Langur snjóavetur í Svíþjóð

Sænska veðurstofan (SMHI) birti fyrir skemmstu yfirlit um snjóhulu og samfellda alhvíta jörð nýliðinn vetur. Eftir því var tekið hvað snjórinn var þrálátur og sem dæmi má taka Stokkhólm, en þar var snjór yfir samfellt frá 15. des til 29. mars. 

Í landmæraþorpinu Storlien beint austur af Þrándheimi er jörð alveg nýverið orðin auð.  Þar taldist fyrst alhvítt 29. september, en autt varð ekki fyrr en 3. júní.  Þetta gerir 247 dagar með samfelldum snjó og aldrei áður í tæplega 60 ára sögu veðurathugana og snjómælinga þarna hafa menn séð viðlíka.  Reyndar hafa oft verið meiri snjóþyngsli að vetrinum, þ.e. fannfergi, en kalt vorið átti sinn þátt í því að draga leysinguna fram á sumar.

Storlien er í 600 m hæð ekki langt frá skíðaparadísinni Are.  Í Storlien er reyndar ágætis skíðasvæði og fer engum sögum af því hvort það sé jafnvel ennþá opið !  Sænska konungsfjölskylda ku eiga hús í Storlien og halda Karl og Sylvía sig til þar um páska ásamt sínu ágæta slekti.  Þessi bær var áður þekktur sem mikilvæg lestarstöð, þaðan sem leiðir kvíslast í allar áttir, ekki síst til kaupskipahafnar í Þrándheimi.

Frómar óskir um regn á fimmtudag

Síðast þegar spáð var rigningu, varð ekkert úr neinu.  Þetta var sl. sunnudag.  Nú er aftur spáð rigningu og að þessu sinni á fimmtudag.  Það er varla að maður þorið að viðra spákortið hér að neðan af Brunni Veðurstofunnar og gildir kl. 06 á fimmtudagsmorgunn.  En þarna má sjá lægð, að vísu ekkert sérlega djúpa og skil frá henni með úrkomu eru á leið til austurs yfir landið. Stundum sér maður úrkomuspár "gufa" upp þegar á hólminn er komið.  Það tengist oft og litlum loftkulda í háloftunum.  Það eykur vona manna nú að samfara þessari lægð fellur hitinn nokkuð í háloftunum, nokkuð sem eykur líkur á rakaþrungnu skýjaþykkni með lægðinni.

Það er ekkert sem heitir, skola verður rykið og binda öskuna í fínan leir um leið og bleytt er í henni !

 

Tanganyikavatn í Afríku sýnir óbrigðul merki loftslagshlýnunar

Fyrir skemmstu var greint frá niðurstöðum umfangsmikilla rannsókna í Nature Geoscience á vistkerfisbreytinginum sem orðið hafa á Tanganyikavatni í Suðaustur-Afríku.  Undanfarin ár hefur yfirborðshiti vatnsins verið hærri en áður síðustu 1500 árin eða svo.

Tanganyikavatn er á korti eins og langur ormur og markar landamæri á milli Búrúndí, Kongó, Tanzaníu og Zambíu. Það er hið næst dýpsta á jörðinni, mesta dýpi þess er 1.470 m og meðaldýpið 570 m. Um 10 milljónir manna búi við vatnið og fiskur úr því er mikilvægur próteingjafi íbúanna eins og víðar við gjöful vötn í Afríku.

Um þessar mundir er yfirborðshiti vatnsins um 26°C.  Greining á seti úr kjarna af botni vatnsins leiðir í ljós að í 1400 ár fór yfirborðshitinn aldrei yfir 24,3°C, en síðan um aldamótin 1900 hefur vatnshiti í yfirborði verið að hækka smátt og smátt.  

Eins og títt er með djúp stöðuvötn í hitabeltinu eru þau lagskipt hvað næringarefni áhrærir. Efstu lögin eru eðlislétt, sólarljósið sér ásamt næringarefnum til þess að lífríkið blómstrar.  Neðan u.þ.b. 200 metra er vatnið því sem næst súrefnissnautt, en aftur á móti ríkt af næringarefnum. Árvissir vindar sem blása eftir vatninu tryggja blöndun niður á ákveðið dýpi, þannig rótast næringarefni upp og súrefni berst í vatnið. Þetta mikilvæga ferli viðheldur vistkerfinu og tryggir afrakstur fiskistofna og veiði úr Tanganyikavatni.  Um 150-200 þús tonn eu veidd árlega og mest ber á smáfiksi sem kallast Kapeta og er líka kallaður Tanganyika-sardína.

Eftir því sem yfirborðsvatnið verður hlýrra, þeim mun eðlisléttara verður það og lagskipting vatnsins eykst sem því nemur.  Því þurfa vindarnir að verða sterkari til að tryggja blöndun niður á sama dýpi og áður. Hlýnun vatnsins getur með öðrum orðum dregið úr afrakstursgetu þess fyrir fólkið á bökkum vatnsins. 

Svo fremi að niðurstöður um vísbendingar hita úr botnsetinu séu áreiðanlegar eru þarna nokkur tíðindi á ferðinni.  Þetta djúpa stöðuvatn bregst þannig við langtímabreytingum loftslags með því að yfirhitinn hækkar lítið eitt og hægt og rólega.  Ekki ósvipað og stóru skriðjöklarnir hér frá Vatnajökli, en hitabreytingar á milli ára koma ekki fram í stöðu þeirra.  Slíkt áorka bara sveiflur áratuga eða alda.

Það eru vísindamenn frá Brown University og University of Arizona sem staóðu að rannsókninni.  

 

Húsafell 3x > 20°C

Þessa helgina er ekki hægt að segja annað en að sannkölluð sumarblíða hafi verið í Húsafelli í ofanverðum Borgarfirði,  Föstudag, laugardag og sunnudag fór hitinn í öll skiptin yfir 20°C.  Í dag sunnudag var þar heitast á landinu 21,3°C.  Gjóskumóðan náði, vart þangað, en horfa mátti á mökkinn úr ofanverðum Borgarfirði  í suðri yfir Skarðsheiði, Borgarnesi og þar um slóðir

Á hálendinu mældust mest 17,9°C í Sandbúðum og litlu lægri hiti í Þúfuveri.

Merkilega hár hiti á hálendinu

Tók eftir því í morgun að á korti Veðurstofunnar kl.09 var hæstur hitinn á Sandbúðum á Sprengisandi  í 820 metra hæð.  Hitinn þar var þá 14°C og hækkandi í sterku sólskininu.  Í gær fór hitinn þarna í tæpar 19 gráður og eins var vel hlýtt í fyrradag. 

Mér þykir nokkuð merkilegt að sjá hversu hlýtt er í sólskininu á hálendinu þetta snemma sumars.  Við skulum athuga að það er ekki nema 6. júní.  Vanalega er snjó enn að leysa í þessari hæð, klaki í jörðu er fram á sumarið og geislar sólar fer þá í leysinguna en ekki upphitun sandanna og þar með loftsins.  Sumarhlýinda er þannig ekki að vænta á hálendinu í venjulegu árferði fyrr en í fyrsta lagi í lok júní og oftast ekki fyrr en komið er fram í júlí.  

Sjá á tunglmynd (MODIS) frá því í gær, 5. júní kl. 14 að snjó hefur að mestu tekið upp á hálendinu.  Það er helst að sjá fyrningar svona úr lofti á Nýjabæarafrétt við Eyjafjarðarbotn og eins í Bleiksmýrarárdrögum þar austur af. Þarna er háslétta í um 800-1000 metra hæð. Myndin tekur líka af allan vafa.  Bullandi bólstramyndun á Sprengisandi og Hofsafrétti norðan Hofsjökuls.  Bólstrarnir eru órækur vitnisburður um það að jörðin hlýnar og varmi streymir upp í stað þess að bræða ís og snjó.

Á Hveravöllum var einnig sérlega hlýtt í gær eða tæplega 16°C.  Ekki veit ég hvað það er í sögulegu samhengi, en hitinn hefur vissulega farið yfir 20 stigin í júní þar, en vissulega alveg í lok mánaðarins. Hins vegar er maímetið 15,7°C á Hveravöllum frá 27.maí 1977.  Það ártal vekur upp ákveðin  hugrenningatengl því afar snjólétt þótti á hálendinu veturinn 1976-1977 líkt og nýliðinn vetur.

Myndin af skálanum í Sandbúðum er fengin af síðu Jóns Skjaldar Karlssonar mótorhjólagarps og tekin á miðju sumri fyrir nokkrum árum.  

Staðfesting á útbreiðslu öskumóðunnar

Þessi Meris-mynd frá því í hádeginu frá Ingibjörgu Jónsdóttur sýnir vel útbreiðslu öskufjúksins yfir Suður- og Suðvesturland. Það er strekkingur af A og SA syðst á landinu og á Stórhöfða voru um 20 m/s fyrir skemmstu. Segir allt sem segja þarf og ekki er af sökum að spyrja, rykið og morið fýkur auðveldlega. Ég þreytist ekki á að minnast á þátt jökulleirsins í þessu, úr farvegi Markarfljóts sem situr þarna afar þurr og fínn frá upphafsdögum gossins.

Skyggni í Reykjavík var í flugvallarathugun gefið 6 km kl. 14 og og ekki sér lengur til sólar nú þegar er 18 stiga hiti í höfuðborginni.   Mökkurinn í dag nær upp í Borgarfjarðardali, það sé ég sjálfur með eigin augum.

Það versta er að margboðuð væta á sunnudag er á undanhaldi, aðeins skúrir eða smá rigning skv. nýjustu spám. 

VIÐ ÞURFUM RIGNINGU Í NOKKRA DAGA sem nær að bleyta vel í jarðveginum og binda betur öskuna.

Eplaræktun á Íslandi ?

Fyrir nokkrum árum lauk kennari í garðyrkju og ræktun garðávaxta störfum sínum við skóla í Þrændalögum í Noregi. Þessi hálfsjötugi eftirlaunaþegi og nafni minn Einar Skjetnemark var þar með ekki sestur í helgan stein.  Hann tók sig til og setti á laggirnar nyrsta býli Noregs þar sem ræktuð skyldu epli  Þetta var í Levanger í Norður-Þrændalögum á breiddargráðu sem samsvarar sunnanverðu Íslandi.

Ræktun epla stendur á gömlum merg sunnar í Noregi, t.a.m. við Harðangursfjörð og í Buskerud vestan Oslóar þaðan sem koma kunn og eftirsótt eplavín sem löguð hafa verið kynslóð fram af kynslóð.

Fáir höfðu trú á þessu uppátæki garðyrkjukennarans, enda hin kenjótta veðrátta Þrændalaganna ekki heppileg fyrir eplatré, nema svona eitt og eitt til heimabrúks í skjóli sunnan undir húsvegg.  Sumarið 2002 plantaði Einar Skjetnemark 1.500 eplatrjám og að auki 250 plómutrjám í héraði þar sem stunduð er kartöflu- og kornrækt.  Þessi ávaxtatré eru fyrir löngu farin að gefa ríkulegan ávöxt eins og sést á meðfylgjandi mynd af Einari við eitt eplatréð haustið 2007.

Eplaræktun gerir kröfu um ákveðin hitaskilyrði yfir sumarið og ekki síst að sumarið sé nógu langt ef svo má segja þannig að ávöxturinn ná i þroska.  Lækkun hita í september er þannig vera álitinn helsti hemill á eplaræktun. Þetta fékk Einar hinn norski að heyra að þetta norðarlega næðu eplin einfaldlega ekki þroska.Annað sem hafa verður í huga að eftir að trén blómstra að vori að þá sé flugan komin á stjá, geitungar, hunangsflugur og álíka, en þær sjá um frævun.  Í eplasveitum Harðangursfjarðar gerðist einmitt þetta vorið að það kalt var að flugan var vart komin til þegar trén blómguðust og óvíst því með uppskeru í haust, jafnvel þó sumarið verði hagfellt og langt.

Hér á landi má ætla að svipuð veðurskilyrði náist á Suðurlandi í skjólsælum sveitum, t.d. í Fljótshlíðinni.  Sólarhæð þar er mjög áþekk því sem er nærri Levanger. Fróðlegt er því að bera saman hitafar t.d. á Sámstöðum í Fljótshlíð við Værnesflugvöll sem staðsettur er um 35 km norðan Þrándheims. Í meðfylgjandi töflu sést að þrátt fyrir allt er umtalsvert hlýrra í Værnes og þeim slóðum heldur á Sámsstöðum  Munar um 2-3°C á hitafarinu eftir mánuðum.  Við sjáum að septemberhitinn í Værnes er áþekkur hitanum í júní á Sámsstöðum og sjá má að í september lýkur sumri að jafnaði nokkuð ákveðið.  Hafa ber þó í huga að viðmiðunartímabilið 1961-1990 er frekar kalt og gera má ráð fyrir að frá því um aldamót hafi verið um 1°C hlýrra en þá og jafnvel rúmlega það.  Sá munur er vart nægur eða hvað ?  

Veðurathuganir lögðust af um tíma á Sámsstöðum í Fljótshlíð, en sumarið 2000 var sett þar upp sjálfvirk stöð.  Ég hef reiknað meðaltöl frá þeim tíma 2000-2009 og þá koma í ljós talsverðar breytingar á meðalhitanum (hækkun frá 1961-1990 í sviga).  Maí: 7,0°C (+0,2). Júní: 10,2°C (+0,8). Júlí: 11,7°C (0,7). Ágúst: 11,5°C (+1,0°C). Sept: 8,8°C (+1,4). Tek fram að tvo fyrstu mánuðina í hitaröðinni þurfti að skálda út frá frávikum nálægra stöðva.

Af þessu má sjá að batnandi hitafar frá köldu árunum kemur einkum fram síðsumars, en síður um vorið.  Þetta er í takt við aðrar mælingar síðustu ára.  Það er að teygjast úr sumrinu og einnig er það heldur betra í þessu tilliti, en sumarhitinn er ekkert endilega mikið fyrr á ferðinni.

En eru þessar breytingar nægjanlegar svo hefjast mætti handa við eplaræktun svipaða þeirri sem stunduð er í Levanger á sömu breiddargráðu ?  Svarið held ég að sé nei.  Hlýna verður heilt yfir um um svona eina gráðu til viðbótar hið minnsta.  Svo skulum við hafa líka í huga að sennilega hefur líka verið að hlýna í Noregi líkt og hér á síðustu árum frá tölum gamla meðaltalsins. 

Þrátt fyrir þetta hafa eplatré engu að síður borið ávöxt hér á landi og 90 ár síðan epli urðu hér fyrst fullþroska að því að talið er. Frost að haustinu eru helsti óvinur eplaræktunar og sumarið oftast of stutt fyrir fullþroska ávöxt.  Engin vandkvæði eru hins vegar á því að rækta hin ýmsu harðgerðustu afbrigði ávaxtatrjáa í íslenskri veðráttu. Þess má geta að Skógræktarfélag Íslands stóð einmitt fyrir fræðslukvöldi í vetur þar sem fjallað var um ræktun garðávaxtatrjáa hér á landi.  Jón Guðmundsson garðyrkjufræðingur sagði þar frá eplaræktun sinni heima við hús á Akranesi og gaf góð ráð (eplið hér til hliðar er þaðan). Sigurður Árni Þórðarson sóknarprestur í Neskirkju skrifaði niður greinargóða frásögn frá þessu fræðslukvöldi og má nálgast hana hér.

 

 

Annar dagur með öskufjúki

Margir eru nú farnir að bíða eftir vætutíð til að hefta öskumorið og koma þannig í veg fyrir fjúk.

Lítilsháttar úrkoma í fyrradag í Mýrdal og undir Eyjafjöllum má sín lítils og fljótt að þorna á þessum árstíma sé loftið þurrt.  Komin er aftur þessi hvimleiða ASA-átt undan Suðurströndinni eins og meðfylgjandi HRAS-spákort sýnir og gildir kl. 12 í dag, 3. júní.  Þó ekki sé verulega hvasst þarf nánast bara smágjólu til að þyrla rykinu upp.  Á Steinum undir Eyjafjöllum eru 8-10 m/s.  Svipað við Hvamm og Markarfljótsbrú og þessum vindstyrk er spáð í allan dag. Ef eitthvað er þá færist hann í aukana.  

Spáð er rigningu ofan í þetta með kvöldinu, reyndar bara minniháttar.  Þangað til má gera ráð fyrir talsverðu öskufjúki sem berast mun yfir lágsveitir Suðurlands, Suðurnes og í áttina til Höfuðborgarsvæðisins, yfir Hvalfjörð og jafnvel einnig Borgarfjörð.

Á myndinni sem fengin er af mbl.is og tekin af Eggerti Jóhannessyni í gær, má greina ryksveip undir Eyjafjöllum.  Veður í gær var gott, lygnt og ekki öskufjúk að nokkru ráði, en aðeins smá golu þarf á sumardögum til að rykstrókar sem þessi komi fram. 

 

 

 

 

Þokkalegur maí hér á landi, en kaldur í N-Evrópu

Á meðan við upplifðum fremur hlýjan maí voru Danir og Suður-Skandínavar að kvarta undan kulda og trekki. Í yfirliti Veðurstofunnar kemur m.a. fram að hitinn var 1,9°C yfir meðallagi sem gerir mánuðinn þann næst hlýjasta frá 1960 eða í 50 ár.  Ekki alveg jafn hlýtt var norðan- og austanlands.  Á Akureyri var maí 1,0°C yfir meðallaginu og gerir mánuðinn í raun áþekkan því sem verið hefur frá því um aldamótin.  Mjög hlýtt var hins vegar á Hveravöllum eða um 3°C yfir meðaltalinu sem gerir maí þar þann hlýjasta frá upphafi mælinga 1966. Maí 2010 fær líka þau eftirmæli að hafa ekki verið sérlega úrkomusamur og sólin skein svona álíka og búast má við á þessum árstíma, en maí er oftar en ekki bjartur og sólríkur mánuður, samanborið við júní og júlí.

Í Danmörku var maí sá kaldasti í 14 ár og um 1,8°C undir meðallagi.  Hann þótti líka bæði sólarlítill og úrkomusamur.  Í raun var þessi maí eins kaldur og gera má ráð fyrir að verði u.þ.b. einu sinni á 10 ára fresti á þeim slóðum.  Svipaða sögu er að segja frá Suður- og Vestur-Noregi.  Þar gerði sérlega slæmt kuldakast framan af mánuðinum og myndin hér sýnir ástand mála skammt austur af Osló 4. maí.  Norðar var ástandið svipað og hjá okkur, þ.e. talsvert hlýrra en í meðallagi. Sérstaka athygli vakti hjá Norðmönnum að þjóðhátíðardag þeirra 17. maí, reyndist hlýjast í Karasjok lengst norður í Finnmörku á slóðum Sama.  Daginn eftir náði hitinn 26,8°C á þessum stað sem þekktastur er í veðurfarslegu tilliti fyrir vetrarhörkur þarna norður við 70° breiddargráðu.

Efri myndin er úr safni Jóns Inga Cæsarssonar og er frá Akureyri síðasta dag maímánaðar.

Öskugráminn í dag

Loka þurfti skólum á Hvolsvelli í morgun (sjá hér) þegar þurr SA-áttina tók að þyrla upp ösku og eins aur úr farvegi Mýrdalssands.  Þarna eru á ferðinni fínefni sem engum er holt að draga ofan í sig í of miklu magni.  Þó enginn sé mælirinn í grennd við Hvolsvöll má ætla að magn svifryks í lofti við þessar aðstæður geti numið nokkrum þúsundum míkrógrömmum í hverjum rúmmetra lofts.

Í Reykjavík sást til brúnleitur bakkinn á austurhimninum skömmu fyrir hádegi.  Á mæli Reykjavíkurborgar við Grensásveg kom allhár toppur svifryks í hádeginu og vakti athygli mína hvað hlutur fínefnisins ,þ.e. PM<2,5 var þá hár eða rúmlega 400 míkrógr. Grófara rykið, þ.e. PM<10 var aðeins litlu meira.  Þessi toppur varði sem betur fór í tiltölulega skamma stund.  

Upp úr miðjum degi 18. maí sl. varð einnig vart nokkurs öskufjúks að austan.  Mæld gildi þá voru um helmingur þess sem varð í dag.

En vel að merkja þó öskurykið sé talsvert yfir heilsuverndarmörkum í Reykjavík er það ekki nema brot af því sem verst verður nálægt upptakasvæðum ryksins fyrir austan.