Elding drepur golfleikara á N-Jótlandi

Liðna viku hefur loft verið venju fremur ókyrrt í Danmörku og S-Svíþjóð og eldingar tíðar.  Í síðustu viku gerðist það að eldingu laust niður mann sem var að leika golf á velli Rold Skov Golvklub nærri Álaborg, með þeirri afleiðingu að hann lést samstundis.   Þrumuveðrið var ákaft og eldingum laust niður nokkuð víða eins og meðfylgjandi eldingakort sýnir glöggt (18. maí).  Daninn óheppni var á hlaupum í leit að vari ásamt félögum sínum.  Í Danmörku lætur einhver lífið af völdum eldingaveðurs um það bil annað hvert ár.  Áætlað er að um 1.000 manns deyi á ári  í heiminum vegna eldinga.(Vísindavefurinn)

Hér á landi hefur það ekki gerst a.m.k. í seinni tíð að elding hafi hitt fyrir manneskju á víðavangi, en þess eru dæmi að kýr og annar búfénaður hafi orðið fyrir eldingu og drepist.  Það kom þó fyrir áður og olli í sumum tilvikum örkumlun að fólk varð fyrir straumi eldingar sem það fékk um símalínur.  Fyrir löngu hefur eldingarvörum verið komið fyrir á síma- og raflínum, sem betur fer. 

Eldingaveður eru einkum af tvennum toga hérlendis og grípum niður í viðtal við Þórð Arason jarðeðlisfræðing á Veðurstofunni í Morgunblaðinu 1. september 2004:

"  Segir hann í grundvallaratriðum um tvenns konar þrumuveður að ræða á Íslandi, annars vegar vetrarveður og hins vegar sumarveður. Ólíkt flestum öðrum stöðum eru vetrarveðrin mun tíðari hér á landi, en þau myndast með þeim hætti að mjög kalt loft fer yfir hlýjan sjó og háreistir éljaklakkar myndast í kalda loftinu....Vetrarþrumuveður eru langalgengust á sunnan- og vestanverðu landinu þar sem éljaklakkar hafa náð að vaxa í köldum loftmassa yfir mun hlýrri sjó.Þórður segir eðli eldinga vera ólíkt eftir árstíðum. Í sumarþrumuveðrum séu eldingarnar líkar því sem gerist í Evrópu. Vetrarþrumuveðrin eru algengari hér á landi. Komið hefur í ljós að straumstyrkur eldinganna er afar ólíkur. Þannig eru vetrareldingar mun kraftmeiri og hafa meiri straum en sumareldingar. Hins vegar eru vetrareldingarnar yfirleitt stakar á meðan sumareldingarnar koma fleiri saman. Þá koma eldingar hvenær sem er sólarhringsins á veturna, en á sumrin koma þær aðallega milli þrjú og sex á daginn, þegar sólin hefur náð að hita landið upp."

Mesta þrumuveður sem hér hefur komið á síðustu áratugum gerði að sumarið 1976 þegar stór hluti landsins logaði í eldingaveðri. Eftirminnileg þrumuveður voru einnig á sumarið 2003, sérstaklega á hálendinu, en eldingaveður að sumri sem eitthvað kveður að verður gjarnan við lok góðviðriskafla með óvenju hlýju sumarveðri.  Það er þó vitanlega ekki algilt. 

Dægursveifla

Síðustu dagar hafa verið upplagðir til nánari skoðunar á dægursveiflum í veðrinu.  Hér er horft nánar á veðurstöðina Torfur í Eyjafjarðarsveit, en Torfur eru með fremstu bæjum í Eyjafirði og er "inn til landsins" eins og kallað er.  Næturfrost á vorin og haustin eru þarna tíð og að sama skapi getur orðir vel hlýtt á góðum sumardögum.  Vindar eru oftast hæglátir og vindátt ýmist inn (norðan) eða út (sunnan) fjörðinn.

Síðustu daga hefur dægursveifla hitans verið þónokkur.  Hitinn farið í um 15°C yfir hádaginn, þrátt fyrir hafgoluna og í heiðríkjunni kólna niður undir eða niður fyrir frostmark. Dægursveiflan í rakastigi kemur einnig vel fram, en í öfugu hlutfalli við hitann. Rakastigið er hátt á nóttinni, en lágt á daginn.  Daggarmarkið (bláa línan á efra ritinu) er hins vegar varðveitt stærð og sveiflast ekki með hitastiginu líkt og rakaprósentan.   Daggarmarkið segir því meiri sögu um raunverulegt rakainnihald loftsins.

Hér er vindáttin ekki sýnd.  Lengst af síðustu daga hefur verið N-átt, allt að 8 m/s í hafgolunni miðdegis, en um og innan við 2 m/s um lágnættið. 

Sumarspáin 2009

Júní-ágúst:  60-70% líkur eru á tiltölulega hlýju sumri á landinu í heild sinni.  Úrkoma verður minni en vant er, sérstaklegar um landið suðvestan- og vestanvert, en líklegast er þó að rigning verði nærri meðalsumri A- og NA-lands.

Eins og nokkur undanfarin ár hef ég rýnt í tiltækar 3 mánaða spár sem gefnar eru út og gilda fyrir tímabilið júní til ágúst í heild sinni.  Að þessu sinni eru línur ekki eins skýrar og oft áður og innbyrðis samræmi ekki alveg nógu gott.  Breska Veðurstofan gaf út sína sumarspá í lok apríl.  Það hefur verið nokkuð með hana látið enda gerir hún ráð fyrir fremur sólríkum sumarmánuðum á Bretlandseyjum, ólíkt hinum síðustu tveimur.  Hár loftþrýstingur jafnframt sem þýðir að sama skapi lægðagang að jafnaði meiri til norðausturs yfir Ísland eða hér vestanvið um Grænlandssund.

Spá ECMWF (Evrópsku reiknimiðstöðvarinnar í Reading) frá því um helgina gefur heldur aðra niðurstöðu, hún er nýrri og auk þess hef ég af þeim veðulagsspám ágæta reynslu.  Breska spáin er því lögð til hliðar, en hún er vissulega endurmetin nú í lok mánaðarins.

Eins og áður segir eru 60-70% líkur á því að meðalhiti mánaðanna þriggja verði að samanlögðu í efsta hitaþriðjungnum en innan við 10% að hiti hafni í kaldasta þriðjungnum.  Þetta gildir fyrir landið í heild sinni og hangir að verulegu leyti líkt og undanfarin ár við háan sjávarhita umhverfis landið.  

Úrkomufrávik koma fram við landið.  Þannig eru rúmlega helmingslíkur á því að úrkoma verði í lægsta þriðjungi SV- og V-til á landinu, en útslag er ekkert A- og NA-lands sem bendir til þess að rigning í magni talið verði ekki fjarri meðallaginu.  Hins vegar segja tölur eða líkur sem þessar ekkert um fjölda úrkomu/þurra daga.   Í heildina séð eru ekki nema 20-40% líkur á rigningasumri að þessu sinni (efsti þriðjungur).

En það eru loftþrýstifrávikin sem koma frekar illa heim og saman við hitaspána.  Gert er ráð fyrir því að þrýstingu verði hærri en að meðallagi á Grænlandshafi og eins yfir Grænlandi.  Slík frávik loftþrýstings gefa til kynna lægri tíðni SV- og jafnvel einnig  S-áttar.  Slíkt er í ágætu samræmi við spá um minni úrkomu um vestanvert landið.  Þegar kveður að frávikum sem þessum, og jafnframt er fátt sem bendir til eindreginnar brautar lægða fyrir sunnan land í áttina að Bretlandseyjum sem ekki er raunin í þessari spá, er líklegast að loft úr N, jafnvel NV sæki að landinu.  Oftast er það bæði fremur svalt og þurrt.  Sé svo að hér verði ríkjandi veðurlag með loftþrýstingi í hærri kantinum og N-átt, seg það sig sjálft að hitinn verður ekki ofan meðallags á landinu nema þá ef til vill sunnanlands.  Hlýrri sjórinn norðurundan en venja er til hjálpar þar lítt upp á sakirnar.  N-átt er jú alltaf N-átt sérstaklega á  sumrin. 

Þegar horft er á stóru myndina kemur fram í þessum spám að verulegar líkur eru á að fremur kalt verði með austurströnd N-Ameríku og hitar og þurrkar í A-Evrópu, einkum við Svartahaf, í Úkraínu og þar um slóðir (sjá hitafrávikakort DMI).  Eins að hin stöðuga Azoreyjahæð haldi sig að jafnaði heldur vestar úti á Atlantshafi en venjulega. Sú niðurstaða stríðir gegn spá Bretanna.

Að framansögðu verður að eiga sér endurskoðun á sumarspánni minni eftir nýja útgáfu Met Office og eins spá frá IRI (Columbíuháskólinn í NY) sem væntanleg er eftir örfáa daga.  

 

Tvær myndir úr Stafholtstungum

Þegar gróandinn tekur við sér í maí kemur munurinn á ræktarlandi og úthaga  mjög vel fram.  Meðfylgjandi mynd er ef túnum í góðri rækt sem liggja rétt við Vesturlandsveginn ofan við Baulubúðina í landi Munarðness.  Túnin eru orðin því sem næst algræn, en á sama tíma er úthaginn er enn grár og gugginn.  Reyndar er sinan mikil og grængresið nær því ekki upp úr henni fyrr en um síðir.  Með hlýrri rekjutíð má alveg gera ráð fyrir því að þessi tún sem nytjuð eru af Sigurgeiri Sindra Sigurgeirssyni bónda og varaþingmanni í Bakkakoti verði sláttuhæf fyrir miðjan júní.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Á hinni myndinni sem tekin er á sama stað og tíma 16. maí sér til Skarðsheiðar og er Norðurá og kirkjan Stafholti í forgrunni.  Allmiklar snjófyrningar eru í Skarðsheiðinni norðanverði, meiri en verið hefur um þetta leiti vors í hartnær áratug. 

Frysti á Þingvöllum í nótt

Á Þingvöllum frysti í skamma stund undir morgun  eins og sjá má á meðfylgjandi hitalínuriti.  Þetta er mikil dægursveifla hitans, því hámarkshitinn í gær reyndist 19,5°C (náði ekki 20 stigum eins og lesa mátti í Fréttablaðinu í morgun - hæpið að námunda upp í 20 þegar mælt er í tíunduhlutum !). 

Fyrir þremur árum, eða 9. maí 2006 mældist hæsti hiti á Þingvöllum í maí.  Hámarkið fór þá í 22,3°C.  Það breytti því ekki að um nóttina á eftir frysti.  Þurr svörðurinn og ekki síður lágt rakainnihald loftsins eiga stærstan þátt í því hversu hröð útgeislunin er yfir nóttina og hitafallið skarpt.  Ég hef stundum hér líkt þessu við eyðimerkurásstand, en þar er vissulega ekki miklum loftraka til að dreifa.   Sjá má á línuritinu að daggarmark loftsins hefur verið um 0°C síðasta sólarhringinn.  Það er lágt fyrir loft sem er þetta hlýtt og suðrænt að uppruna. Enda var rakastigið suðvestanlands um miðjan daginn í gær innan við 30%.  Rakt loft, svo ekki sé talað um vatnsgufu og  smágerða dropa í lægri skýjum veita útgeislunarviðnám í formi gróðurhúsaáhrifa. Vatnsgufa er einmitt langmikilvægasta gróðurhúsalofttegundin.

Annars mældist mesta frostið á láglendi liðna nótt  -3,7°C  við Gauksmýri í Húnaþingi.  Kalt var við jörð víðar vestantil á Norðurlandi, t.a.m frysti einnig á Blönduósi.

Tveir yndislegir dagar í Reykjavík

Það var vel við hæfi að fá þessa heitu og vænu daga yfir helgi og ekki síst var ánægjulegt að vera á Austurvelli í þessu notalega veðri og þegar hitinn varð hvað mestur rétt áður en Evróvisjónförunum var fagnað á sviðinu. 

Ekki komst þó hitinn í 20°C þó svo að framan af degi virtist jafnvel vera að stefna í slíkt.  Í Reykjavík hefur það reyndar aðeins einu sinn gerst í mælingasögunni að hámarkshitinn hafi náð 20 stiga þröskuldinum í Reykjavík, en það var 14. maí 1960.  Álíka hlýja daga gerði aftur um miðjan mánuðinn árið 1988.  Um þessa veðurviðburði og samanburð við hlýindakaflann í höfuðborginni nú má lesa í færslu Sigurðar Þórs Guðjónssonar bæði hér og hér.

Engu er við hans umfjöllun að bæta nema ef vera skyldi að í dag fór hitinn á Veðurstofunni við Bústaðaveg á kvikasilfursmælinum í 18,3°C.  Sjálfvirkur mælir á sama stað var örlítið hærri, en á Reykjavíkurflugvelli varð hitinn mestur 19,1°C.  Því er þetta nefnt ?  Jú árið 1960 var veðurstöðin á Reykjavíkurflugvelli, (skammt frá gamla flugturninum)  Í hlýrri A-áttinni getur hæðarmunur Veðurstofunnar og flugvallarins (40 m) hæglega numið örfáum brotagráðum eða 0,2-0,3 °C.   

Annars var hámarkshitinn 19,5°C á Þingvöllum í dag.  Enn hefur 20 stiga múrinn ekki berið rofinn á landinu til þessa, þó svo að nokkrar heiðarlegar tilraunir hafi verið gerðar til þess allt frá því á þriðjudag !

(Ljósm:  Golli á mbl.is) 

Vínberjarunnar í Bordaux löðrungaðir af hagli

Í vikunni, einkum á miðvikud. og fimmtud (13. og 14. maí) gerðu haglél mikinn óskunda á vínberjarunnum í Bordaux í Frakklandi. Héraðið Margaux varð sérlega hart úti og þar telja menn að skaðinn sé svo mikill að enginn uppskera fáist í haust á allt að 80% vínræktarlands.  Sjálfsagt eru fregnir eitthvað ýktar af skaða eins og oft vill verða að málum sem þessum en engu að síður er ljóst að tjónið er tilfinnanlegt.

Það sem olli er hluti þeirrar myndar í veðrinu sem við hér á landi höfum verið að horfa upp á.  Fyrirstöðuhæðin með miðju á Atlantshafi norðaustur og austur af Íslandi gerði það að verkum að skarpt lægðardrag, ekki síst í háloftunum náði inn til vestanverðs Frakklands eins og sjá má á kortinu (15. maí kl. 00).  Hlýtt loft er við yfirborð austar.  Loftið verður við þessar aðstæður afar óstöðugt og voldugir skúraklakkar myndast með þrumuveðri og miklu hagli.  Athugið að dragið í háloftunum og kuldinn þar uppi er forsenda þess að fullklára ferlið sem þarf til þess að fá viðlíka haglél.  Hæðin umtalda er venjulega heldur nær þessum héruðum en nú er og tryggir þá marga sólríka og heita daga að sumrinu.

Bordaux er helsta vínræktarhérað Frakklands og þar með heimsins.  Þar eru framleiddar um 700 milljónir vínflaska og um 80% þess er rauðvín. Óbrigðul veðrátta er helsti óvinur vínframleiðslunnar í Frakklandi og hún ræður bæði uppskerunni í heild sinni og gæðum einstakra árganga eins og þekkt er.

 

SA-brim með allri ströndinni

Á meðfylgjandi Terra-mynd MODIS sem tekin var laust eftir hádegi í dag sést ýmislegt sem rétt er að staldra við eftir að menn hafa dáðst af henni svona almennt séð.

 

a.  Í SA-strekkingnum sem íbúar Suður og Suðvesturlands hafa ekki getað annað en fundið fyrir, hefur löng úthafsaldan verið að skella á ströndinni frá Reykjanestá í vestri austur að ósum Hornafjarðarfljóts.  Brimskaflarnir sjást afar vel sem hvít lína, og gerum við ráð fyrir að þér séu einnig undir skýjalaginu sem var þarna yfir Mýrdal og þar um slóðir.  Ölduhæðin var svo sem ekkert sérstök um 4 m á duflinu við Surtsey, en hana ber langt að og er hún því þung.  

b.  Vel má greina sandstrók frá Landeyjasandi meðfram ströndinni og áfram inn á land.  Má með góðum vilja fylgja honum til norðvesturs fyrir norðan Reykjavík, yfir Esjuna og Kjalarnesið.  Fínasta efnið er farið og heldur grófara fylgir nú fokinu.  Mistur var greinilegt í dag og svifryk í lofti í Reykjavík sem ekki var að þessu sinni hægt að kenna umferðinni um.

Þetta SA-loft er fremur þurrt, svona ef mið er tekið af upprunanum.  Um miðjan daginn var rakastigið á mæli í Þykkvabæ 60-65%, en er vanaleg gildi fyrir loft af hafi þarna er 85-95% og oftar þó nær efri gildunum.  Rakastigið var síðan inni í landi 50-55% t.d. á Kálfhóli á Skeiðum á sama tíma. Þessi gildi rakans sér maður frekar í kaldri N-átt.  Ekki þarf að efast um það að selta í lofti á sinn hlut í mistrinu og svifrykinu, en saltið verður eftir í loftinu þegar sjávarlöðrið gufar upp í briminu og  í þetta þurru lofti.

c.  Að síðustu er merkilegt að sjá að snjór virðist enn vera nánast niður í fjöru á Ströndum á milli Bjarnarfjarðar og Reykjafjarðar, svo ekki sé talað um norðar á Hornströndum.  Hafa ber í huga að á þessum slóðum eru fjöllin víða snarbrött alveg í sjó fram og takmarkað undirlendið sem vissulega er snjólaust kemur því ekki fram á myndinni.

2008: Hnattrænn hiti sá lægsti frá því 2000

Árið 2008 þótti á jörðinni fremur kalt miðað við næstu árin þar á undan og þarf að fara allt aftur til ársins 2000 til að finna kaldara ár.   Engu að síður er síðasta ár það 10. Hlýjasta frá 1880 en frá þeim tíma er slíkur samanburður talinn raunhæfur.

Það eru þeir James E. Hansen og félagar við GISS stofnunina í Bandaríkjunum (Goddard Institute for Space Studies) sem halda  utan um þessa tölfræði.  Hansen þessi er ekki að koma fyrst fram nú í loftlagsmálunum.  Störf hans og rannsóknir á þessu sviði hafa veri æði fyrirferðarmiklar síðustu þrjá áratugi eða svo.

Af 10 hlýjustu af öllum árunum frá upphafi þessarar raðar eru frá 12 síðustu árum þ.e. 1997-2008.  Sjá má þegar síðasta ár er skoðað miðað við 30 ára meðaltal 1950-1980 að það eru svæði á Kyrrahafinu og mjög sunnarlega á Atlantshafi við Suðurskautslandið sem voru köld, en hlýnunin hélt áfram í Evrópu og einkum Asíu.  Sjá má að allt umhverfi Íslands á N-Atlantshafinu var í hlýrri kantinum miðað við árin 1950-1980, sem vissulega voru köld eins og sjá má á línuritinu til vinstri.   Það sýnir okkur líka greinilega hve hnattræn hlýnun hefur ágerst hratt frá því um 1980. Myndin úr úr greinargerð GISS.

Suðurhafssveiflan á stóran þátt í því hvað árið var “kalt” að mati þeirra hjá GISS.  La-Nina straumurinn var í hámæli framan af árinu, en hann veldur einmitt kólnun á víðáttumiklum svæðum Kyrrahafsins, öfugt við El-Nino, en síðasta stóra sveiflan í þá áttina átti ríkan þátt í því að gera árið 1998 hlýrra en það hefði annars orðið.

Sumir rengja þessa aðferðarfræði við gerð þessarar hitaraðar, en nú orðið þykir hún nokkuð skotheld, þó svo að óvissan hafi vissulega verið meiri framan af hvað varðar gildi hvers árs. En það skiptir hins vegar ekki öllu þar sem nokkuð góð vitneskja er að þá og a.m.k fram undir síðari heimstyrjöld var markvert kaldara en síðar varð.  Aðrir halda fram að kólnun á milli ára sé til marks um það að hlýnun af völdum aukinna gróðurhúsaáhrifa sé eitthvert ekkisens bull sem ekki þurfi að hafa sérstakar áhyggjur af.

Tengil á greinargerð GISS má m.a. finna neðst á þessari síðu. 

Sandmökkur af landi

Sveinn Runólfsson landgræðslustjóri er að velta vöngum yfir mistrinu í loftinu suðvestanlands nú þeirri SA-átt sem verið hefur síðustu daga.  Nefnir hann sérstaklega sandana austur af Þorlákshöfn til sögunnar og Landeyjarsand austar, en vindurinn rífur upp fínefni þetta snemma vors áður en gróður nær að binda betur.  Svo virðist sem úrhellið á mánudag hafi lítið haft að segja.  Yfirborði er fljótt að þorna og fínkornóttur sandurinn og leirinn fýkur af stað.

Síðasta föstudag (8.maí) var hér þó nokkuð hvöss N-átt og hret með snjókomu norðanlands eins og mörgum er enn í fersku minni.  Af hinum víðfeðma Mýrdalssandi lagði þá mikinn sand- og moldarmökk út á haf.  Á veðurstöð Vegagerðarinnar á Mýrdalssandi var lengst af þennan morgun NNV-átt um 15 m/s.  Þórir N. Kjartansson í Vík náði  athyglisverðri ljósmynd þar sem sandstrókurinn sést mjög greinilega og hvernig hann leggur til hafs.  Myndin er tekin frá Vík og ber í Hjörleifshöfðann.  

Um svipað leyti átti Aqua-tungl MODIS leið hér yfir í mikilli hæð og smellti af mynd kl. 14:10 af landinu og nánasta umhverfi.  Lítið sást til landsins, en Reykjanesið gægist undan skýjabreiðunni og vel mótar fyrir Snæfellsnesi og Vestfjarðakjálkanum í gegn um bylgjuskýin.  En sandmökkurinn ofan af Mýrdalssandi sést mjög vel og virðist hann  ná um og yfir 200  kílómetra suður á Atlantshaf.  (Einhver glöggur má gjarnan slá á vegalengdina með meiri nákvæmni !).     

Tuglmyndir hafa svo sem sýnt eitthvað þessu líkt áður og það að fast efni skuli koma fram á ljósmyndum og sjást þannig með berum augum gerir veðurfræðingum kleyft að greina straummynstur sem annars væru ósýnileg.  Haraldur Ólafsson fjallaði um athyglisvert sandrok í N-átt í Náttúrufræðingnum fyrir nokkrum árum (Haraldur Ólafsson : Sandfoksveðrið 5. október 2004. Náttúrufræðingurinn, 2004, 3-4).  Það kemur manni ævinlega nokkuð á óvart hvað blöndun er í raun lítil í þetta stífum vindi og hvað kjarninn í mekkinum heldur sér langt frá upptökum.  Greining á þessum fyrirbærum sem innihalda fínefni sem svífur um í loftinu gagnast mjög við skilning á dreifingu ósýnilegrar mengunar s.s. eins og frá uppsprettu umferðar eða brennisteinsvetnis frá gufuholu svo dæmi séu tekin.