Hitabeltisstormurinn IRINE

Hitabeltisstormur IRINE er sá níundi á Atlandshafinu þetta misserið.  Engin þeirra náði styrk fellibyls, en IRINE er á þröskuldi þess að geta talist fellibylur.  Þrýstingur í miðju er þessa stundina 993 hPa og mesti vindur nærri yfirborði áætlaður 28-30 m/s.  Vindhraðaviðmiðið er þarna aðeins annað en við eigum að venjast því talað er um meðalvind einnar mínútu á meðan við oftast mær lítum á 10 mínútna meðlvind.  Á þessu getur stundum verið nokkur munur.

Eitt af skilyrðum þess að hitibeltislægð flokkist sem 1. stigs fellibylur er að mesti áætlaður vindur sé að lágmarki 32 m/s. IRINE stefnir nú á Puerto Rico eins og sjá má á meðfylgjandi spá NOAA um ferðir stormsins. Vangaveltur bandarískra veðurfræðinga í morgun á fyllibyljamiðstöðinni í Miami á Flórída snúast m.a. um það hve áhrif það hefur að styrk kerfisins verði brautin yfir Hispanjólu þar sem eru nokkuð há fjöll.  Líklega dregur við það úr styrk, en verði brautin norðlægari þar sem miðjan helst yfir sjó eru líkur til þess að kerfið styrkist nokkuð.

Ég fjallaði um daginn hér um spár um fellibyli á Atlantshafinu og hversu liðið er á tímabilið án þess að sá fyrsti sýni sig.  Segjum svo að IRINE nái styrk fellibyls ekki síðar en á morgun, 23. ágúst þarf engu er fyrsti bylurinn álíka seint og var síðast árið 2006.  Haustið 2002 rak hver hitabeltisstormurinn annan, en enginn þeirra náði samt styr fellibyls fyrr en með GUSTAV 9. september það haust. 

Ágætisútlit í Reykjavík á laugardag

Komandi laugardag er spáð ágætisveðri á landinu. Lægð verður á leið fram hjá landinu suðurundan og vindur því austlægur.  Sú vindátt er fremur hagstæð í Reykjavík og því aðeins andvari eða létt gola.

Það verður morgunkul eftir sæmilega heiða nótt, en sólin verður fljót að verma og hiti sennilega 9-10°C  þegar Reykjavíkurmaraþon verður ræst.  Spáð er 13-14°C strax um hádegi.  Sólin mun ef af líkum lætur skína glatt allan daginn og hiti gæti farið í þetta 15-16°C, en austanvindurinn er það hægur að hafgola er líkleg síðdegis.  Þá kólnar aftur niður í þetta 11-13°C.  Fallegt kvöldveður, en kólnar hratt um leið og sól lækkar á lofti og rökkvar.  

Óvissan er kannski helst tengd skýjafarinu, hvort himininn verður því sem næst heiður eða að skýjað verði með köflum. Væta af nokkru tagi er frekar ólíkleg og eins að vindur verði nokkur að ráði.

Í fyrra var fínasta veður þennan dag (21. ágúst) eins og sjá má á þessari mynd Óskars Páls Elvarssonar

 

Sumarveður á Svalbarða

Á meðan við búum við frekar svala daga með háloftkulda sem læðist suður með austurströnd Grænlands upplifa íbúar á Svalbarða frekar óvenjuleg hlýindi.  Þannig komst hitinn í 17,1°C í gær (17. ágúst) og þykir hátt á þeim slóðum.  Við verðum að hafa í huga að Longyearbyen þar sem hitinn er mældur er á 78° breiddargráðu. 

Hlýindi hafa borist úr suðaustri frá Skandinavíu og enn austar frá Finnlandi og Rússlandi.  Loftmassinn er sérlega hlýr og fátítt er að sjá svo vænt loft af hita nái þetta norðarlega. Hér á landi eð mun sunnar boðaði það ágætis sumarhlýindi að krækja í þennan loftmassa sem hefur verið þarna norðurfrá að undanförnu.

Annars er þetta ekki met.  Hiti hefur mestur orðið í ágúst í Longyearbyen 18,1°C og hæsti hiti í sögu mælinga er 21,3°C (júlí 1979).

Myndin sýnir sjaldséða sjón á þessum slóðum, léttklætt fólk að njóta veðurblíðunnar úti við. Ljósmyndari er Doreen Lange og hún er tekin af yr.no.  

Kortið að neðan sýnir hita í 850 hPa fletinum (lituðu fletirnir) kl. 00 í nótt (18.ágúst).  Takið eftir hversu ólíkt er farið með hita þarna upp í um 1.300-1.400 metra hæð hér á landi og norður undir Svalbarða. 

Sumarleysing á jöklum

Í gær var sagt frá því í fréttum ríkisútvarpsins að vatnsstaðan í Hálslóni væri lægri en í fyrra og nokkuð vantar upp á fyllingu lónsins. Þó reikna menn heldur með þvi hjá Landsvirkjun að lónið nái að fyllast fyrir mánaðarmót.

Fróðlegt er í þessu sambandi að bera saman rennsli jökluáa í ár og í fyrra.  Jökulsá á Fjöllum verður hér fyrir valinu. Rennsli hennar er eins og bráðnun er hverju sinni. Engar vatnsmiðlanir þar. Jökulsá á Fjöllum kemur að mestu úr Dyngjujökli en að hluta einnig úr Brúarjökli (Kreppa og Kverká). Hálslón fær sitt vatn með bráðnun á næsta vatnasviði þar fyrir austan og alfarið ofan af Brúarjökli. 

Rennslismælingar eru auðsóttar af síðu Veðurstofunnar hér og aðgengilegar nokkur ár aftur í tímann. Rennsli Jökulsár á Fjöllum er mælt við Grímsstaði á Fjöllum.  Leysing fer yfirleitt hægt af stað, en eykst síðan hröðum skrefum þegar líður á sumarið.  Hægt er að skilgreina fullt sumarrennsli þegar vatnsmagnið er komið í um 500 rúmmetra á sekúndu og þá er horft fram hjá dægursveiflunni í rennslinu.  Við Grímsstaði er hámarkið yfirleitt nærri hádegi. Bræðsluvatnið frá deginum áður er einfaldlega um 18 tíma að streyma alla þessa leið niður að Grímsstöðum.

Í sumar náði rennslið þessum 500 rúmmetrum nærri 29. júlí og er það í seinna lagi.  Hélst þetta væna sumarrennsli alveg til 14. ágúst, en síðustu daga hefur dregið nokkuð úr því eftir að það kólnaði með N-átt og það sem meira máli skiptir að það dró fyrir sólu uppi á jöklinum.  Veður- geislunarmælingar Jarðfræðistofnunar HÍ á Brúarjökli sýna greinlega að 13. ágúst var síðasti sólardagurinn í bili.

Í fyrra (2010) komst Jökulsá  á Fjöllum í sumarham strax 7. júlí og hélst hann allt til 24. ágúst að jafnaðarrennsli dagsins fór niður fyrir 500 rúmmetran á sek við Grímsstaði. Reyndar náði það sér aftur upp um tíma, en höldum okkur við þessa dagsetningu.

Í ár var var hæsti toppur sumarsins í rennslinu ekki nema 593 rúmmetrar á sek (13. ágúst) á meðan hámarkið náði 856 rúmmetrum á sek í fyrra.  Það var frekar seint eða um 17. ágúst. Samanburðarkortin hér að neðan sýna þetta vel, það efra er frá 2010 og neðra í ár.  Bæði frá 1. júlí til 31. ágúst, en athugið að rennsliskvarðinn er ekki sá sami. Vel að merkja þótti leysing í fyrra sérlega mikil og rennsli Jökulsár eftir því eins og fram kemur í samantekt Snorra Zóphóníussonar á Veðurstofunni 

Við sjáum af þessum upplýisngum að sumarið uppi á Vatnajökli kom seint í ár og að öllum líkindum  lauk því líka fyrr en oft áður.  Rennslið getur svo sem náð sér aftur á strik með góðum kafla það sem eftir lifir sumars. Þá þarf helst að bregða til S- eða SV-áttar með nokkrum hlýindum og sólfari.

En leysing jökulíss og þar með rennsli jökuláa getur verið flókið samspil nokkurra þátta þar sem hitafar og geislun sólar skipta miklu, en líka úrkoma (rigning), öskulög og áhrif þeirra á geislunarbúskapinn.  Köld vor eða öllu heldur júní virðist seinka sumarbráðnunni mikið, sérstaklega ef nær að snjóa á jökla í hretum framan af sumri.  Mjallahvítt nýsnævi um þær mundir sem sól er hæst á lofti endurkastar sólarljósinu í stórum stíl í stað þess að orkan nýtist í bráðnun jökulíssins.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Breytingar á Suðurskaustsísnum ekki mældar svo auðveldlega

Í ís Suðurskautslandsins er bundinn um 61% alls ferskvatnsforða jarðarinnar.  Bráðni hann allur jafngilti það 70 metra hækkun sjávarborðs.  Það er þó engin hætta á að örvænta strax í það minnsta því ísinn hófst að safnast upp á Suðurskautslandinu fyrir um 45 milljónum ára.

Ekki þarf að undra að Suðurskautsísinn gegnir miklu hlutverki þegar fjallð er um áhrif loftslagsbreytinga af manna völdum.  Fræðimenn hafa á undanförnum árum og áratugum velt upp þeirri spurningu hvort ísinn hafi minnkað og þá hve mikið hefur tapast af massa hans.  Aðrir hafa fengið það út að hann hefur e.t.v. verið að stækka. 

Almennt séð eru þrjár aðferðir sem beitt er í rannsóknum á ísmassabreytingum Suðurskautslandsins. Ratsjár eða leysigeislum er varpað á yfirborð jökulsins og endurkastið gefur upplýsingar sem nota má til útreikninga á rúmmálsbreytingum. Í annarri er líka beitt fjarkönnun þar sem tvö tungl samtímis nema breytingar á yfirborði íssins.  Sú þriðja er klassísk þ.e. að reyna að áætla mun á ákomu og leysingu íssins í heild sinni. 

Tveir vísindamenn við NASA Goddard Space Flight Center (H.Jay Zwally og Mario B. Giovinetto) hafa nú á rýnt náið í niðurstöður rannsókna í ísmassabreytingum og eins þær aðferðir sem beitt er.  Niðurstöður þeirra eru að á milli 1992 og 2005 er líklegust breyting á ísmassanum frá því að vera tap upp á 40 gígatonn/ár yfir í það að massinn hafi aukist sem nemur 27 gígatonnum á ári. 

Þarna á milli er vitanlega himinn og haf.  Bráðnun sem nemur 40 milljörðum tonna á ári samsvarar hækkun heimshafanna um 0,1 mm/ári. Það sem vllir mönnum sýn þegar reynt er að mæla breytingar á þessum gríðarmikla ísmassa er að austur hluti Suðurskautslandsins er sjaldnast í fasa við vestur hluta þess.  Þannig að á meðan annar helmingur þess virðist bráðna ört, sýna mælingar vöxt á hinu hálfhvelinu ef svo má segja. 

Þessi samantekt NASA er áhugaverð og hvetur menn áfram til framfara í mælingum til að draga eins og kostur er úr óvissunni sem til þessa hefur verið heldur mikil.  Á það er bent í umræðu um þessi mál í Science nýlega (R.A.Kerr, Science, 333,401) að athugun NASA nái ekki til allra síðustu ára, en þá hafi betra samræmi náðst á milli mælinga og svörunar jökulsins við loftslagsbreytingum að mati vísindamanna.  Svo fremi að mælingarnar séu réttar banda aðrir á, en vissulega fleygir mælingatækninni fram, ekki síst aðferðum fjarkönnunar.

Breytir ekki því að um ókomin ár verður svörun Suðurskautslandsins þó nokkur gáta í glímunni við afleiðingar loftslagsbreytinga. 

Hitamælingar í grashæð

Staðalhæð hitamælingar er 2 metrar yfir jörðu.  Mælingar í 5 sm hæð sem oft er kölluð grashæð eru gerðar hér á landi á nokkrum stöðum.  Man ég í svipinn eftir fjórum, en vel getur verið að Veðurstofan mæli á fleirum.  Þeir eru Reykjavík, Hvanneyri, Sámsstaðir í Fljótshlíð og á Möðruvöllum í Hörgárdal. 

 

 

Línuritin sem hér fylgja eru einmitt þaðan.  Rauði ferillinn sýnir hita í 2 metra hæð frá 7. ágúst og til morguns 13. ágúst (í gær).  Sá blái er daggarmark, en græni eru hitamælingar í grashæð.  Dagana fyrir helgi var nánast heiðríkt við Eyjafjörð og vindur afar hægur, mest sófarsvindur. Síðustu tvo daga hefur veðrið þó tekið breytingum, komin N- og NA-átt og orðið þungbúið.

Vel má sjá gríðarmikla dægursveiflu hitans sérstaklega 9. til 12. ágúst.  Þessa daga mældis frost eða því sem næst frost um lágnættið á meðan hiti fór í tæpar 20°C yfir daginn.  Sveiflan er enn skarpari í 5 sm hæð.  Það er auðvelt að ímynda sér álagið á plöntur þegar svona háttar til, frá frosti upp í brækjuhita og sterkt sólskin um miðjan daginn.

 

Mælingar á rakastigi sýna líka miklar sveiflur, er lægst á milli 40 og 50% í sólinni um miðjan daginn en eykst með falli hitans niður í um 90% eftir miðnætti.

Að síðustu eru hér mælingar á vindátt.  Sama dægursveiflan þegar sólfarsvindur er allsráðandi.  Hægur SV-stæður vindur yfir nóttina og fram á morguninn, þ.e. út Hörgárdalinn en snýst til N með innlögninni síðdegis. Styrkur hafgolunnar er þetta 4-6 m/s á meðan andvarinn af landi er vart meiri en 1-2 m/s. 

Öll þessi línurit eru fengin af vedur.is

 

Áhrif eldfjallaösku á jökulbráð - tvær tunglmyndir

Í fyrradag (10. ágúst) var nær heiðríkt og mátti virða mest allt landið fyrir á myndum veðurtunglanna. Hér sýni ég tvær myndir þennan dag sem eru ólíkar af allri gerð. Sú fyrri er venjuleg MODIS ljósmynd tekin kl. 13:00.  Lítið er um ský, þó tjásuleg breiða yfir vestanveðum Vatnajökli og þar fyrir sunnan. Einnig mjótt band yfir Reykjanesfjöllum ofan Ölfuss. Greina má vel snjófirningar í fjöllum, s.s. á Vestfjörðum, Norðurlandi og Austfjörðum. Jöklarnir skera sig vel úr og askan eftir síðustu eldgos er vel greinileg, ekki síst nærri Grímsvötnum þar sem jökullin er svartur að sjá.

 

Seinni myndin er hitamynd, þar sem heitt yfirborð landsins verður svart og kaldir skýjatoppar háskýja mjallahvítir.  Sú mynd er tekin um 2 klst síðar en sú fyrri eða kl. 15:15 og fengin af vef Veðurstofunnar. Greina má ský norðvestan við Mýrdalsjökul og sennilega leifar tjásulegu breiðunnar af fyrri myndinni, nú að mestu norðan Vatnajökuls. En það sem mesta athygli mína vakti er eftirfarandi.  Á hitamyndum sýnast jöklar hvítir (sem þeir eru í raun) vegna þess að yfirborð þeirra hitnar ekki þegar geislar sólar skína á þá.  Mikið endurkastast og sá smá hlutur sem verður eftir fer í að bræða jökulís. Þunn öskudreif eykur gleypni og bráðnunin vex því stórum. Hins vegar einangrar  samfellt öskulag og ég hef heyrt talað um 0,8 sm sem þröskuld í þeim efnum. Norðvestur og vestur af Grímsvötnum eru greinilega heilu skaflarnir af gjósku ofan á jökulísnum.  Ljósmyndin sýnir í það minnsta nokkuð samfellt svart yfirborð jökulsins á stórum svæðum hans. Gjóskan er svo mikil að geislunarbúskapurinn er líkt og á jökulvana landi. Dökki bletturinn á hitamyndinni við Grímsvötn leiðir þetta í ljós, gjóskan hitnar í sólinni og nær að hita loftið næst sér, nokkuð sem alla jafna er óhugsandi á jöklum.

 

 

Fróðlegt verður að sjá skýrslur jöklafræðinga um afkomu Vatnajökuls eftir sumarið þar sem askan eykur sums staðar mjög á bráðnun, en einangrar annars staðar og tekur að mestu fyrir sumarbráðnunina á þeim svæðum þar sem gjóskan liggur í þykkum sköflum.

Veðurhorfur helgina 12. til 14. ágúst.

Síðustu dagar eru eftirminnilegir sökum veðrblíðu dag eftir dag. Hiti hefur ekki endilega verið í hæstu hæðum, en samt vel yfir meðallagi. Lengst af hefur verið hægviðri eða minniháttar hafgola.  Og síðan þessi tæra birta og skarpir drættir fjallanna! Svipað veður helst fram á morgundaginn og jafnvel einnig á laugardag, en á sunnudag er að sjá nokkrar breytingar um leið og lægð fer hjá hjá skammt fyrir suðaustan land. 

Föstudagur 12. ágúst:

Ekki verður mörgum þrýstilínum að fara á veðurkorti fyrir landið og miðin og vindur því afar hægur um land allt.  Sums staðar þó hafgola við sjávarsíðuna.  Hæðarhryggur yfir landinu og með því hægfara niðurstreymi í háloftunum.  Það veldur hér allt að því heiðum himni, þó sums staðar geri sjávarþokan vart við sig úti fyrir Norður- og Austurlandi. Hiti verður allt að 18 til 19 stig inn til landsins að deginum, en við þessar aðstæður er hætt við næturfrosti hér og þar, ekki síst á hálendinu.

Laugardagur 13. ágúst:

Á laugardag verður svipað veður til að byrja með, en í stað hæðarinnar tekur lægð hér öll völd fyrir sunnan land.  Enn verður þó þurrt um land allt, en þokan og jafnvel með sudda sækir á austan- og norðaustanlands.  Þar verður frekar svalt og eins við norðurströndina, en annars milt í veðri víða þetta 14 til 18 stig yfir daginn. Vindur snýst smámsaman til NA-áttar samkvæmt þessari spá og með suðausturströndinni gæti orðið nokkur strekkingur þegar líður á daginn. Meira skýjað um landið suðvestan- og vestanlands, en víðast ætti þó sólin að sýna sig.  

Sunnudagur 14. ágúst:

Nokkuð eindreginn vindur af norðaustri, en líklega ekki svo hvasst. Um leið kólnar heldur heilt yfir á landinu.  Austanlands er spáð rigningu og austantil á Norðurlandi má einnig búast við vætu þegar líður á daginn.  Þurrt hins vegar um landið vestanvert og skýjað með köflum.  Hiti þar 11 til 16 stig.  

Aftur tími næturfrostanna

Halda má með nokkrum sanni að dagana 21. júlí til 6. ágúst hafi ríkt hásumar á landinu. Þessi kafli var samfelldur án næturfrosts nokkurs staðar á landinu.  Síðan þá eða undanfarnar fjórar nætur hefur verið að mælast frost sums staðar á hálendindinu og eins á stöku stað í byggð.  Þannig mældist nær 2 stiga frost síðustu á nótt fremst í Eyjafirði í Torfum.  Eins á Möðruvöllum í Hörgárdal (ljósmyndin er þaðan) og á Haugi í Miðfirði.  Allt eru þetta þekktir staðir af næturfrostum og mikilli dægursveiflu hitans. 

Þetta sumar virðist ætla að skera sig nokkuð úr hinum síðustu, einmitt fyrir þessi endurteknu næturfrost, en framan af var kalt eins og menn muna og jafnvel í júlí eftir að hlýna tók mældist einhvers staðar mælst frost fimm morgna, seinast 21. júlí einmitt á Möðruvöllum. 

Hann lengist stöðugt tími næturinnar þar sem engrar inngeislunar nýtur og útgeislun yfirborðsins er kröftug á meðan heiðríkt er og loftið þurrt.  Næstu daga er spáð svipuðu veðri og því verða þeir fleiri staðirnir um mikinn hluta landsins þar sem hætt verður við því að hitinn fari undir frostmark.  Það er líka tekið að kólna nokkuð fyrir norðan landið, eins yfir Grænlandi og þar um slóðir.  Sú þróun mun halda áfram næstu daga.  Þetta eru vitanlega skýr haustmerki þar, en ekki er gert ráð fyrir því að þetta svala lofti nái til okkar svona fyrsta kastið a.m.k. 

En þrátt fyrir þessa blíðudag, með sólskini og stilltu veðri er sumri engu að síður tekið að halla. Um að gera samt að njóta þessara góðu ágústdaga og þeirrar undurfallegu birtu sem er um þessar mundir.

 

Rjómi þeytist síður í eldingaveðri !

Þær geta verið athyglisverðar fyrirspurnirnar sem koma frá lesendum veðurspávefjarins norska yr.no.  Ein var svohljóðandi:  Hvers vegna gengur verr að þeyta rjóma í þrumveðri en annars ?

Haaaa... segi ég nú bara.  En eftir að veðurfræðingurinn norski, Frode Hasel hafði klórað sér lengi í kollinum og leitað víða fanga langt út fyrir veðurfræðina kom skýring.  Spurningin er sem sagt alls ekki út í bláinn !

Þetta hefur ekkert með loftþrýsting að gera heldur samspil fitunnar og vatnsins í rjómanum.  Þegar rjóminn er þeyttur verða til smágerðar loftbólur í sem ná ekki að fljóta upp. Fitukúlurnar setjast utan um loftbólurnar og bindast saman. Þannig eykst rúmmál hans um helming.   Í mjólk og rjóma fljóta fituagnirnar í vatnskenndum vökvanum.  Eiginleiki mjólkur er mikill að geta samlagað fituna og vatnið í einsleitan vökva eins og við þekkjum hann í stað þess að skiljast eins og raunin er þegar reynt er að blanda saman vatni og matarolíu.

Nú erum við komin út í matvælafræði, en ein kenningin gengur út á að lendi fitublandaður vökvi eins og mjólk eða rjómi í sterku segulsviði, eins og fylgir eldingum breytist eiginleikinn í þá veru að fitudroparnir verða mishlaðnir og klessast frekar saman.  Með öðrum orðum rjóminn vill þá frekar  skilja sig.  Gerist það gengur verr að koma lofti í rjóman þegar þeytarinn er settur í gang.

Ef einhvern langar í rjóma með pönnukökunum eða bláberjunum og svo ólíklega vill til að eldingum lýstur niður um svipað leyti í nágrenninu, þá vitum við það nú að ekkert er víst að gangi að þeyta rjómann eins og við erum vön !