri hefur sett niður blautan snjó meira og minna frá því snemma í morgun á sama tíma og það hefur verið 4ra til 6 stiga hiti út með firði.  Loftkuldi nærri jörðu nær ekki að blandast, enda hefur vindur verið einkar hægur á Akureyri í allan dag. Ljósmyndin er frá því fyrir hádegi á Akureyri og fengin af vef ruv.is.

En það snjóar áfram og meira er á leiðinni samtímis því að NA-áttinni vex heldur ásmeginn. (Líklega hlýnar þá lítið eitt á Akureyri og nægjanlega fyrir slyddu eða rigningu).  Sennilega verður úrkomákefðin talsverð um tíma síðar í kvöld og nótt á vegum eins og Víkurskarði og sennilega einnig á Öxnadalsheiði og um tíma á Þverárfjalli.  Eins snjóar áfram í einhverjum mæli á Mývatns- og Möðrudalsöræfum rétt eins og í dag. Minni snjókoma, en samt einhver, vestar á Norðurlandi og eins á Ströndum og á norðanverðum Vestfjörðum.  Þar kólnar til morguns og þess vegna gæti gert hvíta jörð láglendi norðan- og norðvestanlands undir morgunn. Í fyrramálið styttir víðast upp og vindur gengur líka að mestu niður. 

Hér fylgir stilla úr vefmyndavél Vegagerðarinnar á Víkurskarði.  Vetraraðstæður fara ekki á milli mála !  Rétt glitti í veginn kl. 15.

September 2011 - enginn meðalmánuður þegar betur er að gáð !

Nýliðinn septembermánuður var kaflaskiptur.  Fyrsta vikan eða svo einkenndist af góðviðri og sannkallaðri sumarveðráttu, sérstaklega sunnan- og suðvestanlands.  Síðan tóku við nokkrir dagar með NA- og N-átt og kólnandi veðri. Um miðjan mánuðinn aðgerðarlítið veður að mestu, en um og fyrir 20. hófst kafli sem einkenndist af talsverðum lægðagangi við landið, mest skammt fyrir sunnan land, en síðustu dagana voru lægðir einnig á ferli hér fyrir vestan landið.

Lengi vel stefndi í mjög þurran mánuð og úrkoma var mjög lítil sunnan- og vestanlands þar til um 20. sept. Eftir það rigndi talsvert mikið á landinu þannig að samanlögð úrkoma náði víða meðaltali mánaðarins.  Enn meira rigndi suðaustanlands og endaði mánuðurinn þar í tvöfalldri og hátt í þrefaldri meðalúrkomu. Meðfylgjandi mynd er úr Eyjafirði úr safni Jóns Inga Cæsarssonar frá 18. sept. þegar mikið sandmistur náði norður yfir heiðar.

Nánari tölfræði septemberveðursins má að vanda kynna sér í greinargóðu yfirliti Veðurstofunnar.  

Það sem mesta athygli mína þar vekur er sú staðreynd að ekki hefur mælst lægra meðalloftvægi á landinu í september en nú. Það var heilum 10 hPa og rúmlega það undir meðaltalinu eða um 994 hPa.  Sjálfur hafði ég engan veginn leitt hugann að þessum möguleika enda kannski haldinn þeirri firru að nú um stundir værum við stödd í einhverju ótilgreindu háþrýstiskeiði sem hófst fyrir tveimur til þremur árum.  En við skulum hafa það í huga að samfelldar loftvogarmælingar ná bráðum 200 ára sögu hér á landi.  Því eru þetta talsverð tíðindi. 

Síðustu 10 dagana eða svo einkenndust vissulega af haustlægðum og þar með lágum loftþrýstingi. Það er í sjálfu sér ekkert nýtt og heldur ekki til frásagnar.  En hvað var í gangi fyrri hluta mánaðarins ?  Stutta svarið er að það hafi í sjálfu sér ekki verið neitt óvenjulegt í gangi.  Hins vegar staldrar maður við þá staðreynd að a.m.k. í tvígang voru leifar af fellibyljum á ferðinni suður af landinu.   Fyrir vikið varð loftþrýstingur lægri en annars hefði orðið.  

Frávikakort loftþrýstingsins (frá bandarísku veðurfræðistofnunni) sem hér hefur verið reiknað fyrir september sýnir víðáttumikið svæði suður- og suðvestur af landinu með talsvert lægri þrýsting en í meðalári. Lægðabrautin var hér við landið og mestan part til austurs fyrir sunnan okkur. 

Norðuratlanshafsvísirinn (NAO) var jákvæður eins og lög gera ráð fyrir þegar loftþrýstingur er lágur, en alls ekki í takt við þetta lágt gildi loftþrýstingsins.  Vísirinn var t.a.m. mun lægri í september 2009. Eins sker líka í augu að samkvæmtsamantekt Veðurstofunnar var vindhraði á landinu alveg við meðaltalið en ekki umtalsvert meiri eins og þrýstifarið mundi við fyrstu sýn gefa til kynna !

Ef til vill og ég vil undirstrika þetta með ef til vill er þessi afbrigðilegi mánuður til marks um straumhvörf í veðráttunni. Að við séum að snúa úr tilteknu ríkjandi veðurlagi háþrýstings í það sem er einkennandi fyrir lágan loftþrýsting.  En kannski er þetta bara einstakur viðburður og tilviljanakennt frávik án nokkurs samhengis við annað í veðrinu ?  Hver veit ?   

 

Efasemdir um hnattræna hlýnun

Í allangan tíma hafa tekist á með rökum þeir sem efast um að hnattrænar veðurfarsbreytingar séu af mannavöldum og hinir sem vilja sýna fram á hið gagnstæða.  Kjarni þeirra deilna er hvort sú hlýnun sem þegar hefur mælst og einnig sú sem spáð er, sé af manna völdum eða jafnvel að allt tal um hlýnun sé einhver risastór blekking ?

Hjá efahyggjumönnum er framsetningin oft í anda máltækisins "tilgangurinn helgar meðalið".  Stundum eru þeir hinir sömu hafðir fyrir þeirri sök að nánast trúa því að veðurfarsbreyringar séu ekki af mannavöldum eða jafnvel að allar breytingar upp á síðkastið höfum við séð áður í veðurfarssögunni og að ekkert sé nýtt undir sólinni.

Á hinn bóginn er bent á orsakasamhengið sem sem er á milli aukningar á koltvísýringi og öðrum gróðurhúsalofttegunum í lofthjúpi jarðar við hærra meðalhitastig jarðar og hvernig aukin gróðurhúsaáhrif  færa geislunarjafnvægi jarðar úr stað.   Þessi mál þarf að skýra og eins að hrekja sum rök skiptikeranna sem halda ekki vatni. 

Önnur rök eru erfiðari og þar hafa efahyggjumenn e.t.v. nokkuð til síns máls. s.s. eins og þau að veðurfarslíkön séu langt í frá fullkomin og að áhrif vaxandi vatnsgufu í lofthjúpnum með hærri hita geti aukið skýjamyndun í svo ríkum mæli sem virka þá sem hemill á hækkandi hita lofthjúps.  Á nokkrum sviðum er samspil veðurþáttanna og viðbragð enn í hálfgerðri þoku, en loftslagsvísindunum fleygir fram og sífellt bætist ný þekking í sarpinn. 

Nú hafa þeir Höski og Sveinn Atli á loftslag.is tekið sig til og þýtt ágætan leiðarvísi um rök fyrir loftslagsbreytingum.  Hann heitir "Efasemdir um loftslagshlýnun - Hinn vísindalegi leiðarvísir."    Þarna er nokkrum rökum efasemdarmanna svarað á einkar skýran og myndrænan hátt.

Þetta er þarft framtak hjá þeim Loftslagsmönnum og bæklinginn má nálgast hér. Hann var fyrst birtur á ensku á loftslagssíðunni skepticalscience.com.  Mér finnst líka mikill fengur í því að eiga góðar skýringarmyndir á íslensku, en ekki síður sjálfan textann og þýðinguna sem hefur verið yfirlesin vandlega. 

Í mínum huga leikur enginn vafi á tengslum aukinna gróðurhúsaáhrifa og loftslagshlýnunar.  Menn geta hins vegar deilt og skipst á rökum um það á hve löngum tíma hlýnunin kemur fram og hvernig hún dreifist um jörðina. 

9 vindmælar á utanverðum Tröllaskaga

Hann er talsvert mikill þéttleiki vindmælanna utantil á Tröllaskaga.  Veðurstofan rekur nokkra mæla, og Vegagerðin hins sem eru enn fleiri. 

Meðfylgjandi kort af vef VÍ sýnir staðsetningu á sumum þessara mæla, en nokkra vantar samt þarna inn.

Talið frá vestri að þá kemur fyrst Siglufjarðarvegur (Vg), næst Sauðanesviti (VÍ).  Þarna á milli, en nærri Sauðanesvita við veginn er Herkonugil (Vg), nýlegur mælir.  Sjá hér.  Síðan er Veðurstofan með mæli á Siglufirði og einnig handan fjarðarins á Siglunesi.  Við nýja vegbútinn um Héðinsjörð er síðan mælir (Vg) og er ekki merktur á kortinu en upplýsingar um veður hér.  Á Ólafsfirði (VÍ) hefur verið sjálfvirk veðurstöð um árabil. Við veginn um Ólafsfjarðarmúla við Sauðanes er stöð frá i fyrra (Vg) og hún er heldur ekki á kortinu.  Á Dalvík í höfninni (grænn punktur) var  mælir og er kannski enn í umsjá Siglingastofnunar. Hann hefur hins vegar ekki skilað gögnum um hríð.  Síðasti punkturinn á kortinu vísar síðan til Vegagerðarstöðvarinnar Hámundastaðaháls á Árskógsströnd. 

Nú þegar blásið hefur hressilega af S og síðar SV er afar fróðlegt að sjá hvernig vindurinn skilar sér niður á láglendi af bröttum fjöllunum, en þessar vindáttir eru mestu óveðursáttir á þessum slóðum.  Samanburður á vindhviðum er hins vegar ekki auðveldur þar sem Vegagerðin mælir 1 sekúndu gildi á meðan Veðurstofan er með sínar hviður sem 3 sek gildi.  Hins vegar er 10 mínútna meðalvindurinn reiknaður á sama hátt.

Við skjóta yfirferð þessara stöðva sést að í raun hefur veðrið hingað til ekki verið sérlega slæmt. 10 mín. vindurinn náði 21 m/s á Siglufjarðarvegi í nótt og er það hæst gildi allra stöðvanna.  Eins kemur í ljós að í Héðinsfirði er sviptivindasamt í SV-áttinni, en síður þegar hann er hásunnan.  Í það minnsta þar sem mælirinn stendur.  Eins að mælarnir í Ólafsfjarðarmúla og á Hámundarstaðahálsi hafa verið á ágætu vari í þessari lotu a.m.k.

Sé rýnt í spákort Belgings fyrir þetta svæði frá kl. 07 í morgun þarf ekki að koma á óvart að þarna skulu vera skýlla eins og mælingar bera glöggt vitni. 

 

 

 

Sunnan hvellur síðar í dag

Athyglisvert er að fylgjast með lægðinni sem kl. 09 var nokkuð djúpt vest-suð-vestur af Reykjanesi.  Hún var sein til í sínum vexti.  Suðvestanlands fóru kuldaskil hennar yfir fyrr í morgun að mestu án átaka.  Loftvogin féll t.a.m. ekkert sérlega skart, Hins vegar nú eftir að skilin eru farin hjá fellur loftvog nokkuð skarpt eða um 6 hPa/3klst.a á milli kll 06 og 09. Það er vegna þess að sjálf lægðin dýpkar nú ákveðið.

Líklegt er að hún fari til norð-norð-austurs og verði um 970 hPa úti fyrir Breiðafirði síðdegis. Spákort HIRLAM af vef Veðurstofunnar og gildir kl 18 sýnir hvað um ræðir. 

Þegar miðja lægðarinnar þokast norður er óhjákvæmilegt annað en S og SSV-vindstrengurinn  skelli á vestanverðu landinu um miðjan dag, á Suðurnesjum fljótlega upp úr hádegi, en um kl. 15-16 á Snæfellsnesi og undir kvöld á Vestfjörðum.  Af fyrri reynslu verður versti vindstrengurinn varla nema 50-100 km breiður og þar versta ætti því að gangi rösklega yfir.

Í ábendingu veðurfræðings sem ég sendi Vegagerðinni í morgun til birtingar á þeirra vef setti ég þessa spá:  

"Kröpp lægð er nú fyrir vestan landið og um leið og hún fer til norðurs hvessir af S og SSV um landið vestanvert.  Gera má ráð fyrir snörpum vindhviðum yfir 30 m/s undir Hafnarfjalli frá um kl 15 og fram á kvöldið.  Eins víða á norðanverðu Snæfellsnesi frá því um kl. 16 og fram undir miðnætti.  Í kvöld eða eftir kl. 18 til 19 verður síðan hætt við hörðum vindhnútum á veginum um Bjarnardal í Öndundarfirði og í Arnardal á milli Ísafjarðar og Súðvíkur."

 

6 - 11 daga spá, 5. til 10. október

Held af stað eina ferðina enn út í óvissuleiðangur. Líkast til er það óðs manns æði að reyna að spá þetta langt fram í tímann nú þegar ekki eins sinni sólarhringsspárnar geta talist öruggar. Ég kem þó auga á ljós í skógi reikninganna og vona að það sé samt ekki mýrarljós.    

Veðurspá fram á komandi miðvikudag má sjá hér á vef VÍ

Miðvikudagur 5. október:

NA-átt, fremur hæg.  Slyddu- eða snjóél norðan- og norðaustanlands, en bjart syðra.  Frost víða um kvöldið og nóttina.

Fimmtudagur 6. október:

Mikil hæð verður langt fyrir sunnan landið og kemur hæðarhryggur til með að teygja sig í áttina til landsins.  Hæglætisveður og svalt á landinu framan af, en síðan nálgast lægð þvert úr suðvestri og beinir til okkar mildara og rakara lofti úr suðri og suðvestri. að nýju.  Rigning sunnan- og vestantil.

Föstudagur 7. október:

S-læg vindátt og frekar rólegt um að litast í veðrinu.  Fremur milt, þokusuddi sunnan og suðvestanlands, en þurrt norðan og norðaustantil.

Laugardagur 8. október:

Mögulega fer lægð yfir landið eða því sem næst.  E.t.v. verður hún á ferðinni heldur fyrr, jafnvel strax á föstudag.  Þá allhvass vindur á milli S og V og úrkomusamt um landið vestanvert.  Fer hratt yfir landið enda verða til staðar sterkir vestanvindar í háloftunum.

Sunnudagur 9. október:

Skammvinn N-átt með kólnandi veðri um skamma hríð, en milda loftið nær fljótt aftur yfirhöndinni með SV-vindi.

Mánudagur 10. október:

SV- eða V-lægt loft yfir landinu.  Frekar að það verði svalt, en milt.  Enn er vænst úrkomu vestantil, en þurru norðaustan- og austanlands. 

Mat á óvissu:

Mjör skýr háloftavindur úr suðri og suðvestri beint yfir landið er spáð snúningi strax eftir helgi þannig að vindurinn þarna uppi mun blása meira úr vestri og kjarninn hans lengst af mjög skammt suður af landinu. Allgott samræmi er í reiknuðum langtímaspám fram á miðvikudag, jafnvel fimmtudag, en eftir það gliðna ferlar einstakra spáþátta mjög. Að þessu sinni er lítið samhengi hjá reiknimiðstöðinni í Reading (ECMWF). Þannig er sjánleg greinileg kollsteypa frá síðustu tveimur keyrslum og framvinda þar að auki frekar sérkennileg.  Þeirri spá kasta ég því alfarið að þessu sinni og treysti frekar á GFS frá Washington og spá Bresku Veðurstofunnar.  Á milli þeirra tveggja er betra samræmi frá og með miðvikudegi, en samt sem áður alls ekki nægjanlega gott. Háþrýstisvæðið mikla suður í höfum er í reikningum þeirra á talsverðu randi austur/vestur með tilheyrandi frávikum í veðri hér hjá okkur. Engu ða síður verður skotvindurinn í háloftunum ekki fjarri landinu og stefna hans líkast til vestlæg meira og minna spátímabilið sem hér er til skoðunar.  

Af lægð nr. 2

Spáð hefur verið stormi suðvestan- og vestanlands í nótt frá næstu lægð.  Þegar þetta er skrifað snemma  fimmtudagskvöld er að sjá sem ferill lægðarmiðjunnar ætli að sveigja til norðvesturs heldur lengra fyrir vestan land en áður var ætlað.  Eins er að sjá sem vöxtur hennar verði seinna á ferðinni og að milda loftið í suðri og suðaustri sé ekki alveg í fasa við það kaldara hér djúpt í vestri. 

Fyrir vikið er ekki að sjá að ekki verði allt eins hvasst með SA-áttinni í nótt á undan kuldaskilunum, en fyrri reiknaðar spár báru með sér.  En svona er þetta oft þegar lægðabylgjurnar geta hæglega dýpkað ört og allar forsendur til þess að það er eins og þegar á hólminn er komið að vöxturinn verði ýmist fyrr eða þá síðar og hægi þá á kerfinu.  Slíkt virðist á þessari stundu ætla að verða ofan á. Tunglmyndin frá Dundee frá kl. 14:48 sýnir einmitt vel hvað lægðin er enn "opin" og hlýji geiri hennarí suðaustr mikill og breiður.  Eins og snúðurinn vestan læðgarmiðjunnar (þar sem gerjunin er mest) lítt fram kominn.  Fyrir vikið ða lægðin á þessum tíma mikið inni og komin skammt á veg. 

En samt sem áður þarf áfram að fylgjast með og hvað lægðin gerir vestur af landinu.  Nær hvassasti SV-vindurinn inn á landið seint á morgun eða aðfararnótt laugardagsins ?  ÞAð hvernig lægðarmiðjan kemur til með að hringsnúast um sjálfs sig skiptir mestu.  Oft reynist best að fylgjast með, greina vandlega veðrið og spá 6-9 klst. fram í tímann.  Það kemur fyrir að betra er að treysta á hyggjuvit og reynslu og hafa reiknilíkönin til hliðsjónar frekar en öfugt.  Líkönin eru engu að síður afar gagnleg, en þá verða menn líka að kunna inn á vankanta þeirra og takmarkanir sem oft verður í stöðum eins og þessari.  

Lægðarmiðjan heldur austar á leið sinni norður yfir landið

Miðja lægðarinnar kröppu var nú kl. 18 yfir Suðurlandi, nærri Fljótshlíð eða Rangárvöllum.  Dýpt hennar var um 980 hPa og er hún vaxandi.  Lægðin fer nú hratt til norð-norð-austurs og braut hennar virðist ekki ætla að verða eins vestarlega og reiknað var með í morgun.

Það rigndi hressilega suðvestantil og á milli kl. 18-19 var úrkoman mjög víða þetta 3,5-4,0 mm/klst.  Það telst talsvert mikil úrkomuákefð og vel að merkja í N og NA-átt !  Hins vegar fer úrkomusvæðið hratt yfir sem og lægðarmiðjan.

SV-strengurinn verður hvað mestur í kjölsogi lægðarmiðjunnar austantil á Norðurlandi, frá Eyjafirði og austur úr á Hérað.  Hvað hvassast nálægt miðri nótt og allt að 25 m/s í meðalvind.  SV-áttin er sums staðar sviptivindasöm á þessum slóðum, s.s. eins og á Akureyri og í Jökulsárhlíð á Héraði. Undir birtingu eða upp úr því lægir og það gerist nokkuð snögglega, en ekki smám saman eins og svo oft.

Spákortið frá HIRLAM af vef VÍ gildir kl. 03 í nótt.  Við sjáum vel hvað lægðin er kröpp, sunnan og vestan lægðarmiðjunnar berst kaldara loft að hluta til ofan úr háloftunum og eykur á lóðréttan hitamun á þessum slóðum og þar með vindinn. 

Síðan er það næsta lægð í kjölfarið, hún verður að öllum líkindum dýpri, víðáttumeiri og ekki eins  fljót í förum og þessi.

 

Kröpp og hraðfara lægð

Þær sækja nú á okkur haustlægðirnar hver á fætur annarri.  Víðáttumikil hæð er búinn að hreiðra um sig yfir vestan- og norðanverðu meginlandi Evrópu.  Þegar það gerist verður skotvindurinn í háloftunum meira SV eða jafnvel  S-stæður og liggur hér við land.  Spákort HIRLAM af vef Veðurstofunnar og gildir í kvöld kl. 00, fimmtudag, 29. sept. sýnir þessa stöðu ágætlega. 

Hin almenna staða veðurkerfanna á stórum kvarða hefur í för með sér að á okkar fjörur berast fjöldi lægða af ýmsum stærðum og gerðum.  Kalda loftið í vestri, staðsetning þess og hreyfing til suðurs í veg fyrir mun hlýrra og rakara loftið ræður mestu um dýpt og umfang lægðanna.  Því er spáð að hæðin stóra hörfi heldur til vesturs út á Atlantshafi fljótlega eftir helgi.  Við það breytist veðurlagið hjá okkur.  En fram að því verður mikið að gerast hér í veðrinu, stormasamt og snögg umskipti. 

Lægð dagsins, miðvikudag 28. sept.:  

Kröpp lægð mun strauja vestanvert landið í kvöld og nótt. Henni er spáð því að dýpka nokkuð á ferð sinni yfir landið.  Fyrst A- og NA-átt, ekki svo hvöss og rigning um nær allt land um og upp úr miðjum deginum.  Talsverð rigning austanlands og síðan á Vestfjörðum og þar í grennd.  Gengur þó hratt yfir. 

En það er ekki síður SV-stormurinn í kjölfar lægðarinnar sem rétt að að gefa gaum.  Ef reiknaðar spár ganga eftir er hætt við að foráttuhvasst verði um tíma á Norðurlandi frá því um miðnætti og fram undir morgunn.  Einkum í Húnaþingi, Skagafirði og Eyjafirði vestanverðum.  Þær geta verið varasamar lægðirnar af þessari tegundinni, sérstaklega þegar snýst til  SV- eða V-áttar í kjölsogi þeirra.  Hér getur að líta nýjasta spákort (HIRLAM, af vef VÍ).  Það hefur reiknitíma kl. 06 í morgun og gildir á miðnætti rétt eins og skotvindakortið. Þá er lægðinni spáð 977 hPa við Skaga. Hún er greinilega kröpp og stutt á milli þrýstilína, sérstaklega sunnan hennar.

Fullt tilefni er að fylgjast með framvindu mála og ég kem til með að greina nýjustu spákort hér aftur síðdegis.

Haustvísa

Á þessum árstíma hef ég stundum kosið að vekja upp stemmingu haustsins með vel völdum kvæðum með ríku myndmáli þeirra árstíðabrigða sem ganga yfir um þetta leyti. Sjá t.d. hér og hér.   Hannes Pétursson orti kornungur Haustvísu og birtist í fyrstu ljóðabók hans árið 1955 sem bar heitið Kvæðasafn. 

Myndin sýnir Blönduhlíðarfjöll í Skagafirði. Hver veit nema að Hannes Pétursson hafi haft heimahagana í huga þegar hann yrkir um fölnaða stör og nið frá ótilgreindri á ?

 

Haustvísa

Störin á flánni
er fölnuð og nú
fer enginn um veginn
annar en þú.
Í dimmunni greinirðu
daufan nið
og veizt þú ert kominn
að vaðinu á ánni ...

Hannes Pétursson