Breytingar á stefnu gosmakkar í kvöld

Frá upphafi gossins í toppi Eyjafjallajökuls hefur vindur verið nokkuð stöðugur af vestri og hvass í lofti. Nú eru að verða breytingar eins og mönnum er tíðrætt. Vindáttin snýst og hraðinn minnkar.  Um leið léttir líka til á svæðinu. Umbreytingin gerist á tiltölulega skömmum tíma.

Spá um vind í 3.000 metra hæð er þessi:

kl. 15  V 25 m/s

kl.18  VNV 20 m/s

kl.21  NV 12 m/s

kl.24 NNV 7 m/s

Af því gefnu að gosið verði enn í góðum gangi og eðli þess svipað, mun mökkurinn samkvæmt þessu taka að berast yfir Mýrdal um og upp úr kl. 18 og síðar í kvöld og nótt yfir A-Eyjafjöll. 

Snöggkólnar á landinu

Lægð berst nú hratt til austurs yfir landið norðanvert.  Í V- og SV-áttinni síðustu daga hefur verið milt, en í kjölsogi lægðarinnar nú hellist yfir okkur heimskautaloft.  Farið er að snjóa á Vestfjörðum og gera má ráð fyrir krapa og síðar snjókomu víða norðan- og norðaustanlands.   Ofan í þetta frystir síðan og hleypur blautur snjórinn þá í klakastokk og akstursskilyrði versna.  Vegagerðin er hins vegar vel meðvituð um gang mála og vegir verða hreinsaðir eins og hægt er áður en kólna tekur að ráði.  Ísing myndast hins vegar á blautum vegum þar sem kalda loftið kemur ekki með úrkomu s.s. vestan- og suðvestanlands seinna í dag.

Sem dæmi um öra kólnun má nefna að á Sauðanesvita við Siglufjörð féll hiti úr rúmum 6 stigum í 0,3°C frá kl. 6 til 8 !.

Morgundagurinn mun að öllum líkindum einkennast af köldu, en fremur þurru veðri með fremur hægum norðanvindi í lofti.

Kortið er fengið frá Veðurstofunni og sýnir HIRLAM spá frá miðnætti og gildistíminn er 06 í morgun.  

Fáum við spurnir af öskufalli í S-Skandinavíu í kvöld ?

Í Öskjugosinu 1875 féll aska í Helsinki.  Það gos var reyndar sprengigos af stærri gerðinni.  Hefði ég verið spurður í upphafi þessa goss hvort ég teldi að gjóska myndu berast víða hefði ég sagt það ólíklegt.  Mynd MODIS frá því í hádeginu og Ingibjörg Jónsdóttir hefur lagað til er farin víða.  Önnur MODIS mynd frá því kl. 13:30 sýnir gjóskugeirann mjög greinilega og ekki annað að sjá en sýnileg óhreinindi í lofti séu komin allt að vesturströnd Noregs.

Skotvindurinn í háloftunum, eða öllu heldur kjarni hans hefur meira og minna legið um Ísland og áfram til ASA yfir Atlantshaf.  Hvass vindurinn á bæði þátt í því hvað gjóskuskýið nær langt og eins líka hversu dreifingin í allar áttir er í raun lítil.  Hægari vindur hefði bæði gert það að verkum að mökkurinn hefði risið hærra og eins hefði geisli geirans orðið víðari ef svo mætti segja.  

Afar athyglisvert, hvernig sem á það er litið.

Fyrstu dagar gossins í Eyjafjallajökli 1821

Í bókahillu hjá mér rekst ég á bók Þorvaldar Thoroddsen, okkar merka náttúrufræðings og frumherja í skráningu náttúrufars landsins. Hún er skrifuð á dönsku og er yfirlit um eldgosasögu Íslands, Oversigt over de islandske Vulkaners Historie. Útgáfuár er 1882.   Ágætis kafli er um Eyjafjallajökulsgosið 1821-1823 og helstu heimildir sínar hefur Þorvaldur úr Klausturpóstinum og af blöðum sjálfs Jónasar Hallgrímssonar.  Þar segir m.a.

 

“Eldgos í Eyjafjallajökli hófst að kvöldi 19. desember  1821.  Þá sá fólk til elds uppi í jöklinum. Morguninn eftir mátti sjá hvítt ský ofan jökuls sem teygði sig stöðugt hærra og hærra til himins, varð smám saman dekkra og varð á endanum að þykkum öskumekki.  Um það bil sem dimmdi af degi minnkaði bólsturinn um stund, en braust upp aftur og þá með eldglæringum og þrumum.  Frá 21. til 27. desember var öskufall óbreytt að mestu, lengst af NA-átt og vesturhluti jökulsins varð svartur af ösku. Öskufall varð einkum undir Ytri-Eyjafjöllum og í Austur-Landeyjum. Fyrir vestan Eyjafjallajökul mátti þessa daga heyra drunur og ýmsar ár og fljót uxu verulega.  Jökulhlaup brast fram til norðvesturs og í Markarfljót og fyllti dalinn á milli Langaness og innri Fljótshlíðar. Engi frá bæjunum Eyvindarmúla og Árkvörn [í Fljótshlíð] flæddu og á síðustu stundu tókst þar að bjarga skepnum frá flaumnum.  Ísabrot og jökulstykki voru dreifð niður á sandinn vestan við Steinsholt og bráðnuðu ekki að fullu fyrr en að tveimur árum  liðnum.  Mikið dró úr öskufallinu þegar kom fram á nýárið 1822, en brak og brestir heyrðust áfram frá eldfjallinu.”

Í lok júní hófst öskufall að nýju og þá einkum undir Eyjafjöllum, segir Þorvaldur.  Gosinu lauk ekki að fullu fyrr en í ársbyrjun 1823.   Í febrúar sama ár gaus litlu gosi á Síðumannaafrétti, norðaustur af Kaldbaki. Reykjarbólstrar sáust úr byggð og öskufalls varð vart.  Katla rumskaði síðan 26. júní eða um hálfu ári eftir að gosinu í Eyjafjallajökli lauk.

Í gosinu þá var tilfinnanlegt öskufall  7 til 8 fyrstu daga gossins.   Fróðlegt verður að sjá hvernig gosið nú í toppgíg Eyjafjallajökuls kemur til með að þróast.

Mögnuð mynd Ólafs á Eyri

Meðfylgjandi mynd sem Ólafur Eggertsson á Þorvaldseyri sendi á visi.is í kvöld er alveg hreint mögnuð. Geri ráð fyrir því að hún hafi verið tekin undir kvöld þegar gosvirknin var farin að aukast og öskufalls varð vart í kjölfarið t.a.m. í neðanverðri Skaftártungu.  Snarpur V-vindurinn hrífur bæði ösku- og gufumökkinn með sér til austurs.

Gosmökkurinn á 1. degi gossins

Gosmökkurinn upp úr gíg Eyjafjallajökuls kom fyrst fram á ratsjármynd á tíunda tímanum í morgun, en skömmu fyrir kl. 07 í morgun höfðu flugvélar séð fyrstu bólstrana rísa upp úr skýjabreiðunni.  Á meðan gosið er að bræða af sér ísinn gufar upp mikið vatn og mökkurinn er að mestu hrein vatnsgufa.  eftir því sem vatnsþrýstingurinn minnkar eykst hlutur gosefna og mökkurinn fær á sig gráleitari blæ.

Á MODIS-mynd sem Ingibjörg Jónsdóttir hjá Jarðvísindastofnun Íslands sneið til og er frá því kl. 12:35 er gosmökkur til austurs frá Eyjafjallajökli vel sýnilegur.

 

Á sömu MODIS mynd er átt við liti þar sem ský skera sig greinilega frá snjó.  Álitið er að gosmökkurinn hafi náð um 7-9 km hæð.  Ólíklega hefur hann enn sem komið er náð hærra og þá ekki upp fyrir veðahvörfin upp í heiðhvolfið.  Með ákveðinni gerð ratasjármynda má áætla toppa skýja, en þó alls ekki nákvæmlega.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Þriðja myndin er nýrri MODIS-mynd og fengin af vef Veðurstofunnar og tekin um einni og hálfri klst. síðar en hin fyrri eða kl. 14:25 (hún er merkt 14:05, en ég er nokkuð viss um að réttur tími sé 14:25).  Þá má sjá að mökkurinn hefur borist langt á haf út og stefna er orðin meira austlægari í stað þess að vera  norðaustlægur.  Gráminn austan við skýjabólstrana kann að vera aska sem þarna kemur fram. Í raun er það nokkuð sennilegt, en þyrfti engu að síður að fá staðfest með athugunum af jörðu niðri. Vindur í um 5 til 7 km hæð var SV-stæður fyrr í dag, en snerist til V-áttar og jafnvel VNV um tíma.  Um leið hvessti og er vindur á þessum slóðum nú um 30-40 m/s í þeirri hæð. Það hefur í för með sér að gufa og gosefni sem berst upp úr Eyjafjallajökli eru ekki nema um eða innan við 2 klst að berast þessa leið sem tunglmyndin sýnir. Útlit er fyrir að áfram verði álíka vindstyrkur af V í kvöld og nótt. 

 

Rík átakahefð í veðrinu að vorlagi

Hún er ansi rík átakahefðin á þessum árstíma á milli mildra og kaldra loftmassa.  Þeir takast á um yfirráðin yfir Íslandi og oft má litlu muna hvor hefur yfirhöndina.  Í dag er milt á landinu og vorþeyr í lofti.

"Mikið óskaplega er veðrið indælt" heyrði ég í morgunsundinu.  Í fyrramálið verður það líklega " Nú er hann hryssingslegur".

Milda loftið kemur úr suðri, eiginlega frekar úr suðvestri, á meðan svala loftið kemur úr vestri og norðvestri. Á milli þessara loftmassa eru skörp skil og hvöss V-átt í háloftunum yfir landinu.  Á morgun kólnar sum sé aftur og íbúar um landið vestanvert vakna sennilega upp við slydduél og til fjalla og á heiðum verður éljagangur og hiti nærri frostmarki. 

Seint á fimmtudag nær síðan milda loftið aftur yfirhöndinni í einhverjar klukkustundir a.m.k.

Spákortið er af síðu VÍ og sýnir þrýsting við jörð og hita í 850 hPa fletunum á miðnætti í kvöld.  Kaldara loftið sækir mjög að okkur úr vestri. 

Vindsviptingar á Árskógsströnd

Greint var frá því í fréttum að tjón hefði hlotist af í SSV-roki í gærkvöldi á bænum Krossum á Árskógströnd. Umferð var stöðvuð um tíma vegna veðurhæðarinnar og eins fjúkandi lausmunum þvert fyrir veginn.

Í gær fjallaði ég aðeins um líkindi til þessa að staðbundnir vindstrengir myndu vafalítið ná sér á strik norðanlands og tengdi m.a. við skotvindinn hér hærra uppi.  Á kortinu fra Samsýn sést afstaða ágætlega.  Bærinn Krossar er ofan við þjóðveginn, nærri þeim stað þar sem er Á í Árskógssandur.  Um þetta leyti í gærkvöldi var vindur í um 1400 metra hæð um miðbik Norðurlands í hámarki eða eitthvað um 30-35 m/s af SV. Óx vindurinn ákveðið með hæð.  Tröllaskaginn er skörðóttur og hæstu fjöll teygja sig upp í um 1.500 metra hæð.  

Ofan Krossa er Krossafjall sem hæst er rétt tæplega 1.000 metrar og eftir því endilöngu er nokkuð skörp fjallsegg.  Myndin sýnir bæinn og fjallið ofan við á sumardegi og lesa má um staðhætti á vef Árskógsstrandar.  Þarna hefur vindurinn til fjalla borast niður, ekki ósennilega fjallabylgja sem brotnað hefur fram yfir sig í hæð og vindorkan borist niður á láglendið hlémegin fjallanna.  Á Hámundastaðahálsi nokkru utan við Krossa og reyndar þar sem  Krossafjalli sleppir er Vegagerðin með nýlega uppsettan vindmæli. Þar mældust 26 m/s seint í gærkvöldi og hviðumælirinn var að slá upp í 41 m/s.  Í ljósi foktjóns á Krossum má ætla að á þeim slóðum hafi styrkur vindhviðunnar ekki verið undir 50 m/s. 

Ágætis lægð með leysingu

Sú lægð sem beinir til okkar mildu lofti í dag er hin vænlegasta að sjá á veðurkortum.  Miðja hennar var fyrir suðvestan land í morgun kl. 09 eins og veðurkortið kl 09 sýnir vel.  Skilakerfi hennar er líka á leið yfir landið, hitaskil í framrás, síðan tekur við í nokkrar klukkustundir vel milt loft í hlýja geira lægðarinnar og er það ættað langt sunnan úr höfum.  Á hádegi var það allsráðandi á landinu og hitinn var t.d. 11 stig á Hvanneyri nú kl. 12.

En það eru kuldaskil lægðarinnar sem eru til umfjöllunar hér.  Um leið og lægðin hreyfist til norðurs skammt fyrir vestan land rekast kuldaskilin til austurs.  Á undan þeim er ansi hvass og byljóttur vindur, sérstaklega þar sem hann berst yfir hálendið og steypist niður í dali og á láglendi norðan- og austanlands með S-áttinni.  Þetta er vel þekkt fyrirbæri og vindurinn nær sér staðbundið á strik, nefni staði eins og við Blöndulón, vestantil í Skagafirði, á Siglufjarðarvegi við Sauðanesi, í Eyjafirði s.s. við flugvöllinn, á Tjörnesi, á Mývatnsöræfum og þar um slóðir.  Austanlands, víða á Héraði, staðbundið í Vopnafirði og í Fáskrúðsfirði.  Listinn er allt ekki tæmandi, en það er sem sagt seinna í dag og fram undir nótt sem þetta ástand kemur til með að  vara. þó ekki lengur en 2 til 4 klst á hverjum stað. 

Það sem gerir þess atburðarrás merkilegri en stundum áður er að kuldaskilin eru í tengslum við skýrt afmarkaðan kjarna skotvinds hátt upp í veðrahvolfinu (7-9 km hæð) þar sem vindur blæs nánast samsíða þeim vindi sem er nærri nærri jörðu.  Hann má sjá á spákortinu fyrir vind í 300 hPa fletinum og gildir kl. 21 í kvöld. Skotvindurinn er líka á austurleið, rétt eins og kuldaskilin.  Með réttu má því segja að hinn hvassi vindur í lofti nái fyrir tilstuðlan fjalla að verða keyrður niður að yfirborði.  Í hlýja loftinu rétt á undan skilunum ber hvað mest á þessu, en í hlýja loftmassanum er loftið stöðugt eins og það er kallað.  Þýðir að geta þess til lóðréttrar hreyfingar er minni en ella væri.  Fyrir vikið verða staðbundin fjallköst vindsins meiri og öflugri.  

Kotin eru fengin af Brunni Veðurstofunnar.

 

Óvenju hár loftþrýstingur í vetur

Í yfirliti Veðurstofunnar fyrir nýliðinn vetur er bent á þá staðreynd að loftþrýstingur þessa mánaða (des-mars) hafi ekki verið hærri frá því veturinn 1968-1969. Meðalloftþrýstingurinn í Reykjavík reyndist hafa verið 8,4 hPa yfir meðallagi og verður það að teljast nokkuð stórt frávik.  Eins og frá er greint í yfirlitinu hefur meðalloftþrýstingur fyrir vetrarmánuðina aðeins fjórum sinnum verið hærri frá upphafi mælinga 1823 eða í 187 ár.  

Hár loftþrýstingur nú tengist afbrigðilegu tíðarfari á norðanverðu Atlantshafi og á í Evrópu í vetur.  Fyrirstöðuhæðir hafa skotið upp kollinum hér fyrir sunnan og suðvestan land öðru hvoru í vetur og þess á milli hefur Grænlandshæðin ráðið lögum og lofum.  Lægðagangur hér við land náði sér fyrir vikið lítt eða ekki á strik.  Þurrt hefur verið eftir því á landinu og fremur hægviðrasamt svona í heildina tekið.

Á línuriti fyrir daglegan loftþrýsting í Reykjavík frá 1. des til 31. mars má sjá þrjú lengri háþrýstiskeið, það mesta frá því skökku eftir jól og fram undir 10. janúar.  Fyrstu dagar desember einkenndust af lægðagangi og síðan aftur skammvinnt tímabil um miðjan janúar.  Dýpri lægðir hafa annars að mestu haldið sig víðsfjarri.

Fróðlegt verður að fylgjast með þróun loftþrýstingsins hér við land, en lengri háþrýstitímabil geta orsakað breytingar á stóru myndinni, hitafrávikum í sjónum, varmaflutningi hafsins o.s.frv.