Veðurútlitið helgina 24. til 26. júlí

Helgarspá Veðurvaktarinnar

 

 

Fremur svalt í veðri, en fer hlýnandi á sunnudag. Frekar sólríkt á landinu þrátt fyrir allt.  

Föstudagur 24. júlí:
Sérlega kalt loft yfir landinu og ekki nema 3 til 7 stiga hiti á landinu í morgunsárið.  Lítilsháttar rigning á norðanverðum Vestfjörðum og sums staðar vestantil á Norðurlandi og eins með suðausturströndinni þegar kemur fram á daginn. Skýjað að mestu, en þó bjart á Suðurlandi.  Ekki ólíklega kröftugar síðdegisskúrir á þeim slóðum. N 5-10 m/s vestantil á landinu, en annars lægir og hægur vindur af NV og V víðast hvar.  Hiti 10-15 stig syðra þegar best lætur. 

Laugardagur 25. júlí:
Smá súld á Ströndum og annesjum norðanlands, en annars að mestu þurrt og léttskýjað a.m.k. framan af degi.  Einnig er gert ráð fyrir úrkomu þegar líður á daginn við utanvert Snæfellsnes og á sunnanverðum Vestfjörðum og minniháttar lægðardragi á þeim slóðum.  Áfram verður fremur kalt í lofti miðað við árstímann og gætu skúraský því hæglega hrannast upp í lofti.  Vindur verður hægur og víða hafgola.  Hiti 8 til 14 stig að deginum, einna hlýjast í uppsveitum Suðurlands.  Gera má ráð fyrir að hitinn fari niður í 1 til 2 stig um nóttina á þeim stöðum þar sem lítið verður um ský og jafnvel frost á hálendinu.  

Sunnudagur 26. júlí:
Heldur hlýnar með A-og SA-átt.  Sérstaklega fer veður hlýnandi norðantil og á Vestfjörðum. Hiti þó enn í tæpu meðallagi fyrir mitt sumar. Skýjað með köflum og mögulega léttskýjað norðanlands og vestan. Lægð verður suður og suðaustur af landinu og vex henni heldur ásmeginn.  Fer að rigna suðaustanlands þegar líður á daginn og bætir í vind undir kvöld á landinu. 

Einar Sveinbjörnsson

Kuldaskil slengjast suður yfir landið seint í nótt

Heldur er hún hryssingsleg lægðin fyrir norðaustan Melrakkasléttu og nú nálgast.  Henni fylgja skörp kuldaskil sem fara hratt suður yfir landið í nótt og í fyrramálið.

Með þeim kólnar hratt, sérstaklega i hæð, þ.e. til fjalla og á heiðum.  Á Steingrímsfjarðarheiði svo dæmi sé tekið  fellur hitinn úr þetta 9 til 10°C nú á miðnætti niður í um1°C snemma í fyrramálið.   Fyrst mun rigna, en síðan snjóa í fjöll niður fyrir miðjar hlíðar á Vestfjörðum og Norðurlandi.

Í kjölfar skilanna er að sjá afar kalt loft í háloftunum sem steypist yfir landið á morgun.  Hitinn í kjarna þess er svo lágur að t.d. í 500 hPa fletinum hafa ekki sést svo lág tala í júlí í a.m.k. 15 ára skeið.  Miða ég þá við aðgengilegar upplýsingar sem ég hef frá háloftastöðinni í Keflavík eða aftur til 1993.  Gangi spáin eftir mun mælast um 30 stiga frost í Keflavík í þessum fleti í rúmlega 5 km hæð annað kvöld, en í tvígang frá 1993 hefur frostið farið niður í 29 stig í mælingu. -17 til -20°C er algengt hitastig þar um mitt sumar.   Enn er ég nokkuð efins og á eftir að sjá þetta gerast í raun. 

Þegar svo kalt er í háloftunum hrannast upp skúraský þar sem sterkt sólskin nær á annað borð til jarðar. Morgundagurinn, 23. júlí gæti orðið afar fróðlegur í veðurlegu tilliti !   Á því leikur ekki lengur vafi.

Engar breytingar - enn útlit fyrir hret

Spárnar eru við sama heygarðshornið í dag og þær voru í gær.  Óvenjukalt loft fyrir árstímann stefnir á okkur og má gera ráð fyrir slyddu og snjókomu niður fyrir miðjar fjallshlíðar um landið norðanvert seint í nótt og síðan aftur og þá helst Norðanlands aðfararnótt föstudagsins.

Kalda loftið er farið að "sjást" á tunglmyndum.  Hér getur að líta brot úr NOAA-hita mynd frá því kl. 10:27 í morgun. Sólin skín á landið, það er heitt og sker sig því vel úr frá umhverfinu. Austur af Jan Mayen má sjá bólstraský sem eru einkennandi þegar lofthitinn er lægri en yfirborðshiti sjávar.  Á veturna og reyndar fram á sumar er slíkt regla, en þegar líður á sumarið er sjávarhitinn undantekningarlítið lægri en lofthitinn við norðanvert Atlantshafið (Kaldi straumurinn suður með Grænlandi þó undantekning).  Við þær aðstæður leggjast heilu þokuteppin yfir sjóinn.  

Sjá má skýjasveip kaldrar smálægðar í Barentshafi.  Það er ekki hún sem er á leið til landsins, heldur eru líkindi til þess að síðar í dag myndist ný lægð við Jan Mayen og með góðum vilja má nú þegar sjá þykknun í efri loftlögumá þessum slóðum sem ekki ólíklega tengist þessarar nýmyndun.  Í þeim óstöðugleika loftsins sem þarna ríkir og tengist háloftkuldanum ekki síst, eru kerfin fljót að myndast.

Kuldaskilum þessarar nýju smálægðar er síðan spáð suður yfir norðanvert landið komandi nótt.

Þingvellir aftur mættir og með glans

Þegar Valhöll brann fór einnig gamla símstöðin sem staðsett var í húsinu. Um leið hættu athuganir að berast í rauntíma og að því fundið hér um daginn.  Nú er búið að koma á nýju símasambandi við veðurathugunarstöðina á Leirum. 

Hún mætir með glans þennan fyrsta dag að nýju og á hæsta hita dagsins skv. töflu Veðurstofunnar eða 22,4°C.  Frá brunanum hafa öll gögn varðveist og áhugasamir geta skoðað síðustu 6 dagana hér. 

Miðsumarhret í vændum ?

Er búinn að vera að blaða í gegnum tölvukeyrslur og alveg sama hvar borið er niður, svæsinn háloftakuldapollur virðist samkvæmt spám ætla að stefna beint yfir okkur úr NNA seint á fimmtudag. Kortið sýnir staðsetningu hans skv. spá GFS kl 06 að morgni fimmtudags.

Þessari heimsókn  fylgir einhverslags N-átt með úrkomu og svo köldu lofti að það er varla að maður leggi enn trúnað á spárnar, sérstaklega í ljósi þess hvað almennt séð hlýindi hafa verið viðloðandi á landinu frá því seint í júní.

Ef spáin gengur eftir eins og hún er nú reiknuð gefur hún nokkrum af sögulegustu miðsumarhretum síðustu áratuga ekkert eftir !  Það þýðir m.a. snjókomu á norðurhálendinu og niður undir byggð víða Norðanlands.

Sem dæmi um túlkun á stöðunni birti ég hér spákort hita úr  72 klst. keyrslu HRAS frá því í nótt og gildir kl. 00 á föstudag.  Blái frostliturinn er nokkuð víðáttumikill yfir miðju landinu og rauði flekkurinn djúpt suður af landinu er +10°C svæðið ! 

En maður á svo sem eftir að sjá þetta gerast !! 

Ógurleg veðurblíða SV-lands

Þegar þetta er ritað um miðjan dag er veðurblíðan mest suðvestanlands.  Í lofti er dálítil NA-átt og gola bæði í Borgarfirði og á Suðurlandi.  Á höfuðborgarsvæðinu er hins vegar sæmilegt og staðbundið skjól í þessari vindátt, en þó nægjanlegur vindur til þess að halda aftur af hafgolu að ráði.

21°C var kl. þrjú á Reykjavíkurflugvelli og hæstur hefur hitinn orðið 23°C uppi á Hólmsheiði, þar sem kannski stendur  til að byggja fangelsi !

Sakna enn mælinga frá Þingvöllum.  Þaðan er ekkert af hafa eftir að símstöðin gamla í Valhöll brann.  Engin gögn eiga hins vegar að tapast á meðan er verið að koma á símasambandi við veðurathugunarstöðina. Tölur þaðan koma bara síðar.  En þetta er einmitt svona dagur sem gefur molluhita á Þingvöllum. 

Skeiðará hverfur undir jökul

Í framhaldi af umfjöllun um breytingar þær sem nú eru orðnar á rennsli Skeiðárár fór ég upp að útfalli Skeiðarár við Jökulfell.  Var staddur í Skaftafelli og því upplagt að kanna aðstæður.

Auðvelt hefur nokkur undanfarin ár að komast að útfallinu, gengið er með Skaftafellsbrekkum þar til komið er  að göngubrú yfir Morsá, þaðan er gengið skemmstu leið um sanda og aura Morsárdalsins með stefnu í kverkina þar sem Skeiðarárjökull liggur utan í Jökulfellinu.  Áður fyrr var rann Skeiðará þétt upp að varnargörðunum undan Skaftafellsbrekkunum og þá var leiðin inn að Jökulfelli lengri eða um Skaftafellsheiði yfir í Bæjarstaðaskóg og þaðan með fellinu inn að jökulrótum.

Í ljósi tíðinda þess efnis að Skeiðará væri komin í Gígju kom það mér nokkuð á óvart að sjá jökulfljótiðmikilúðlegt nærri sínum gamla stað spretta fram .  Þarna rann vatn fram af krafti á að minnsta kosti þremur stöðum.  Það rann síðan meðfram jökuljaðrinum á nokkurhundruð metra kafla, 300-400 m. eða svo.  Þar var hins vegar gríðarmikill svelgur sem gleypti vatnið og hvarf það nánast allt aftur undir jökulinn.

"Reynir Gunnarsson hjá Vegagerðinni skoðaði aðstæður þar í gær og sagði að þetta kæmi svo sem ekki alveg á óvart. Við höfum verið hrædd um að þetta myndi gerast þar sem jökullinn hefur legið á öldum þarna og mikill hallamunur er vestur í lónið sem Gígja kemur úr alveg um 16 metrar frá útfallinu á Skeiðará  þannig að hún hefur dálítið fall þarna vestur. Áin rennur ennþá á um 100 m. kafla undir jöklinum þar sem hann liggur að þessum malaröldum og er greinilega að grafa sig þarna vestur og það eru mikil boðaföll meðfram jöklinum og öldunum og talsvert rót." (Í ríki Vatnajökuls, fréttavefur)  Reynir Gunnarsson flaug þarna yfir sl. miðvikudag (15. júlí) og tók myndir m.a. af þeim stað þar sem Skeiðará kemur undan jökli mun vestar en venja er til og rennur þar til Gígju undan miðjum jökulsporðinum.  (sjá mynd Reynis).

Samandregið er það svo að Skeiðará kemur enn fram á sínum gamla stað, a.m.k. að hluta.  Vatnið hverfur fljótlega aftur undir jökul og kemur fram vestar og finnur þar leið undan halla í áttina til Gígju.

Fjölnir Torfason á Hala í Suðursveit sagði mér um helgina breytingar á rennsli Stemmu undan austasta hluta Breiðamerkurjökuls hafi gerst með áþekkum hætti.  Fyrst hefði jökulvatnið stungið sér aftur undir ísinn í áttina til Breiðamerkurlóns áður en það hvarf endanlega nokkrum vikum síðar.

Viðbót:  Viðtal við Odd Sigurðsson á mbl.is 

 

 

Veðurútlin helgina 17. til 19. júlí

Helgarspá Veðurvaktarinnar

 

 

Svo er að sjá að góðviðri verði á landinu enn eina helgina.  Úrkomulaust á mestu og víða sólskin, helst skýjað austanlands. 

Föstudagur 17. júlí:
Léttskýjað um vestanvert landið, en NA-átt, gola eða 5-7 m/s við Breiðafjörð og eins við Húnaflóa. Hafgola um landið suðvestanvert og líkur á stöku síðdegisskúrum, einkum á Suðurlandi.  Skýjað verður að mestu suðaustanlands, en að öllum líkindum þurrt.  Norðan- og norðaustanlands verður hægur vindur af hafi, bjart til landsins en ekki sérlega hlýtt.  Sums staðar þoka við sjóinn.  Hitinn sunnanlands og vestan allt að 17 til 18 stig yfir daginn.  

Laugardagur 18. júlí:
Miðja hæðar verður fyrir norðan land og hér kular því aðeins af austri.  Vindur þó afar hægur og víða hafgola.  Öll úrkomusvæði sem eitthvað kveður að víðsfjarri og tiltölulega milt í veðri.  Léttskýjað um mest alt land.  Þó meira skýjað með ströndinni suðaustanlands.  Það er þó ekkert víst að svo verði.  Eins er það með þokuna austan- og norðaustanlands.  Ekki er gott að spá því hversu ágeng hún verður.  Hitinn allt að 20 stigum í innsveitum þar sem friður verður fyrir hafgolunni.  Kólnar nokkuð niðri við jörð í næturhúminu þar sem bjart er og stillt. 

Sunnudagur 19. júlí:
Svipað veður og engar markverðar breytingar.  Helst að það verði heldur meira skýjað á landinu, en það léttvæg ský og laus við alla úrkomu. 

Einar Sveinbjörnsson

Skeiðará yfir í Gígju er afleiðing loftslagsbreytinga

Sú staðreynd að Skeiðará skuli skyndilega hafa brotið sér leið til vesturs og renni nú öll fram undan miðjum jöklinum eru stærri tíðindi en ætla mætti í fyrstu.  Skeiðará er mikið jökulfljót og  Skeiðarárjökull einn mestur skriðjökla niður af Vatnajökli með gríðarstórt vatnasvið sem nær inn á miðjan jökul allt upp að Grímsvötnum.

"Skeiðará hefur frá því á 18. öld oftast runnið fram úr krikanum við Jökulfell þvert fyrir mynni Morsárdals að Skaftafellsbrekkum og suður um sand á svipuðum slóðum og nú.  Í stórhlaupum hefur hún þó öðruhverju einnig brotist undan jökli á ýmsum stöðum vestar á sandinum, t.d. gerðist það í hlaupunum 1903, 1934 og 1938 og stöku sinnum utan þess.  Þannig flutti áin sig um 4-5 vikna skeið vestur á sand sumarið 1929 án þess að um hlaup hafi verið að ræða."  Hjörleifur Guttormsson, Árbók Ferðafélagsins 1993, Við rætur Vatnajökuls.  

Oddur Sigurðsson jöklafræðingur sagði í frétt í Morgunblaðinu í apríl 2004 að árið 1929 og reyndar einnig 1991 hafi framhlaup verið í jöklinum og við það raskaðist rennslið svo mikið að vatnið fann ekki sína einföldustu leið. Tilefni fréttarinnar þarna vorið 2004 var einmitt það að þá var einnig hægt að ganga þurrum fótum í farvegi Skeiðarár um tíma, en jökulfljótið fann sinn gamla farveg aftur.

Ástæða þess að stærstur hluti afrennslis Skeiðarárjökuls leitar til austurs og að sumu leyti einnig til vesturs (Núpsvötn) en kemur síður fram undan miðju jökulsins liggur í skeifulögun jökulsporðsins.  Jökulfargið er þá meira á miðjum jöklinum en til hliðanna og vatnið þrýstist við það til hliðanna.  Einhverju sinni sagði Oddur mér að útfall Skeiðarár við Jökulfell væri nokkrum tugum metra hærra en þar sem Gígjukvíslin streymir fram. Skeifulögun jökulsins sést vel á meðfylgjandi korti sem fengið er af jarðskjálftavef VÍ (bláu punktarnir upptök jarðskjálfta og tengjast ekki þessu efni).

Nú er svo komið að Skeiðarárjökull hefur hopað það mikið og þó einkum þynnst að fargið er ekki nægjanlegt lengur til að þrýsta afrennslisvatninu til austurs.  Jöklafræðingar hafa um skeið spáð því að þetta myndi gerast með frekar rýrnun jökulsins og fyrir nokkrum árum var einmitt talað um að það sem nú virðist vera raunin mundi gerast innan áratugar. Þær spár eru nú að ganga eftir.

Jöklarnir hér á landi náðu flestir lengst fram í lok 19. aldar eftir að hafa stækkað ákveðið næstu aldirnar þar á undan á tímabil því sem kallað er Litla-Ísöldin og hófst á 14. öldinni.  Skeiðarárjökull er einn af seigu skriðjöklunum, þ.e.a.s. hann bregst seint við veðurfarsbreytingum.  Skriðjöklar tóku að hopa almennt um 1930, hef reyndar ekki við höndina nánari útlistun á Skeiðarárjökli, en eftir að hik í hopi og jafnvel framgang frá um 1970-1990 haf jöklar rýrnað hratt og skriðjöklar hopað hratt og þynnst síðustu 15 ár eða svo.

Við sporðamælingar skriðjökla síðasta haust komi ljós að austurhluti Skeiðarárjökuls hafði gengið fram, "en eðli hans er ekki jafn hreinskiptið og annarra jökla" sagði Oddur Sigurðsson í fréttabréfi Jöklarannsóknafélagsins í febrúar sl. (nr.113).  Á síðustu árum hefur jökulsporðurinn þynnst talsvert og það sjá þeir vel sem hafa jökulinn fyrir augunum daglega t.d. í  Skaftafelli.

Ef svo er að Skeiðárárjökull hafi rýrnað niður að þröskuldi þeim að farg hans er ekki lengur nægjanlegt til að þrýsta útfallinu til austurs væru það stórtíðindi, en ég bíð eftir mati jöklafræðinganna, m.a. Odds.

Skeiðarárbrúin hefur þá lokið sínu hlutverki alla jafna, en enn munu þó koma jökulhlaup af völdum jarðhita og eldvirkni og þau ryðjast munu fram undan öllum jöklinum.  Þetta mikla og sögulega mannvirki þjónaði hlutverki sínu vel og dyggilega í 35 ár og litlu mátti muna að brúin stæði ekki af sér áföll Gjálparhlaupsins 1996.  Nú rennur Morsá ein undir brúnna, hún er aðeins smálækur samanborðið við sjálfa Skeiðará og víst er að umhverfi Skaftafells verður ekki samt þegar Skeiðará er horfin og ekki verða fleiri ferðir fram á varnargarðana til að dást af mikilúðleik þessa jökulvatns.        

Á vefnum í Ríki Vatnajökuls má sjá nýjar myndir Reynis Gunnarssonar hjá Vegagerðinni á Höfn m.a. af þurrum farvegi Skeiðarár.   

Hvimleiður kuldapollur á leið yfir landið

Mörgum brá í brún í morgun, enda kólnað talsvert frá undangengnum dögum.  Kuldapollur er greinilegur á ferðinni yfir landið úr norðaustri, suðvestur yfir landið.  Með honum er úrkomusvæði og frá því hefur rignt nokkur sums staðar Norðanlands, m.a. á utanverðum Tröllaskaga. Það er bót í máli að hann verður að mestu úr sögunni um miðjan daginn á morgun, miðvikudag og þá hlýnar aftur heldur, þrátt fyrir að vindáttina verði áfram norðaustlæg.

 

 

 

 

 

Fróðlegt að sjá líka hvað jökulárnar eru fljótar að bregðast við kólnun, en þær voru margar komnar í góðan sumarham. Hámarksdagsrennsli  Jökulsár á Fjöllum hafði þannig veið síðustu tvo dagana um 410 rúmmetrar á sek. en datt niður í um 330 í dag og verður að öllum líkindum  töluvert  lægra á morgun.  Vatnshitinn fellur líka ört, var um 10 stig hjá Grímsstöðum en er 6 í dag.