Hafísbreiða N-Íshafsins víðáttumeiri nú en fyrir ári

Líkt og nokkur undanfarin ár berast okkur upplýsingar um þetta leyti árs hvernig hafísnum á norðskautsstæðum hefur reitt  af  yfir sumarið.   Niðurstaðan liggur fyrir,  ísmyndun sem eftir var tekið hófst á ný 14. sept. Lágmarksútbreiðslan var um 5.1 milljónir ferkílómetra að sögn þeirra sem best fylgjast með vestur í Bandaríkjunum og rýna daglega í tunglmyndir.  Fyrir tveimur árum var lágmarkið enn minna eða 4.1 millj. km2.  Engu að síður er útbreiðslan nú talsvert innan meðaltals áranna 1979-2000 eins og sést glöggt á samanburðarmyndunum af vef BBC.

 

Ýmsir voru nokkuð brattir fyrir tveimur árum að spá endalokum sumaríssins á norðurslóðum og kepptust við að yfirbjóða ártöl þegar ísinn átti að verða horfinn að öllu leyti.  Ég held að ég hafi séð árið 2024 í spá þeirra sem lengst gengu í því hvenær afskrifa mætti sumarísinn. En eins og ég hef áður bent hér á, er þróun í einhverja veru sjaldnast línuleg og innbyggður breytileiki talsverður.  Vel má vera að hafísþekjan komi til með að vaxa í einhver ár áður en hún minnkar á nýjan leik vegna hægfara loftslagshlýnunar.   Ísinn gengur í gegn um gríðarlegar árstíðarsveiflur og hann er seigari en margur heldur.

En það er ekki aðeins hitafarið sem ræður útbreiðslu og magni hafíss á norðurslóðum.  Samspil vinda og yfirborðsstrauma þjappa ísnum saman, svo að segja hrúgað honum upp, þannig að flatarmál verður minna en rúmmálið eða ísmassinn segir til um. Það er einmitt mikill munur á 2007 og 2009 að þessu leyti.  Takið eftir að lágmarksárið var mun meiri ís við A-Grænland en nú er.   Hitt atriðið lýtur að því að ísinn berst frá norðurslóðum og bráðnar á endanum í hlýrri sjó og loftslagi.  Þessi flutningur sem mestur er um Framsund suður með Grænlandi er afar breytilegur og ræður ekki síður um heildarafkomuna í N-íshafinu en sumarhitinn einn og sér.

Sjólag hefur áhrif á samgöngur á milli lands og Eyja

Vestmanneyingar búa við takmarkaðar samgöngur þessa dagana á meðan Breiðafjarðarferjan Baldur leysir Herjólf af í áætlunarsiglingum á milli Eyja og Þorlákshafnar.  Greint hefur verið frá því að Baldur þolir mun minni sjógang en Herjólfur, enda minna skip.  Miðað er við 3,5 metra í ölduhæð á öldumælingaduflinu suður af Surtsey. 

Fylgjast má með sjólagi og ölduhæð á vef Siglingastofnunar, þ.e. hver ölduhæðin er þarna úti á hverjum tíma. Gefin er upp svokölluð kennialda en hún er skilgreind sem meðaltal af hæsta þriðjungi af öllum öldum liðinnar klukkustundar.  Eins er hægt að nálgast á vefnum ágætar ölduspár fyrir miðin umhverfis Íslands og á N-Atlantshafinu ef því er að skipta.  Spár þessar eru ein afurð ECMWF og hafa samanborið við mælingar reynst ákaflega áreiðanlegar, svo fremi að sjálf veðurspáin gangi eftir.  

Í dag (miðvd.) hefur ölduhæðin á Surtseyjardufli verið 2-3 m og því sigldi Baldur eftir því sem ég kemst næst.  Það er stígandi í öldunni á morgun og spáin gerir ráð fyrir því að ölduhæðin verði 3,5 til 4,0 m lengst af morgundagsins og 4-5m á föstudag.  Síðan róast sjórinn mikið á laugardag, en aftur ýfist upp fyrir þessu þröskuldsmörk á sunnudag ef af líkum lætur og veðurspá gengur eftir.

Ástæðan er vitanlega sú að lægðir koma nú hver af annarri úr suðvestri.  Vindfang öldunnar eins og það er kallað er stórt, þ.e. vindur blæs af tilteknum styrkleika yfir stórt hafsvæði.  Fyrir vikið stækkar aldan þegar hún berst yfir hafið.  Aldan er SV-stæð og sjógangangur minnkar lítið á milli lægða þar sem vindurinn er stöðugt að yfir úthafinu djúpt undan landi.  Ástandið breytist ekki að ráði fyrr er lægðirnar taka nýja stefnu, meira í áttina til Færeyja eða Bretlands.  A-og SA-aldan sem þá gerir vart við sig undan Suðurlandi, er allt annars eðlis, enda vindfangið minna og mikil ölduhæð varir í skamman tíma í senn, nema þá í mjög vondu veðri af þeirri tegundinni. 

Útlit er fyrir breytingar undan suðurströndinni á mánudag/þriðjudag. 

Mælingar staðfesta súrnun heimshafanna

Súrnun sjávar er það kallað þegar sýrustigið í hafinu fellur lítið eitt vegna aukinnar upptöku sjávar koltvísýringi.  Álitið er að um helmingur alls þess koltvísýrings sem safnast hefur upp í lofthjúpnum með bruna jarðefnaeldsneytis frá því um 1750 hafi heimshöfin tekið til sín.  Mikið magn koltvísýrings er  uppleystur í höfunum líkt og í gosdrykk.  Í nokkurn tíma hefur mönnum verið kunnugt um þátt hafsins til geymslu og miðlunar koltvísýrings og sýnt hefur verið fram á það að þegar loftslag fer hlýnandi að loknum jökulskeiðum á flæði koltvísýrings frá hafi til lofthjúps verulegan þátt vegna aukningar gróðurhúsaáhrifa sem það hefur í för með sér.

Fyrir skemmstu voru birtar í Science niðurstöður mælinga á sýrustigi sjávar sem gerðar hafa verið samfellt á sama staða í Kyrrahafi nærri Hawaii sl. 20 ár.  pH-gildið hefur lækkað í yfirborði sjávar um 0,0019 einingar á ári þessi 20 árin og sú þróun kemur ágætlega heim og saman við aðrar mælingar t.d. í Atlantshafinu við Bermúdaeyjar og aðra við Kanaríeyjar.  Niðri á 250 metra dýpi hefur súrnunin verið ívið hraðari meðal annar vegna þess að á því dýpi er að finna meira af ólífrænu kolefni.  Mælt er alveg niður á 1000 metra dýpi, en þar eru breytingar háðar meiri óvissu þar sem á svo miklu dýpi er sjaldnar mælt.  

Súrnun sjávar ógnar jafnvægi lífríkis, sérstakleg lífvera sem mynda skeljar úr kalki, s.s. krabbadýr og kórallar.  Lægra sýrustig breytir framboði á nýtanlegu kalki og kalkbúskap sjávar.  Annars hætti ég mér ekki frekar út í hafefnafræðina. Mælingar á þykkt skelja svo og tilraunir á rannsóknarstofum sýna fram á samhengi lækkandi sýrustigs og minnkandi framboðs á aðgengilegu kalki fyrir lífverur.

 

Ekki 25°C á Egilsstöðum í gær !

Í hlýindunum í gær varð hitinn hæstur 22,4°C á sjálfvirkum mæli í Ásbyrgi (skv. töflu VÍ).  Sjá mátti reiknaða spá á síðu Veðurstofunnar sem gerði ráð fyrir því að hitinn yrði 25°C á Egilsstöðum kl. 15 í gær.  Eins og vænta mátti var frá þessu greint  í fréttum í gærmorgun.  Þessi væni hiti lét hins vegar á sér standa.  Ekki skorti hlýindin í loftin í þetta 500 til 2.000 metra hæð.  Það sást strax í gærmorgun þegar hitinn var í 20°C bæði á Vatnsskarði eystra og eins uppi á Oddskarði.  Ef við tökum loftið sem þarna er og komum því niður á láglendi þá hlýnar það um allt að 1°C/100m við þann niðurdrátt. (Þurr-innræn hitabreyting).  Þá má auðveldlega reikna sig upp í 25 stigin á Héraði.  Það sem upp á vantaði var hins vegar nægjanlega hvass vindur í lofti til lóðréttrar blöndunar loftsins við fjöll.

Skilyrðin voru hins vegar skárri í nótt, en þá var loftmassahitinn líka búinn að ná hámarki yfir austanverðu landinu og ekkert sólskin heldur til að hjálpa upp á sakirnar. Þó var hitinn um 15 stig á Egilsstöðum kl. 4 í nótt og þykir bara mjög gott !  Um miðja nóttina komst styrkur vindsins einmitt yfir þennan þröskuld og sést best með því að skoða mælingar á Dalatanga.  Vindurinn var snarpur á SV og V um tíma og slær niður vindhviðum.  Um leið hlýnar og kl. 4 má sjá 16,4°C á Dalatanga.  Einvern tímann í nótt hefur hiti komist í 20 stig á stutta stund á Fáskrúðsfirði og Seyðisfirði.

En nú er léttskýjað norðaustanlands, hlýtt í lofti og það sem mest er vert, snarpari S- og SV-vindur heldur en í gær.  Það getur allt gerst enn ! 

Hversu hlýtt getur orðið um miðjan september ?

Flestir mundu álíta að hlýjustu septemberdagar í sögu mælinga hefðu komið allra fyrst í mánuðinum, en það er ekki rétt.  Septemberhitametin eru frá því um miðbik mánaðarins, eða kannski litlu áður. Hlýjast hefur mælst 26,0 stig í september.  Það var þ.12 árið 1949 á Dalatanga.  Þ. 14. árið 1988 varð nærri því jafn hlýtt á sama stað. Þennan tölulega fróðleik hef ég frá Sigurði Þór sem hefur fjallað um hitamet í september rétt eins aðra mánuði ársins.

Í dag náði SV og V-áttin sér ekki á strik og því varð ekki hlýtt á  Daltanga, þess í stað varð hlýjast á Héraði, 21,9°C.   Mestu hitabylgjurnar í september gerir þegar mjög hlýir loftmassar ættaðir lengst í suðri hafa álpast norður undir Ísland eða yfir Bretlandseyjar og það gerir sunnan og oftar allhvassa eða hvassa suðvestanátt hér á landi. Gjarnan þá rigning suðvestan- og vestanlands og þá snarpur hnjúkaþeyr með sólskini norðaustan- og austanlands.  Á Dalatanga streymir hlýtt loftið niður úr hæð fyrir tilstuðlan Austfjarðafjallana.  Við það hlýnar það um 1°C fyrir hverja 100 metra (þurrinnrænt).

Þetta gerist þegar vindátt er hæfilega vestlæg, vindstyrkur nægur sem og vindstigull í lofti.  Þá koma hlýjar gusurnar niður og leika um mælinn oft ekki nema augnablik í senn.  Að því gefnu að vindskilyrðin séu hagstæð ræður loftmassahitinn því hversu hlýtt verður í mælaskýlinu. Hiti í 850hPa fleti (um 1500 m hæð)  er fyrirtaksmælikvarði á loftmassahitann, en líka þykktin á milli 500 og 1000 hPa flatanna, jafnvel sjálf hæðin undir 500 hPa flötinn er nothæf sem mælistika í þessa veru. Rigni talsvert áveðurs á landinu, þ.e. suðvestantil losnar dulvarmi úr læðingi og loftið sem berst yfir hálendið veður því enn hlýrra.  Reiknilíkön ná oftast sæmilega að koma þeirra viðbót til skila í hita loftmassans. 

Þessi skilyrði sem hér um ræðir eru nokkurn vegin til staðar í dag og einkum þó á morgun.  Þó vantar herslumuninn upp á það á morgun að nægjanlega hvasst verði til að kreista fram hæstu mögulegu hitatölur á Dalatanga.  Hins vegar fer hiti hæglega í 23 til 24 stig á Héraði og jafnvel einnig í Eyjafirði á morgun, en varla veður hlýrra en það. Nú tek ég dálítið stórt upp í mig því sjálfvirka spá VÍ sýnir einmitt 25°C á Egilsstöðum kl. 15 á morgun og heggur því hættulega nærri septemberhitametinu frá 1949. 

En hvað getur orðið hlýtt í september ?  Heimsókn mjög hlýrra loftsmassa úr suðri síðla sumars eða snemma haustsins virðist heldur hafa farið fjölgandi síðustu árin. Eins eru þeir meiri um sig og hlýrri í kjarna.  Það getur staðið í samhengi við hærri sjávarhita eða loftslagshlýnun vegna aukinna gróðurhúsaáhrifa, nema hvoru tveggja sé.  Sjálfur hefur ég þó engar beinharðar tölur eða rannsóknir til að styðjast hér við heldur er meira um mína tilfinningu að ræða. Hiti á stað eins og Dalatanga getur hæglega orðið hærri þegar en þær 26°C sem mælst hafa mestar.  Ekki ólíklega eigum við eftir að sjá gildi á þessum ársíma upp á 27 til 28°C á næstu árum eða áratugum ef saman fer aukin tíðni þessara heimsókna og hlýrri kjarna þessa lofts.    

 

 

Hlýr dagur austanlands, enn hlýrra á morgun.

Í suðvestanþeynum í dag hefur verið mjög hlýtt norðaustan- og austanlands. Hitinn komst í tæp 22 stig á Egilsstaðaflugvelli og Hallormsstað.  Samkvæmt sama yfirliti á síðu Veðurstofunnar var hitinn mestur 21 gráða á Seyðisfirði. Einhver norðanmaðurinn hafði á orði að sér þætti S- og SV-áttin heldur seint á ferðinni þetta sumarið, en um væri að gera að njóta hlýindanna, þó svo að fátt sé orðið af ferðfólki, slætti löngu lokið og fé jafnvel komið af fjalli !

Loftmassinn sem tengist háþrýstisvæðinu sem nú er yfir Bretlandseyjum er af suðrænum uppruna og ber flest merki uppruna hitabeltis eða öllu heldur heittempraða beltisins þar norðurundan (á svæðum N-Afríku og Sahara). Sá m.a. 21 stig um miðjan daginn á veðurstöð sem staðsett er á kletti við Atlantshafsströnd Írlands !  En þar var ekki um strekkings landvind að ræða eins og hér heldur er þetta einfaldlega hiti sem gera má ráð fyrir í kjarna þessa loftmassa nærri hæðarmiðjunni. Kortið hefur gildistíma í dag 12. september kl. 18.

Staðsetning háþristsvæðisins verður til þess að hingað berst angi þessa loftmassa, þokuloft í lægstu lögum þegar það kemur af hafi upp að suðvestanverðu Íslandi. Þokan leysist fljótt upp og norðanlands, austan Tröllaskaga og austanlands var varla ský á himni.

Á morgun er útlit fyrir að enn hlýrra verði.  Svokölluð þykkt á milli 1000 og 500 hPa flatanna er enn stígandi og verður um 558 til 559 dam á morgun (sjá skýringar hér). Hiti í 850 hPa fletinum er spáð á morgun slíkum gildum að um hásumar hefðu þau í för með sér  hitabylgju austanlands sem að öllum líkindum þætti heyra til nokkurra tíðinda. 

 

 

Hlýr sjór umhverfis landið

Vitanlega eru það jákvæðar fréttir að sjávarhiti umhverfis landið hafi í ágústleiðangri Hafrannsóknarstofnunarinnar mælst í hærra lagi og seltan fylgir með, er áfram há.  Innflæði inn á Norðurmið var allmikið og náði selturíkur hlýsjór með Norðurlandi austur fyrir Langanes eins og segir í fréttinni frá Hafró.  Langt er líkast til í svalsjóinn norðurundan.  Ég sakna þess dálítið að Hafró skuli ekki koma með kort sem sýna frávik frá meðaltali og úrbreiðslu hlýsjávarins.  Ég veit til þess að Héðinn Valdimarsson og félagar hans á Sjó- og vistfræðisviðinu gera oft slík kort og gaman væri að fá þessi tíðindi sett fram myndrænt.

Farnir eru leiðangrar í ágúst eða byrjun september áður en sumri lýkur í sjónum við landið og alltaf mælt í sömu sniðunum sem kortið sýnir.  Síðla sumars held ég að farið hafi verið í sniðin ár hvert frá því um 1970 og hiti mældur sem og selta niður á talsvert dýpi. Að vorlagi hefur verið mælt rúmlega tveimur áratugum lengur ef ég veit rétt.   Þessar mælingar eru vitanlega mjög mikilvægar í öllum skilningi og brýnt að þær haldi áfram með svipuðu sniði og verið hefur.

Sjór umhverfis landið hefur verið hlýr undanfarin 11 til 12 ár.  Línuritið hér að neðan er úr skýrslu vísindanefndar umhverfisráðuneytisins um loftslagsbreytingar.  Um er að ræða hita og seltu úr vormælingu á 200 metra dýpi í fastri mælistöð vestur af Reykjanesi.  Sjá má að mikil breyting verður í innstreymi á hlýjum og söltum Atlantssjó árið 1997 og allar götur síðan.  Hiti og selta nú er í raun hluti þeirrar sögu og það hefði komið meira á óvart ef mælingar hefðu sýnt annað.  

MÁSEK-vindkvarðinn

Þegar horfið var frá vindstigakvarðanum 1999 voru þeir margir sem söknuðu þess að vindstyrkur hefði lýsandi heiti.  Metrar á sekúndu er algildur kvarði og þægilegur í allri notkun. Auðvelt er greina frá vindmælingum í m/s hvort sem um er að ræða meðalvind eða vindhviður.  12 vindstiga Beufort kvarðinn er hins vegar gott að grípa til þegar meta þarf vind, líkt og algengast var hér á landi alveg fram undir 1995.

Þó upphaflegt markmið hafi verið að reyna að viðhalda vindorðunum inn í daglegu veðurmáli, þrátt fyrir framsetningu með mæligildi, fer samt sem áður fækkandi sem tamt er að tala um kalda eða þá að vindur sé allhvass. 

Í morgunsundinu mínu gaukuðu nokkrir heldri menn með Árna Reynisson í broddi fylkingar að mér vindheitum fyrir hvern metra á sekúndu, allt að 36 m/s eða fullum 12 vindstigum. Eftir nokkrar vangaveltur í heita pottinum um hugtök og orð sem notuð eru um vind tóku þessi "nýju" vindstig á sig endanlega mynd. Við getum kallað hann MÁSEK-kvarðann. Byggt er á eldri heitum í 12 vindstiga kvarðanum, en þau heiti sem bætast við koma í nokkuð eðlilegum stíganda eftir máltilfinningu pottverja.  Mjög líklega eru uppi ýmsar skoðanir á því vali á orðum sem öll eru lýsandi fyrir vind og hvort þau séu á réttum stað eða eigi yfir höfuð heima þarna.  Máltilfinning er misjöfn, ekki síst eftir landshlutum og eins hvort vindorð hafi tíðkast í sjómennsku eða ekki. 

En umfram allt er þetta skemmtileg tilraun !

 

 

 

MÁSEK-kvarðinn
m/sek    Heiti
0    logn
1    andvari
2    Blær
3    kul
4    gola
5    súgur
6    gjóla
7    stinningsgola
8    kaldakorn
9    kaldi
10    næðingur
11    strekkingur
12    stinningskaldi
13    gustur
14    blástur
15    þræsingur
16    allhvasst
17    fjúkandi
18    hvassviðri
19    belgingur
20    hryssingur
21    stormur
22    beljandi
23    garri
24    illviðri
25    stóristormur
26    rok
27    hávaðarok
28    öskurok
29    garður
30    ofviðri
31    ofsaveður
32    stórviðri
33    aftök
34    mannskaðaveður
35    fárviðri
36    fellibylur

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• masek-kvar_inn_tafla.xls

Felumynd ?

Líkt og við hér á landi höfum ánægju af því að sjá ýmsar kynjamyndir í fjöllum og klettabeltum, dunda fjalllausir Danir sér við það að sjá eitt og annað kyndugt  úr ratsjármyndum dönsku Veðurstofunnar. 

Þessa hér bjó veðurratsjáinn til úr efnivið úrkomuskýja að morgni 5. september.  Það þarf ekki mikið ímyndunarafl til sjá eitthvað annað en eintóma úrkomu hér:)

Áratugasveiflur veðurfars (III) - Kyrrahafssveiflan

Sjávarhiti viðist sveiflast háttbundið í Atlantshafi norðan miðbaugs með tíðni nokkurra áratuga.  Um Atlantshafssveifluna (AMO) var fjallað síðast, en hún á sér systur í Kyrrahafinu.  Áratugasveiflan í  Kyrrahafinu eða The Pacific Decadal Oscillation (PDO)  hefur tíðni um 20-30 ár og skiptast þá á tímabil með jákvæðum og neikvæðum hitafrávikum í yfirborði sjávar.  Útslag sveiflunnar er greinilegast í N-Kyrrahafi og þá nær N-Ameríku.  Andstætt frávik kemur fram á miðbaugssvæðunum á sama tíma.  Þetta er sýnir myndin og þegar hitafrávikin eru  jákvæð við miðbaug er kaldara norðar (hlýr fasi), til vinstri og til hægri er kalt við miðbaug og þá fylgja jákvæð frávik norðar (kaldur fasi). 

Vert er að geta þess strax að ENSO eða suðurhafssveiflan, El-Nino og allt það, er ekki þáttur af PDO, þó svo að áhrifasvæðið sé að miklu leyti það sama.  ENSO hefur lægri tíðni og það skiptast á El-Nino og La-Nina "ár" innan hvors fasa fyrir sig í Kyrrahafssveiflunni.  En eins og vænta má hafa menn rannsakað, komið með tilgátur og deilt um samengi ENSO og PDO.  Vissulega er það fyrir hendi en erfitt hefur reynst að sýna fram á ríkjandi reglu.

Kyrrahafssveiflan er afgerandi fyrir lífríki sjávar undan ströndum Alaska og reyndar suður með vesturströnd N-Ameríku.  Hlýr fasi leiðir til aukinnar framleiðni í sjónum og þá meiri fiskveiðum í kjölfarið.  Eins hefur verið sýnt fram á að úrkoma í Bandaríkjunum fylgir PDO.  Sambandið er reyndar veikt og sumir álíta það vera alls ekkert þegar upp er staðið.   

 

Sjá má að frá 1977 hefur PDO verið í hlýjum fasa líkt og frá 1925-1946. Ástæður þessa fasaskipta í yfirborðshita sjávar í Kyrrahafinu hafa ekki verið að fullu skýrðar.  Kyrrahafið norðan miðbaugs er ólíkt Atlantshafinu að því leyti að í Kyrrahafinu finnst ekki jafn greinileg hita-og seltuhringrás líkt og í Atlantshafinu, en sýnt hefur verið fram á að breytileikinn í yfirborðshita Atlantshafsins má að a.m.k. að hluta til rekja til virkni hita- og seltuhringrásarinnar.  Flest bendir til þess PDO eigi rætur í einhverskonar hægfara vagasalti á milli miðbaugssvæðanna og N-Kyrrahafsins þar sem samspil varmaskipta lofts á lagar gegna stærra hlutverki en hafstraumar. 

Eðlilega hafa menn reynt að finna tengsl á milli Atlantshafs- og Kyrrahafssveiflunnar á norðurhveli jarðar.  Við fyrstu sýn mætti ætla að þarna á milli væri talsvert samhengi.  Illa hefur hins vegar gengið í rannsóknum og við keyrslu líkana í því skyni að finna haldbæra brú.  Auðvitað hangir þetta saman með einhverjum hætti og á endanum ráða menn þá gátu, en þá verður skilningur á orsökum PDO að verða ljósari.

Eitt er þó alveg víst að þessar áratugasveiflur báðar hegða sér með þeim hætti að fasaskipti geta verið mjög skjót, orðið á einu ári þar sem alveg skiptir um "lit".  Þannig er talað um að 1977 hafi breytingar gerst mjög snöggt í yfirborðshita Kyrrahafsins þegar sveiflan fór um köldum í hlýjan fasa. 

Í fjórða pistlinum verður fjallað um getu og getuleysi veðurfarslíkana til þess að spá fyrir um áratugasveiflurnar.