Öskumóða á morgun

Í nótt og fyrramálið er spáð ákveðnum strekkingi af SA og A syðst á landinu.  Eftir þurrkatíð síðustu daga þarf eins og af líkum lætur ekki nema smávægilegan vind til að þyrla upp öskumorinu.  Á miðvikudaginn síðasta (26. maí) var N-átt, dálítil gola, en vart meiri vindur en það.  Engu að síður lagði dimma öskumóðu yfir sveit Eyjafjalla og á haf út eins og sjá má á tunglmynd þennan sama dag úr safni Ingibjargar Jónsdóttur á Jarðvísindastofnun. 

Spáð er 10-12 m/s og um 15 m/s í hæð jökulsins. Ekki fer að rigna ef af líkum lætur fyrr er þegar líður á daginn.  Við þessar aðstæður má því gera ráð fyrir dimmri öskumóðu í nótt, en einkum þó í fyrramálið og fram yfir hádegi. Mun hún berast til norðvesturs yfir lágsveitir Suðurlands og ekki ósennilega áfram í áttina yfir sunnanverðan Faxaflóa, þ.e. Höfuðborgarsvæðið og þar í grennd.   Spákortið að neðan sýnir vinda á Suðrurlandi á morgun kl. 12 (HRAS 3km 30050600 +30t).

 

 Annars er næstu daga er spáð fremur vætusömu veðri sunnanlands, þannig að vonandi verður friður fyrir þessum ófögnuði að mestu eftir morgundaginn, a.m.k. í bili. 

Meira af sumarspá 2010

Sagði frá því í fyrradag að veðurlagsspár gera ráð fyrir að sumarið gæti orðið heldur vætusamara sunnan- og vestanlands, en verið hefur undanfarin ár. Eins að markvert hlýrra verði þetta sumarið en meðaltal segir til um um.  Að þessu sinni er meðaltalið miðað við árin 1981-2005. Miðað við 10,4°C í Reykjavík þessi árin að þá er spáð a.m.k 1°C yfir því meðaltali.

Málið er hins vegar að sé ríkjandi SV- og S-átt eða öllu frekar meira um þær á kostnað hinna algengu vindátta af A eða NA eins og sumarspáin nú bendir til að þá hefur það í för með sér ský og sólarleysi á Suður- og Vesturlandi.  Og jafnvel þó loftmassinn sé af hlýjum uppruna að þá ná þessi hagstæðu einkenni hans ekki niður til yfirborðs. Hlémegin fjalla verður aftur á móti vel milt þegar loftið efra nær niður  s.s. á Norðurlandi eða austantil á landinu.

Með öðrum orðum að þegar spáð er hlýindum suðvestur- og vesturundan (yfir frekar köldum sjónum), þá merkir það slíkt loft hingað komið að loftmassahitinn skilar sér ekki þar sem rakt loftið kemur af hafi.  Það er því alls ekki víst að hiti verði nokkuð yfir meðallagi vestantil( m.a. sökum sólarleysis),  á meðan sumarhitinn gæti orðið sérlega vænn norðan og austantil, þess vegna um 2°C yfir meðallagi, ef við höldum okkur við ríkjandi suðvestanvind.

Þrýstifrávikin nú í grennd við landið eru með gjörólíkum hætti miðað við sem þau voru í fyrra. Þá var gert ráð fyrir að loftþrýstingur yrði hærri yfir Grænlandi og lægri norðaustur og austur af landinu, allt til Bretlandseyja.  Slíkt frávikamunstur er vísbending um fremur þurrar N -og NA áttir, nokkuð sem kom á daginn í fyrrasumar.  Fyrir komandi sumar er hins vegar gerð ráð fyrir lægri loftþrýstingi en venja er til á þessum slóðum, ásamt því að hann verður á réttu róli suður- og suðausturundan. Það hefur í för með sér suðvestanvind á norðanverðu Atlandshafinu og ekki síst þá norðlægari lægðarbraut, þ.e. nær okkar slóðum og ekki ólíklega hér vesturundan.

Hér eru tvær myndir.  Annars vegar spá IRI um hitafrávik.  Þar sést vel að talsverðar líkur eru á því að hiti á okkar slóðum verði í efst þriðjungi og meiri en að hitinn verði nærri meðallagi, svo ekki sé talað um að hann verði undir því.  

Hin myndin sýnir frávik sjávarhita á jörðinni a fjögurra vikna tímabili og endar 10. apríl sl. Á Atlantshafi sést vel hvað sjórinn er talsvert hlýrri fyrir sunnan og suðvestan Hvarf á Grænlandi og neikvætt frávik teygir sig frá Mexíkóflóa til ANA langleiðina yfir Atlantshafið. Þessi hitafrávik eru afleiðing af nokkuð óvenjulegri veðráttu liðins vetrar.  Verði þessi frávik sjávarhita í grunninn áfram í sumar, má gera ráð fyrir að veðurkerfin taki mikið til mið af þessum frávikum.  Asoreyjahæðin gæti orðið vestar en venjulega á Atlantshafinu og ekki ólíklega líka norðar.  Eins er samkvæmt þessu hlýrra í sjónum enn sunnar, þ.a úti af Afríkuströndum.  Slíkt ýtir frekar undir myndun hitabeltisstorma og fellibylja á Atlantshafinu en fleira þarf vissulega til í þeim efnum. 

 

Veðurútlitið í sumar

Rétt eins og nokkur nokkur undanfarin ár, ætla ég freista þess að að spá fyrir sumarið, þ.e. tímabilið frá júní til ágúst.  Spá sem þessi er ekki sett fram af tilfinningu eða út í loftið, heldur er byggt á þriggja mánaða árstíðaspám sem aðgengilegar eru frá stóru reiknisetrum veðurspá. Að þessu sinni liggja til grundvallar spá Evrópsku reiknimiðstöðvarinnar (ECMWF) og IRI við Columbia Háskólann í New York er þar er notast við reikniverk NOAA. Breska Veðurstofan er hins vegar hætt að gefa út sínar árstíðarspár vegna miður góðrar reynslu þeirra, en bæði síðasta sumarspá þeirra og sú sem gilti í vetur (þegar hvað kaldast varð) voru þvert á ríkjandi veðurlag !

Í stórum dráttum:  Sumarmánuðirnir, júní til ágúst munu verða í hlýrra lagi og hitinn víðast markvert ofan meðallags.  Meiri líkur en minni eru á því að sumarið sunnan- og vestantil á landinu verði fremur vætusamt, að úrkoma verði ofan meðallags mánuðina þrjá.  Þá er að sjá sem vindur af S og SV verði algengari á kostnað NA-áttar. 

Frekari umfjöllun:  Þegar hinir ýmsu þættir spánna hjá ECMWF og IRI eru skoðaðir sést svipuð tilhneiging.  Hlýtt frávik yfir Íslandi og á stóru svæði sunnan landsins allt til Bretlandseyja og eins við Miðjarðarhafið og í N-Afríku. 50-70% líkur á að hér á landi verði almennt séð talsvert hlýtt eða a.m.k. 1°C yfir meðallagi, en meðaltalið í Reykjavík þessa mánuði á því viðmiðunartímabili sem stuðst er við er 10,4°C. 

Líklega verður ekki fjarri meðalhita sumarsins á meginlandi Evrópu. Fremur þurrt í V-Evrópu og þar um slóðir á meðan væta sýnist heldur yfir meðallagi á Atlandshafi sunnan og suðvestan við Ísland.  Loftþrýstifrávik eru með þeim hætti að lægri þrýstingur er fyrir vestan  og suðvestan landið.  Það ásamt meiri úrkomunni sunnanlands og vestan bendir ótvírætt til þess að loft verður frekar ættað úr suðvestri.  Það er andstætt ríkjandi veðurlagi bæði í fyrrasumar og sumarið 2008 þegar NA- og A-vindar voru tíðastir með langvarandi þurrkatíð, sérstaklega um vestanvert landið. Breytingarnar sem þessar keyrslur bera nú með sér eiga rætur að rekja í hitafrávikum í sjávarhita á víðáttumiklum hafsvæðum.  Þannig er sjórinn t.a.m. talsvert hlýrri nú á Grænlandshafi og í áttina að Labrador.  Kalt belti (öllu heldur kalt frávik) er þar sunnanvið þvert yfir  Atlantshafið frá austurströnd Bandaríkjanna austur að Azoreyjum.  Sjávarhitafrávikin, haldist þau með þessum móti í sumar hafa síðan bein áhrif á þrýstifarið og þar með ríkjandi vindáttir. 

Á morgun kem  ég frekar inn á bakgrunn þessara spáa og samanburð við síðasta sumar og veðurfarslegt "umhverfi" þess.

 

Bakslag um miðjan maí

Það er víst óhætt að spá kólnandi veðri fram yfir helgi.  Sérstaklega á það við um vestanvert landið.  Seinna í dag mun vindáttin halla sér til NA-áttar, á Vestfjörðum og vestanlands má búast við strekkingsvindi.  Það kólnar í nótt og á morgun og gera má ráð fyrir minniháttar éljum á fjallvegum.  Heldur meiri úrkoma í þessu að aðfaranótt sunnudagsins og vindurinn þá heldur norðanstæðari.  Snemma á sunnudeginum skulu menn ekki láta sér snjókomu alvega ofan í byggð á Vestfjörðum og vestantil á Norðurlandi koma sér neitt á óvart.

Að þessu loknu er ekki að sjá að hann ætli að koma með hlýrra loft a.m.k. ekki fyrsta kastið og ansi er maður hræddur við næturfrost um suðvestan- og vestanvert landið bæði á mánudag og þriðjudag !

Myndir er fengin úr safni mbl.is og var tekin í maí í einhverju vorhretinu !

Áhugaverð loftmynd af mekkinum

 

Meðfylgjandi loftmynd er frá því í gær laust eftir hádegi (8.maí).  Eins og svo oft áður var það Ingibjörg Jónsdóttir sem sendi mér myndina og er hún svokölluð MERIS mynd frá ESA (Geimferðastofnun Evrópu).

Fyrir utan mjög greinilegan mökkinn má m.a.  sjá hvíta snjóskellu yfir Tindfjöllum og eins í nágrenni Torfajökuls.

Takið eftir því að Eyjafjalljökull er að sjálfsögðu nær allur hulinn ösku sem og suðurhluti Mýrdalsjökuls, en á hann norðanverðan hefur engin aska fallið, alla vega eki sem heitið getur. Vindáttir hafa líka verðið með þeim hætti að fyrstu daga gossins og síðan aftur síðustu vikuna eftir að hegðan þess tók breytingum og gjóskuvirknin jókst aftur, að þá hefur hún verið á milli norðurs og vesturs.  

Annað sem mér þykir athyglisvert hvað varðar feril gjóskumakkarins, er það hve hann berst undan vindi og dreifing hans út frá frá meginstefnunni er í raun lítil.  Í gær var þannig NV 15 m/s í hæð hans (í um 3.000 metra hæð).  Sá vindur hélst í öllum megindráttum til suðausturs á þær slóðir þar sem mökkurinn barst.

Algjör viðbjóður

Öskurykið sem sagt hefur verið frá í Vík er algjör viðbjóður held ég að segja megi.  Ekki veit ég hversu viturlegt það er að taka niðurstöðu mælinga úr mælinum sem nýverið var settur upp við Vík og bera þær saman við hefðbundnar svifryksmælingar t.d. héðan úr höfuðborginni.

Bæði er öskufall og síðan er talsvert fjúk og lítinn vind þarf til að koma fínni öskunni á jörðu niðri af stað.  Mæligildin hafa verið þetta 2 til 6 þús.  míkrógrömm af kornastærðinni PM10 (sú stærri)  í hverjum rúmmetra lofts og reyndar mældust 13 þús. míkrógrömm nú kl. 11:30.  Þessar tölur eru tveimur til þremur stærðargráðum hærri en menn sjá þegar svifryksmengun af mannavöldum er hvað verst í henni Reykjavík. 

Ekkert vitum við um það hversu öskufallið á eftir að verða mikið eða viðvarandi á þessum slóðum.  Hins vegar vitum við það vel að þetta fína öskuryk er um allt og fýkur við minnsta vind á meðan ekki rignir.   Bleytan bindur hins vegar gosefnin og þau haldast á jörðu niðri  á meðan.  

Verra er hins vegar að ekki er útlit fyrir rigningu sem heitið getur undir Eyjafjöllum og í Mýrdal fyrr en á miðvikudag.  Það er hins vegar bót í máli að lengst af verður vindur mjög hægur, en á móti kemur að hann verður heldur NV eða N-stæður og ber því ófögnuðinn frá eldstöðinni yfir byggðina. 

Myndina tók Bryndís Harðardóttir við Íþróttamiðstöðina í Vík í morgun og er hún fengin af vef rúv.is. 

Þvílík viðbrigði - vorið hellist nú yfir landann

Það var varla að ég trúði eigin augum þegar ég barði hádegiskort Veðurstofunnar augum.  +19°C í Skaftafelli og 18 sig á Fagurhólsmýri og 17 á Kirkjubæjarklaustri.  Vænn sumarhiti ! þá var líka vel hlýtt við Eyjafjörð og 18 stig á Akureyri.   Vissi svo sem að tiltölulega hlýtt loft er yfir landinu, ættað úr suðvestri, en enginn sérstakur vindur í lofti til á ná því niður.  Að auki er maður fastur í viðjum árstímans, klakans í jörð og annarri óáran sem skekur náttúruna.  Því á maður ekki von á svo háum hita nú í byrjun maí.

Annað sem ég tek eftir í Skaftafelli að þar hefur verið nánast algert logn í nótt og í morgun.  Sólin nær því að  ylja vel sandanna framan við Brekkurnar, en ekki svo víða þannig að hafgolan nái sér á strik.  Vonandi er mælirinn alveg réttur og reyndar styður hitinn á Fagurhólsmýri það.

Úr því að svona er í pottinn búið má gera ráð fyrir að enn hlýrra verði, sértaklega á fimmtudag, en þá er útlit fyrir að bjart verði um stærstan hluta Austur- og Suðausturlands.  Sterk sólin ásamt vel mildum loftmassanum ætti því auðveldalega að pota hitanum upp fyrir 20 stigin hér og þar á þeim slóðum. 

 

Frekar kaldur aprílmánuður

Sló á meðalhita aprílmánaðar þegar kominn er 28. dagur mánaðarins.  Í Reykjavík stefnir í að mánuðurinn verði undir hinu kalda meðaltali 1961-1990.  Líklega endar hann í 2,6 til 2,7°C, en í fyrra var aprílhitinn 5,0°C.  Það er himinn og haf á milli þessara talna.  Í fyrra var t.a.m. mánuðurinn frostlaus ef undan er skilið næturfrost rétt í byrjun hans. Síðast var apríl undir meðallagi 2006, en þá var talsvert kaldara en nú. Fremur þurrt hefur líka verið og úrkoma nærri helmingur meðalúrkomunnar. 

Á Akureyri má ætla að mánuðurinn verði hvað hita varðar rétt undir meðaltalinu en úrkoman nærri meðallagi. 

Þrátt fyrir það að febrúar og apríl sú báðir lítillega kaldari í Reykjavík er árið það sem af er um 1,3 °C yfir meðallagi, en mjög hlýtt var í janúar og mars. Hins vegar hefur verið þurrt þessa sömu mánuði og þarf að fara allmörg ár aftur til að finna eitthvað sambærilegt. 

Þær verða stopular færslurnar frá mér hér næsta mánuðinn eða fram í júnímánuð. Vorveðráttan heldur samt sínu striki og vonandi tekur að hlýna svo eftir verði tekið næstu dagana. 

Spárnar um vetrarkuldann næstu 50 árin

Þær hafa vissulega vakið talsverða athygli vangaveltur nokkurra vísindamanna síðustu daga um tengsl sólvirkni við kaldan nýliðinn vetur í Evrópu og ekki síður tal um að næstu 50 vetur gætu orðið kaldir.  Á mbl.is hefur m.a. verið fjallað um þessi mál og eins á vefnum loftslag.is.

Margt er í þessu orðum ofmælt og ekki laust við að umfjöllunin sé með þeim hætti að verið sé að ala á ótta um það sem gæti mögulega gerst.

Það var Mike Lockwood, prófessor í eðlisfræði sólar við háskólann í Reading sem fór fyrir þessari rannsókn um tengsl sólarvirkni við veðurfar á jörðu eftir að hafa séð að tveir kaldir vetur í Bretlandi fóru saman við óvenju litla virkni sólar.   Bornar voru saman tiltækar upplýsingar og þekkingu á sólvirkni við hina þekktu CET hitaröð Mið-Englands sem nær aftur til miðrar 17. aldar. Hin u.þ.b. 11 ára sólblettasveifla hefur lengi verið þekkt og þegar lítið er um sólbletti er virkni sólar í við minna en annars og þar með orkuflæðið sem frá henni berst.  Síðasta ár, 2009 einkenndist einmitt af lítilli sólvirkni og óvenju löngum "botni" sólblettasveiflunnar.

Kenningin gengur í stuttu máli út á það að þegar sólin er virk eykst orkuflæðið einkum á útfjólubláa sviðinu. Gleypni þeirra geisla á því bylgjusviði á sér að miklu leyti stað uppi í heiðhvolfinu í 15-30 km hæð fyrir tilverknað ósons.  Þar verður því heldur hlýrra, sérstaklega nærri miðbaug sem aftur veldur því að hitamunur heimskauta og hitabeltis eykst.  Við það færist meðal legan á skotvindinum á norðurhveli heldur norðar og þar með meðalbraut lægðanna ef svo má segja.  Þegar sólvirknin er lítil rétt eins og nú, dregst skotvindurinn sunnar.  Við Atlantshafið hefur slíkt þá þýðingu að lægðagangurinn verður úr vestri inn yfir Miðjarðarhafið og N-Afríku í stað þess að vera norðar á Atlantshafinu.  Við það nær meginlandskuldinn úr austri yfirhöndinni í V-Evrópu.  Kortið sem hér fylgir og fengið er frá Hollensku veðurstofunni, kmni.nl sýnir frávik loftþrýstings í des til feb frá meðalloftþrýstingi. Þessi frávik draga vel fram hve lægðabrautin var sunnarlega á Atlantshafi og loftþrýstingur var fyrir vikið hár að jafnaði á okkar slóðum. 

Ég er ekki hissa á því að einmitt í vetur hafi menn dregið fram þetta sæmilega vel þekkta orsakasamhengi.  Engu að síður er fylgni vetrarhitans í CET-röðinni við sólvirknina allt tímabilið ekki nema 0,23 og litlu betri eða 0,25 sé  hiti norðurhvels frá 1850 borinn saman við sólvirknina.  Enda viðurkenna Lookwood og félagar fúslega að ekki sé algilt að saman fari sólblettalágmark og kaldur vetur í V-Evrópu.  Vissulega eru fjölmargir aðrir þættir sem spila þarna líka með og veðurfarið eða vetrarhitinn er settur saman úr samspili þeirra allra.

Þrátt fyrir allt benda þessar rannsóknir eindregið til þess að þegar sólvirkni er lítil aukast líkur verulega á því að skotvindurinn, a.m.k. á Atlantshafssvæðinu komi til með að liggja sunnar og milt hafrænt loft eigi því síður greiða leið norður á bóginn í átt til kaldra svæða s.s. hingað til Íslands.  Úrkoma, sérstaklega sunnanlands, væri e.t.v. betri mælikvarði hér á landi heldur en hitinn á nálægð þessa vindkjarna í 7-9 km hæð og kallast skotvindurinn. Hitafarið stjórnast af ótal þáttum hér, en sé lægðagangur víðsfjarri að vetrarlagi er nær öruggt að úrkoma í heildina tekið verður lítil (sérstaklega sunnantil) yfir vetrartímann.  Það átti greinlega við nú á meðan hitinn sveiflaðist frekar upp og niður.

En það er sú umfjöllun Lockwoods og félaga um langvarandi sólblettalágmark og tengslin við svokallað Maunder-lágmark sem hefur orðið tilefni til mestra umræðnanna.  Maunder-lágmarkið átti sér stað á síðari hluta 17. aldarinnar og varði í yfir 50 ár.  Þetta var undir lok Litlu-Ísaldarinnar og margir eru á þeirri skoðun að þetta langa tímabil lítillar sólvirkni hafi átt stóran þátt í því að dýpka þetta kalda tímabil í veðurfarssögunni sem hófst upp úr 1300 og eins að draga á langinn að því lyki.

Bent er á í grein Lockwoods og félaga að sólvirknin hafi minnkað til mikilla muna frá því um 1985 eða síðustu 25 árin eða svo.  Þá er bæði verið að horfa til virkninnar á hefðbundinn hátt og eins mælda í geimgeislun (cosmic rays).  Leiddar eru líkur að því að vera kann að sólin sé á leið inn í annað ástand í líkingu við Maunder-lágmarkið á 17. öld. Enn sem komið er telja þeir þó að líkur á slíku séu innan við 10% eða 8% svo tölu Lockwood sé haldið til haga.

Þessar vangaveltur og rannsóknir eru allrar athygli verðar, enda sólin upphaf og endir alls sem varðar geislunarbúskap jarðarinnar. Enn er þó of snemmt að gefa út raunhæfa spádóma á þessum grunni.  Paal Brekke við norsku geimstofnunina tekur undir áhyggjur um minnkandi sólvirkni og telur að um 30-40 % líkur séu á því að sólin sé á leið í nokkurra áratuga rólegheitatímabil, kannski ekki eiginlegt Maunder-lágmark en minni sólvirkni þó en verið hafi síðustu áratugina.  Það gæti aftur leitt til  þess að tíðni kaldra vetra aukist í V-Evrópu. En að segja að það stefni í 50 ára samfellt kuldaskeið eru hreinar getgátur að mínu mati og skortir tengsl við raunhæft mat á stöðu mála. 

Tengill á grein Lockwoods í Environmental Reasearch Letters.

Gosmistur líkast til algengt næstu vikurnar

Gosmistur má kalla það nú þegar laus efni, bæði askan sem fallið hefur til jarðar sem og aurinn sem situr nú eftir við neðanverðan farveg Markarfljóts.  Eins og meðfylgjandi tunglmynd úr smiðju Ingibjargar Jónsdóttur frá því í dag (24. apríl) ber með sér sést strókur sem leggur  til vesturs skammt úti af Suðurströndinni. 

Í dag var strekkings A-átt á þessum slóðum og loft afar þurrt.  Við þær aðstæður fjúka fínefnin auðveldlega frá gossvæðunum. Minnst af þessu er aska komið beinustu leið úr gígnum nú eftir að gosið hefur tekið breytingum.  En fjúkandi gosmistrið er litlu skárra í umhverfi sínu.  Helst að það verði friður fyrir þessu í vætutíð og vonandi fáum við sem flesta rigningardaga á næstunni og mikil má hún jafnframt verða sem nær að skola þessum ófögnuði sem mest í burtu og til sjávar.