Sennilega bestu aðstæður og veður á Andrésar Andar leikunum frá upphafi þeirra

Líkt og undanfarin ár var ég við Andrésar Andarleikana á skíðum norður á Akureyri, en þeir eru ævinlega haldnir í kring um sumardaginn fyrsta. Nú í 35. skiptið. Oft er veður rysjótt jafnvel á þessum árstíma í Hlíðarfjalli, dagar með fjúki og kalsa og stundum hefur þurft að fresta eða bíða með einstakar greinar.

Í ár lék hins vegar veðrið við keppendur og gesti.  Glaðasólskin var allan tímann og og vindur mjög hægur, nánast logn allan tímann.  Flögg í fánaborgum löfðu letilega í skjannabirtunni. Ekki nóg með eins gott veður og hugsast getur, heldur var færið í fjallinu afbragðsgott, nýr snjór yfir öllu, líkt og sem um miðjan mars væri.  Ekki þetta blauta vorfæri sem svo einkennandi verður þegar líður á skíðavertíðina. 

Ég átti spjall við skíðagönguhúsið við Hermann Sigtryggsson sem um árabil var íþrótta- og tómstundafulltrúi á Akureyri og í framkvæmdanefnd Andrésar Andarleikanna frá upphafi og þar til fyrir nokkrum árum.  Hann sagði að aldrei í sögu leikanna hefðu skilyrði verið svo góð sem nú.  Reyndar stundum verið meira og minna gott veður en ekki jafnframt svo góður snjór og nú.  Hermann sagði reyndar einnig að hann myndi ekki fjallið jafnvel snæviþakið þetta seint vetrar og nú, sennilega ekki frá því um eða fyrir 1950. 

Myndin sem hér fylgir sýnir einmitt Hlíðarfjall í gær föstudag 23 apríl.  Það var Jóhannes R. Viktorsson starfsmaður í Hlíðarfjalli sem tók myndina snemma morguns á meðan fjallað var enn allt baðað í morgunsólinni. 

Kalt að morgni annars sumardags

Vetur og sumar frusu saman um land allt eins og kunnugt er fremur óalgengt að það geri á landinu öllu. En í dag föstudag, annan dag sumars er ekki síður kalt, frost um land allt kl. 07, nema á Heimaey þar sem var +1°C.  Ekki er hægt að segja að mikil og hvöss N-átt sé þessu samfara, heldur er skýringarinnar að leita til þess að loft af heimskautauppruna hefur verið hér afar nærgönglt undanfarna daga.  Framrás þess hefur lengst af verið hæg og lítil mótstaða í raun frá hlýrra lofti úr suðri.

Köldu lofti af þessir gerð fylgir oftast sólríkt veðurlag og hitasveifla dags og nætur mjög áberandi. Ekki nær þó hitinn allstaðar á landinu að fara upp fyrir frostmark, en víða sunnantil nær sólin að ylja svo að hiti nær allt að 6-7°C. 

En gróðri fer ekkert fram á meðan svo háttar til og norðan- og austantil er nú þannig farið að enn er víða snjór yfir, jörð frosin enda talsvert frost á láglendi eins og sjá má. Fátt er þar enn sem minnir á sumarkomuna, nema kannki koma farfuglana og nýhafin sauburður á einum og einum bæ.

Síðasti vetrardagur

Í dag síðasta vetrardag er viðeigandi að tala aðeins um snjókomu, þó svo að vísast eigi víða eftir að snjóa fram á sumar eins og við vitum.

Myndin sem hér fylgir er af einkar stórgerðri ofankomu sem gerði undir kvöld síðasta laugardag (17. apríl).  Halldór Guðmundsson á Ólafsfirði sagði að hann hefði sjaldan sé jafn stórar og miklar flygsur falla til jarðar. Þetta hefi eiginlega verið meira og stærra en það sem oft er kallar hundslappadrífa.  Skilgreining orðabókar á  hundslappadrífu er mikil og stórflygsótt snjókoma í logni.  

Þegar veðurkort frá þessu kvöldi eru skoðuð kemur í ljós að um þetta leyti voru hitaskil að ganga yfir norðanvert landið með samfelldri úrkomu frá lægð vesturundan.  Vindur samfara þessum skilum var hægur, ekki aðeins við sjávarmál, heldur líka í fjallahæð, þar sem blés afar meinleysislega af suðaustri.

Úrkoma hefst oftast sem smágerður ískrystall hátt uppi í þykkninu þar sem frostið er talsvert oft um eða yfir -20°C.  Samloðunarhæfni krystallanna er mikil og sem og vöxtur þeirra í röku lofti. Snjórinn tekur að falla til jarðar, en yfirleitt er vindur nægur ásamt viðnámi við fallið til þess að tæta í sundur krystallana sem hanga saman.  Í miklum vindi verður ofanhríðin því oft þannig að snjókornin eru smágerð og vel rúnnuð af árekstrum sín í milli.  Oft þannig að erfitt er að greina það sem kemur að ofan frá skafrenningi sé hann umtalsverður.

Hins vegar fá klessurnar næði til þess að hanga saman og vaxa þegar vindur er mjög hægur eða því sem næst logn.  Í hægu fallinu rekast þær "mjúklega" á og sameinast.  Verða þannig stærri og stærri, en á móti sundrast þær aftur í fallinu.  Mjög stórar snjóklessur úr lofti er líka helst að vænta þegar hiti er við frostmark, jafnvel aðeins yfir frostmarki.  Blaut snjókoman hefur einn meiri samloðunarhæfni, en sú sem þurr er nokkuð eindregnu frosti. 

Þessa má geta að til eru ýmis orð yfir stórgerða snjókomu, s.s. skæðadrífa eða logndrífa. Á Vestfjörðum þekkist einnig að kalla snjókomu í logni kafaldsmygling eða einfaldlega lognmygling. 

 

Höggbylgjur speglast í háskýjum

Þessi ótrúlegi myndbútur rak á fjörur mínar.  Sviðið er undir Eyjafjöllum og horft er til himins á sunnudag (18. apríl).  Úr gígnum heyrast miklar sprengingar og höggbylgjur berast í allar áttir.  Það merkilega gerist að sjá má bylgjuhreyfinguna speglast eða hreyfa við háskýjunum  eða klósigunum (Cirrus-ský) hátt á himni.  Þau ský eru á að giska í 8 til 9 km hæð. 

En sjón er sögu ríkari.  Höfundur þessa er Jóhannes B. Jónsson í Borgarnesi. Elínu Björk Jónasdóttur veðurfræðingi er þökkuð ábendingin.

Gjóskmökkurinn greinilega mun minni í nótt

Greina má á þessari tunglmynd frá því í nótt kl. 04 að gjóskumökkurinn sé orðinn umtalsvert minni en verið hefur.  Myndin er eins og svo margar aðrar frá Ingibjörgu Jónsdóttur á Jarðvísindastofnun Háskóla Íslands.  Myndin er falslitamynd og græna slikjan sem liggur úr norðvestri yfir utanverðan Eyjafjallajökul er ekki ættað frá eldsstöðinni.  Öðru nær, þarna eru ósköp venjuleg háskýjabreiða.  Hringir koma fram annars vegar yfir gígnum í toppi Eyjafjallajökuls og hins vegar yfir "gamla" gosinu á Fimmvörðuhálsi.  Þarna streymir út hiti sem veðurtunglið nemur.

Gjóskuskýið leynist undir háskýjabreiðunni og þar að rýna vel i myndina til að greina það til suðurs og út á haf undan tiltölulega hægum N-vindinum.

Vonandi að gjóskumyndun farin nú minnkandi, en gera má ráð fyrir SV-átt síðar í dag eða frá um kl. 18 og fram á nótt. Eyfellingar og Mýrdælingar fá þá frið í skamma stund og reyndar einnig bleytu ofan í þetta.  Aftur er síðan spá N-átt á morgun, að vísu mjög hæg og ekkert endilega að það sé neitt betra ef aska verður þá enn að koma úr gígunum. 

Mynd úr Eyjum mánudag 19 apríl kl. 17

Þessa sérstæðu skýjamyndun sendi Jóhann Jónsson í Vestmannaeyjum (www.123.is/listo/)  mér með svohljóðandi texta:

"Ég tók þessa mynd um kl. 17:00 í dag niður í miðbæ Vestmannaeyjabæjar. Stefnan er ca. VSV beint í sólarátt - glittir í sólina. Mér finnst langsótt að tengja þetta fyrirbæri við gosið, En þessi gulbrúni litur er dálítið dularfullur."

Sjálfum finnst mér lítill  vafi á því  að mökkurinn eigi hlut að máli enda var það svo, sérstaklega á sunnudag að askan barst til vesturs nokkuð langt fyrir sunnan land. Hins vegar gæti sandfok ofan af landi í N-áttinni, frá Krossandi í Landeyjum skýrt stærstan hluta brúna litarins úti við sjóndeildarhringinn.

Viðbót: Vitanlega fýkur líka þurr framburður sem flóðin skildu eftir sig á Markarfljótsaurum til hafs !

 

Mökkurinn kemur ekki fram á ratsjá

Rétt eins og í gær að þá hefur gosmökkurinn ekki náð þeirri hæð í nótt að hann komi fram á ratsjá Veðurstofunnar nú í morgun.  Vefmyndvél Mílu frá því laust fyrir kl. 08 sýnir líka vel hvað um er að vera nú eftir að létt hefur til í N-áttinni. 

Gufustrókavirknin er lítil, en engu að síður leggst dökkt öskuský til suðurs frá jöklinum og kemur heim og saman við fréttir um talsvert öskufall í morgun undir Eyjafjöllum og skyggni  þar um 400-500 metrar. Eins og staðan er nú er vindáttin NA-læg í fjallahæð, en um og upp úr hádegi hádegi verður vindur orðið nánast hánorður. Það eru 12-15 m/s við gosopið nú en lægir heldur  eftir því sem líður á daginn. 

Öskufallið og vindar ofan Eyjafjallajökuls

Gerði mér eins og svo margir aðrir ferð austur á Hvolsvöll til að skoða hamfarirnar með eigin augum.  Það var tilkomumikið að sjá bólstrana stíga upp úr gígnum ýmist öskugráa eða nánast mjallahvíta.  Virknin var enganveginn jöfn heldur kom hún í gusum.  Stundum stigu upp nokkuð hreinir gufubólstrar sem afleiðing hvellsprenginga þegar bráðnandi vatn streymir að gosopinu. 

Gufubólstrarnir fóru hæst, en svo virtist sem gjóskuríkar sprengingar  færu ekki jafn hátt upp og grábrúnn mökkurinn féll fljótt saman og lagði undan vindinum til suðurs.  Þykkt gjóskumakkarins virtist vera um 2.000 til 2.500 metrar upp frá sjávarmáli.  kom mér nokkuð á óvart að sjá að sjálft öskuskýið reis ekkert mikið hærra en brún fjallsins í tæplega 1.700 metrum. 

Mynd sem ég tók sjálfur og er langt frá því að teljast gæðamynd sýnir þetta ágætlega.  Ég stóð skammt austan Hvolsvallar við Dufþaksholt og þar fékkst í gær ágætis þversnið miðað við ríkjandi vindátt.  Gufan yfir gígnum, sem vissulega inniheldur líka talsverða ösku,  náði upp í um 3.000 - 4.000 metra hæð þarna á milli kl. 11 og 12.  Það er eins og megin öskumökkurinn skríði hins vegar með jörðu og niður af fjallinu og áfram til suðurs handan Seljalandsmúla en það glittir þarna í hann.  Önnur nálgun á það sem þarna er í gangi er sú að hægt væri að tala um tvo nokkuð aðgreinda öskustróka.  Sá hærri þeytist upp með gufusprengingum og liggur ofar en sá sem ber lægra og virðist vegna eigin þunga leita frekar með jörðu og áfram undan vindi.  

Önnur mynd og í mun betri gæðum sýnir þessa aðgreiningu gjóskumakkarins ágætlega.  Þetta er mynd Júlíusar Sigurjónssonar á Morgunblaðinu frá því í gær og fengin er af mbl.is.   Virknin er í gusum, miklar sprengingar eiga sér stað rétt áður en myndin var tekin og sér í lægri mökkinn frá "síðustu hrinu lengst í suðri (til hægri).

Þegar skoðaðir eru vindar í lofti um hádegisbilið í gær kemur í ljós að í hæð Eyjafjallajökuls eða í um 1.500 metrum var vindáttin NNA-læg á meðan áttin var  NNV-læg í um 3.000 metra hæð. Vindurinn blæs sem sagt ekki alveg samsíða með hæð þegar þetta á sér stað, hann snýr sér útí norðvestur eftir því sem hærra dregur. 

Um kl.13:20 í gær náðist afar athyglisverð MODIS mynd af öskuskýinu til suðurs frá Eyjafjallajökli. Myndin er lituð og löguð til af Ingibjörgu Jónsdóttur og um hana má í sjálfu sér hafa mörg orð, því ýmislegt er þarna afar athyglisvert þar sem snævi þakin svæði skera sig vel úr frá t.d. snjó þar sem aska hefur fallið og einssnjólaus svæði.

 

 

 

Þar sem öskuskýið nær yfir sveitina í næsta nágrenni er jaðarinn afar skarpur eins og reyndar sást í sjónvarpsfréttum í gær þegar beinlínis var ekið inn í öskuvegg. Greina má kjarna eða tiltölulega mjótt öskureipi sem leggur frá gígnum til SSA undan NNV áttinni.  Þetta mundi þá vera efra kerfið sem nær upp í um 3.000 til 5.000 metra hæð og jafnvel ofar allt eftir krafti gossins á hverjum tíma. Dreifing makkarins undir þessu öskureipi til suðvesturs er vegna ríkjandi NNA og jafnvel NA-áttar í neðri lögum.  Á ljósmyndinni að neðan, þ.e. sömu MODIS-mynd má líka greina vel öskureypið hið efra.

Þessu var ólíkt farið fyrsta dag gossins þegar hvöss V-átt sem var samsíða upp í 7 til 8 km hæð gerði það að verkum að öskugeirinn var þröngur og geisli hans lítill a.m.k. yfir Íslandi.

Ef þessi greining reynist vera rétt er að sjá sem askan dreifist annars vegar fyrir tilstuðlan vindáttar í fjallahæð og jafnvel neðar og síðan hins vegar í mun hærri hæð nærri 3 til 5 þús. metrum.  Séu vindar í þessum hæðum ekki samsíða verður geisli gjóskugeirans stærri og öskufall nær yfir stærra svæði. Eins er þéttleiki þessarar mjög svo fínu ösku það mikill í lægri lögum, að heildarþyngd hennar verður til þess að skýið fellur fljótt og leggst með jörðu. 

 

 

 

 

 

 

Norsk loftdreifingarspá frá Eyjafjallajökli

Á síðu NILU (Norsk institut for luftforskning) er birt niðurstaða keyrslu loftdreifingalíkans.  NILU er nokkuð stór stofnun sem m.a. vaktar og rannsakar loftgæði og mengun. Daglega er keyrt líkanið FLEXPART, en stofnunin tekur skýrt fram að spáin sé ekki hin opinbera sem flugstjórnaraðilar taka mið af.  Sú er keyrð í London af hálfu VAAC (Volcanic Ash Advisory Centre), en alþjóðaflugmálastofnunin hefur skipt lofthelgi jarðar upp í 9 svæði þar sem viðbúnaður er ræstur við eldgos og fullkomin öskudreifingarspá keyrð nokkrum sinnum á dag. 

Í London er sú sem hefur með eldvirkni á Íslandi að gera.  Flugstoðir og Veðurstofa Íslands vinna síðan náið með VAAC í London og Veðurstofan og Flugstoðir bera í sameiningu ábyrgð á útgáfu viðvarana í Íslensku lofthelginni. Hér er tengill og hægt að sækja hinar opinberu keyrslur VAAC og skilgreind lokunarsvæði hverju sinni. 

En aftur að FLEXPART.  Keyrslan, sem allir geta hlaðið niður hér,  sýnir tvívíða dreifingu ösku alveg frá upphafi gossins.  Má því fylgja öskuskýinu frá upphafi og sjá hvar og hvernig það þynnist út.

Myndin sem fylgir hér gildir í dag kl. 14. Á henni má sjá að rekja má rekja ösku í lofti suður um til Slóveníu í Mið-Evrópu.  Flugöryggissvæðið er mun stærra, enda minnsti vottur af fínustu gjóskunni nægjanleg til að hafa áhrif á öryggi flugumferðar.    

Loftmynd dagsins sem sýnir gosmökkinn

Daglega berast MODIS-myndir af ýmsum gerðum og á þeim hefur mátt sjá gosefni í lofti ansi greinilega.  Í dag 16. apríl er engin undantekning.  Ingibjörg Jónsdóttir á Jarðvísindastofnun hefur verið dugleg að laga til þessar myndir og draga fram það sem máli skiptir.  Enn má sjá að mökkurinn er nokkuð skýrt afmarkaður til austurs undan V-áttinni í lofti.  Á því verða nú breytingar til morguns og athyglsivert verður að sjá hvernig framvindur, haldist virkni gossins líkt og verið hefur .