Vindhviðurnar undir Hafnarfjalli

Frá því fyrir hádegi í gær hefur ríkt hviðuástand undir Hafnarfjalli.  Á mæli Vegagerðarinnar hafa mælst fjölmargar vindhviður yfir 35 m/s og sú snarpast til þessa kom í morgun um kl. 07, 43 m/s.  Athyglisvert að sjá á meðfylgjandi línuriti að í gær var meðalvindhraðinn um 16-18 m/s, en lækkaði aðeins í nótt og hviðurnar með. Upp úr kl. 03 jókst síðan veðurhæðin skyndilega og hviðurnar urðu um leið snarpari. Ekki er gott að átta sig á því í fljótu bragði hvað olli, sjá má t.d. að vindáttin á mælinum hreyfðist lítt.  Sama má segja um sjálfa vindröstina eða vindstyrk í fjallahæð.  Séu hins vegar vindkort í hæð skoðuð gaumgæfilega sést  að um kl. 03 snýst vindur í um 1000-1500 metra hæð sér frá því að vera nær hásunnan (180°) yfir í það að verða SSA (150°).  Við það eitt sér Hafnafjall til þess að draga vindorkuna í auknum mæli alla leið niður til yfirborðs.

Sá sem þetta ritar vinnur nú ásamt Skúla Þórðarsyni verkfræðingi hjá Vegsýn að rannsóknarverkefni á  vegum Vegagerðarinnar á vindhviðum við vegi og gerð einfalds spálíkans.  Markmiðið er að hægt verði að miðla bættum spám um vindhviðuástand og líklegum styrk mestu hviðu til vegfarenda.  Vegurinn undir Hafnarfjalli er vitanlega einn þessara staða.

Lítið lát er á SA-áttinni þarna fram eftir degi, en síðdegis fer þó að sljákka í vindröstinni.  Það gerist þó hægt og rólega. 

Bylgjuský yfir landinu

Í hvassri og hlýrri S- og SA-áttinni í dag mátti víða á landinu sjá bylgjuský á lofti.  Slíkt er alvanalegt í slíkr veðri.    Á tunglmyndum kemur fram munstur þar sem  oft má greina þau fjöll eða fjallgarða sem bylgjumynduninni valda.  Farþegar í innanlandsflugi í líka hættara við heldur meiri hristingi en vant er, að því gefnu að yfir höfuð sé flogið.

Á meðfylgjandi mynd úr MODIS-tunglinu (kl.13:45) sést að bylgjulengdin á milli skýjanna er ekki alltaf sú sama.  Vindstyrkurinn, stöðugleiki loftsins og hæð fjallanna ráða bylgjulengdinni eftir kúnstarinnar reglum.

Hitinn varð hæstur í dag 17°C á Siglufirði samkvæmt töflu á veðurathugunarsíðu Veðurstofunnar.  Líklega verður heldur hlýrra á morgun, einkum norðanlands og þá helst austantil á Norðurlandi.  Loftmassahitinn verður ívið hærri og vindur þar heldur hægari sem hjálpar upp á sakirnar nú þegar sólin skín glatt.

Lítið lát er hins vegar á vindbelgingnum um landið vestanvert lengst af morgundagsins (miðvikudag). 

 

 

Varmadælan verið ræst

Þá er hún farin að vinna varmadælan, ekki sú eiginlega í formi vélbúnaðar, heldur hin sem knúin er af sólarorku og beinir varma úr suðri norður yfir landið.  Að þessu sinni virðist varmadælan ætla að verða bæði sérlega kröftug og langvarandi.

Það sem þarf til eru einkum þrír þættir og haldast þeir nokkuð í hendur:

1.  Háþrýstisvæði þarf að hreiðra um sig yfir Bretlandseyjum.  Það sér til þess að beina mildu og röku Atlantshafslofti norður á bóginn. Þegar hreyfing kemst á hæðina verður hún að vera til norðurs.  Mjakist hæðin austur yfir meginland Evrópu er hætt við að svalt loft úr vestri nái á endanum til Íslands.  Berist hún til vesturs út á Atlandshafið lýkur hlýja kaflanum oftast með því að ískalt loft steypist yfir okkur úr norðri.

 

 

 

 

 

 

 

2.   Truflun í V- og SV-vindi háloftanna, getur af sér fyrirstöðu og í stað eindregins vestanvindar verður streymið í háloftunum meira í norður/suður.  Þetta virðist einmitt vera að gerast nú og þá skiptir miklu fyrir Ísland að stríður S-vindurinn verður fyrir vestan landið, sbr. meðfylgjandi spákort um vind í 300 hPa fletinum (um 9 km hæð).  Sú staða stóru myndarinnar gerir það að verkum að þungur straumur hlýja loftsins sunnan úr höfum á sér stað í öllum loftlögum.  

 

 

 

 

 

 

 

3.   Þriðji þátturinn liggur ekki alveg í augum uppi við fyrstu sýn, en loftið verður að vera tiltölulega rakt þegar það berst upp að Íslandi.  Lyfting þess yfir fjalllendi gerir það að verkum að rakinn þéttist, úrkoma fellur áveðurs og mikið af dulvarma losnar úr læðingi.  Hans njóta síðan íbúar Norður og Norðausturlands (Austurlands sé vindáttin SV-læg) í ríkum mæli í formi hnjúkaþeysins. 

Þessir hlýju dagar sem nú eru í vændum a.m.k. fram að næstu helgi, hefjast með því að hvasst verður af suðri, loftið er rakt með úrkomu, einkum um vestanvert landið.  Dulvarmi berst því norður yfir heiðar í lægri lögum.  Stríður S-vindurinn verður síðan nokkuð stöðugur fyrir vestan landið og hæðin yfir Bretlandseyjum verður sannkölluð fyrirstöðuhæð og mjakast til norðurs.  Það gerir það að verkum að straumurinn yfir Íslandi verður meira SA-lægur og  um leið verður loftið þurrara.  Sjálfur loftmassahitinn hækkar þá heldur þegar líður á vikuna, en minna verður þá um dulvarma.

Suðræna loftið mun í þessari lotu ná langt norður með austurströnd Grænlands, alla leið til Svalbarða áður en yfir lýkur og ryðja í burtu íshafsloftinu sem þar hefur ráðið ríkjum  meira og minna í mánuði.  Það segir sig sjálft að til þess þarf heldur betur öfluga varmadælu svo haldið sé í líkinguna sem farið var að stað með í upphafi pistilsins.  

Kuldakastið nú miðað við fyrri ár

Það er nánast árvisst að fá alvöru hríð og fannfergi í maí á norðanverðu landinu.  Stundum meira að segja talsvert seinna en nú er.  Hríðar á þessum árstíma eru hins vegar að mörgu leiti verri en þær sem gerir t.a.m. um páska þar sem vegfarendur eru flestir búnir að skilja við snjó- og vetrarhugarfarið ef svo má segja.  Bílar flestir komnir af vetrar- og nagladekkjum í samræmi við tilmæli þar um. Sama má segja um Vegagerðina enda reglubundnum vöktum vetrarþjónustu lokið.  Þó vissulega fylgist Vegagerðin vel með og útvegi tæki til hreinsunar og hálkuvarna gerist þess þörf.  En samfélagið er bara komið í annan þankagang þegar snjó hefur að mestu tekið upp (á láglendi) og sterk sólin farin að ylja á daginn.

Í fyrra (2008) var maí nokkuð óvenjulegur því hann var hretalaust með öllu, þannig að eftir því var sérstaklega tekið.

2007  gerði hret rétt fyrir hvítasunnu sérstaklega 24.-25. maí.  Reyndar var heil vika frekar köld um þetta leiti.

2006 setti óvenjumikinn snjó niður í útsveitum norðanlands, mældist hann víða í tugum sentímetra.  Kom hann flestum gjörsamlega í opna skjöldu enda gróður kominn vel á veg.  Um þennan viðburð má lesa hér og hér.

2005 var í heild sinni kaldur um land allt.  Eilífar N-áttir og næturfrost.  Maí þetta ár var sá kaldasti á Akureyri í 10 ár.

2004 var kalt framan af, en síðan hlýnaði.  Nokkuð eðlileg vorframvinda það árið.

2003, þá var fyrsta vikan mjög köld, hálfgert vetrarveður á landinu einkum 2. til 4. Það hret kom í kjölfar eins  alhlýjast apríl mánaðar í sögu mælinga. 

Vorhret

Sá að í morgun kl. 6 var hiti við frostmark á Akureyri og þar snjóaði talasvert.  Svipað var ástatt í N-áttinni víðar fyrir norðan, frekar þó austantil, heldur en í Skagafirði og Húnaþingi.  Margt bendir til þess að í dag verði meira og minna ofanhríð eða éljagangur.  Loftið er enn að kólna, sem þýðir bara eitt að lægðin fyrir austan land er að draga loftið til suðurs lengst norðan af hjaranum.

Meðfylgjandi veðurkort er spákort HIRLAM af Brunni VÍ og gildir kl. 18 í dag 8. maí.  Vindur fer að ganga niður í nótt vestanlands og á morgun laugardag fyrir norðan, loftið verður smámsaman þurrara og dregur úr éljagangi norðaustanlands í nótt.

Þegar gerir hret um og fyrir miðjan maí er manni ósjálfrátt hugsað til sauðfjárbænda, en sauðburður er víðast kominn á fullt.  Allt fé þarf að hafa á húsi, þó svo að sums staðar sleppi nú betur til syðra.  Víða verða þrengsli í fjárhúsum, en margir bændur búa nú að því að eiga tómar hlöður frá fyrri tíð sem koma nú í góðar þarfir þegar pláss vantar fyrir stíur og aðra hólfaskiptingu fénaðar sem fylgir sauðburðinum. En sú breyting er orðin frá fyrri árum að nú heyrist vart af heyleysi, eins og svo oft var viðkvæðið hér áður þegar norðangarrinn ætlaði aldrei að ganga niður.  

Viðbót:  Skapti Hallgímsson blaðamaður Moggans  senda mér meðfylgjandi mynd frá Akureyri í hríðinni í morgun.

Fannhvít jörð í Eyjafirði

Dreifing brennisteinsvetnis frá jarðhita

Í hádeginu í gær stóð stofnun Sæmundar Fróða og umhverfisráðuneytið fyrir stefnuþingi um áhrif jarðvarmavirkjana á háhitasvæði og loftgæði.  Salurinn í Þjóðminjasafninu var troðfullur og  áhugi málinu mikill eftir því.

Þorsteinn Jóhannsson á Umhverfisstofnun flutti erindi um áhrif brennisteinsvetnis á lífríki og dreifingu þessa snefilefnis frá jarðhitasvæðunum á Hellisheiði.  Nokkrum föstum mælitækjum hefur verið komið fyrir sem mæla styrkinn á H2S og varpaði Þorsteinn upp nokkurs konar vindrósum fyrir styrk á mælistöð í Kambahrauni við Hveragerði.  Þessi mælir er nýr af nálinni, settur upp í byrjun mars.  Það sem kom mér spánskt fyrir sjónir var að Þorsteinn neyddist til að tengja mælingar á brennisteinsvetni við vindmælingar upp á Hellisheiði, þar sem mengunarmælistöðin mælir aðeins styrk efna, en ekki vind á sama tíma.

Því miður eru nokkrar þessara mengunarstöðva án veðurnema, sem er afar bagalegt upp á frekari úrvinnslu  mælinganna, þ.e. að sjá staðbundið í hvers kyns veðurlagi styrkur mengunarefna verður hár.  Vindskilyrði og geta loftsins til lóðréttrar blöndunar næst mælistað skiptir þar öllu.  Það sýnir sig að styrkur mengunarefna verður hvað mestu í hægum vindi og það segir sig sjálft gengur ekki að sækja næstu vindupplýsingar upp á fjall í nokkurra km fjarlægð.

Það er misskilinn sparnaður að sleppa veðurmælingunum sem oftast eru hluti staðalbúnaðar mengunarstöðvanna.  Í máli Þorsteins í gær kom fram að verið væri að kaupa þrjár nýjar stöðvar til uppsetningar.  Sjálfur komst ég ekki að með spurningu til að grennslast fyrir um það hvort vind- og hitamælir fylgdi ekki í pakkanum. Vona samt að sömu mistökin verði ekki gerð og í Hveragerði og eins á stöðinni á Hvaleyrarholti í Hafnarfirði, en þar vantar líka allar veðurupplýsingar.    

Meira af apríltölfræði

Greining og upplýsingagjöf Veðurstofunnar til okkar veðuráhugafólks er alltaf að batna.  Alveg er hún til fyrirmyndar taflan sem Trausti  Jónsson hefur tekið saman og sýnir ekki bara hita og frávik heldur einnig hversu lengi er búið að mæla á hverjum stað fyrir sig.

Altækt úrkomumet veðurstöðvar fyrir apríl féll, en á Kvískerjum mældist mánaðarúrkoman 523,7mm.   Eldra metið var líka þaðan, en á Kvískerjum hefur verið mælt í bráðum 50 ár.  Merkilegri tíðindi þykir mér þó úrkomumetin á Eyrarbakka og á Stórhöfða, en þar liggur yfir 100 ára gagnröð til grundvallar.  Á báðum stöðum hófust mælingar árið 1881, en á Eyrarbakka voru þær ekki alveg samfelldar framan af.  

Mér finnast öll 100 ára veðurmet (og þaðan af lengri) stórmerkileg, sama hvaða nafni þau nefnast.  

Mynd Jóns Inga úr Fnjóskadal

Meðfylgjandi mynd sem fengin er úr myndasafni Jóns Inga Cæsarsonar er tekin í Fnjóskadal 3. maí eða síðasta sunnudag.  Þessi litla mynd segir ansi stóra sögu. Ég geri ráð fyrir að staðið sé í Dalsmynni og horft í suðausturátt, þar sem Kinnarfjöllin bera við himinn nánast alhvít.

Áin hefur rutt sig, en enn mátti þá sjá íshrannir í farveginum. Mestallan snjó hefur tekið upp á láglendi. Sjá má tún á norðurbakkanum sem orðið er iðjagrænt, það snýt vel mót sólu.  Allur úthagi er hins vegar enn heiðgulur eða móbrúnn.  Snjóskaflar sitja enn í Skessuhryggnum (til vinstri), hann nýtur almennt séð dálítils úrkomuvars í NA-áttinni.  Leysing er hins vegar vart hafin enn að nokkru ráði í Kinnarfjöllum. 

Vatnasvið Fnjóskár er gríðarvíðfemt, eða um 1700 ferkílómetrar þegar stærri þverár eru meðtaldar. Vatnasviðið nær jafnt til snjóþungra fjalla sem og heiðardraga langt inn á hálendið þar sem allmikill snjór er alla jafna eftir veturinn. 

Þó svo að áin sé búin að ryðja sig og bakkar hennar verða senn grænir geta enn verið nokkrar vikur í hið eiginlega vorflóð Fnjóskár.  Það gerist ekki fyrr en í kjölfar alvöru leysingar til fjalla.  Danski verkfræðingurinn sem fenginn var til að stýra smíði gömlu bogabrúarinnar yfir Fnjóská 1908 þekkti ekki til kenja hennar.  Búið var að reisa timburgrind yfir ánna, þegar vorflóðið náði hámarki upp úr 17.júní  það ár og sópaði öllu byggingarefninu í burtu. 

En sú saga öll er bæði löng og merkileg og verður ekki rakin hér frekar.

Næturfrost verður að teljast líklegt

Um sunnanvert landið hefur verið á þriðja sólarhring  steytings V-átt.  Hún er ekki að mínu skapi á þessum árstíma hér við Faxaflóa, enda veðrið eftir því.  Suðvestanlands hefur lengst af verið vætusamt og fremur svalt, hálfgerð kalsarigning.  Suðaustanvert landi, austan Mýrdal hefur hins vegar verið í ágætis vari og í dag þar verið sól og allt að 10 stiga hiti.

Nú loks hefur stytt upp að mestu vestan- og suðvestanlands, loftið orðið þurrara og í nótt gengur vindur alveg niður.  Þá verður hætt við frosti um tíma, því lítið verður um ský og útgeislun því mikil fram yfir sólarupprás.

Maður var frekar að vona að hin hagfellda tíð frá því í apríl mundi halda áfram, en næstu dagar eru síður en svo í þá áttina, N-átt í vændum með hreti fyrir norðan og austan og heldur köldu um land allt. 

 

Vorið 1974 – gróandi í bakgrunni stjórnmálaátaka

Það er ekki ofsögum sagt að vorið 1974 hafi verið með þeim allrabestu sem hér hafa komið.  Sérstaklega var apríl hlýr, en maí var yfir meðallagi hvað hitafar snerti.

Í Veðráttunni fær apríl svohljóðandi lýsingu:  Tíðarfarið var með afbrigðum hlýtt og hagstætt. Tún voru yfirleitt algrein eða því sem næst í mánaðarlok og úthagi að grænka.   Suðlæg vindátt  var ríkjandi allan mánuðinn og norðan- og norðaustanlands var hitinn 5-6 stigum yfir meðallagi.  Í Reykjavík var síðasta næturfrostið eftir 3. apríl, og  á Akureyri ekki eftir þann 10.  Þó ber að hafa í huga að síðustu dagana í maí eftir að gróður var almennt kominn í sumarskrúða á landinu, gerði norðanhret með frosti víða norðan- og austanlands.  Þar urðu sums staðar nokkrar skemmdir á gróðri.

Í apríl og maí (fram að kuldahretinu) mældist hámarkshitinn á Akureyri flesta dagana yfir 10°C.  Hámarki náði veðurblíðan dagana eftir 20 og meðfylgjandi veðurkort frá 24. apríl er nokkuð dæmigert fyrir tíðina síðasta þriðjung mánaðarins.  Lengst af var háþrýstingur yfir Bretlandseyjum eða þar um slóðir þennan aprílmánuð, þó ekki samfelldur. Þar var líka þurrt, sérstaklega í Skotlandi en fádæma sólríkt þótti þar í mánuðinum.  Hins vegar bárust lægðir eða lægðardrög til norðurs og norðvesturs um Grænlandssund (sjá yfirlitskort 24. apríl)   Úrkoma var mikil á sunnanverðum Vestfjörðum og utanverðu Snæfellsnesi eins og gjarnan verður við þessi skilyrði, en eftir miðjan mánuð rigndi aftur á móti sama sem ekkert norðanlands austan Eyjafjarðar.

Samtímaheimildir úr dagblöðunum frá þessum hagfelldu dögum eru af skornum skammti.  Á meðan þjóðin upplifði þessa mildu vordaga og sá grósku jarðargróðurs nokkrum vikum fyrr en venjulega stóð yfir sjö vikna verkfall prentara.  Því lauk ekki fyrr en 10. maí.  Engin blöð komu því út allan aprílmánuð. Morgunblaðið var svo upptekið af stjórnmálunum og viðgangi Sjálfstæðisflokksins að loknu verkfallinu að alls engar fréttir komust að á síðum blaðsins sem greindu frá  hinni góðu veðráttu í landinu ! 

Sigurður Þór Guðjónsson segir aftur á móti á vef sínum frá þessu vori:
“Ég gleymi því aldrei þegar ég fór í síðdegisgöngu um vesturbæinn 1. maí 1974. Til að sjá voru þá öll stóru trén í þessum gróðursælu hverfum allaufguð. Annað eins hef ég aldrei séð hvorki fyrr né síðar.”

Friðjón Guðmundsson á Sandi í Aðaldal gefur apríl þessa lýsingu:  “ Einmuna gott tíðarfar.  Því sem nær óslitin sunnan- og suðvestanátt og sumarblíða allan mánuðinn.  Jörð alauð að staðaldri þ. 15.  Þetta er langhlýjasti aprílmánuður síðan athuganir hófust hér 1932."  Maí fær þessa lýsingu hjá Friðjóni:  Hlýtt og gott tíðarfar, Austan- og suðaustanátt var algeng en norðanátt sjaldgæf.  Ekkert áfelli kom.  Þann 26. til 29. Var fremur köld norðanátt fjórum sinnum svo kyrkingur kom í gróður.   Tún voru álitin algræn á Sandi 10. maí, en í þeirri útsveit við Skjálfanda verða tún yfirleitt ekki algræn fyrr en í snemma í júní og stundum síðar. 

Þetta vor voru mikil átök á stjórnmálunum, deilan um varnarliðið á Keflavíkurflugvelli náði hámarki  með undirskriftarlistum Varins Lands sem afhentir voru í lok mars.  Áður var getið langvinns prentaraverkfalls, efnahagsörðuleikar voru miklir og Ólafur Jóhannesson forsætisráðherra rauf þing 9. maí eftir klofning ríkissjórnar í röðum Samtöka frjálslyndra vinstra manna og  málþóf á Alþingi þar sem m.a. fræg Z-ræða Sverris Hermannssonar kom við sögu.  Tvennar kosningar voru, sveitarstjórnarkosningar í lok maí og þingkosningar mánuði síðar.  Gróskumikið vorið gat af sér eina mestu hægri sveiflu í íslenskum stjórnmálum og Sjálfstæðisflokkurinn styrkti mjög stöðu sína á kostnað vinstri flokkanna, sem voru bæði margir og sundurleitir um þessar mundir.

Annar eftirminnilegur atburður þetta vor voru jarðhræringarnar í Borgarfirði, en nokkuð óvenjuleg skjálftahrina stóð yfir meira og minna allan maí, þar sem tún í Þverárhlíð og Hvítársíðu voru sögð ganga í bylgjum.

Sumarið var síðan hagfellt og landsmenn héldu upp á 1100 ára byggð í landinu.  Þjóðhátíðarveðrið í júlí á Þingvöllum er mörgum eftirminnilegt sökum veðurblíðu, og tíðin þótti góð þetta sumar sunnan- og vestanlands, en votviðrasamt var norðan- og austanlands.  Þó haustaði snemma.


Veðurfarslegur samanburður við önnur ár:

1926 var álíka veðurlag á landinu í apríl og 1974 og hitafar eftir því.  Þá hins vegar gerði bakslag í maí.  Vorið 2003 þótti frekar hagfellt, sérstaklega apríl, en rétt eins og 1926 gerði bakslag í maí og fyrstu 6 daga maí 2003 snerist til virkilega leiðinlegrar norðanáttar og kyrkingingur komst í gróðurframvinduna.  Líkast til hefur vorið 1974 vinninginn á landsvísu hvað hitafar snertir.

Nú er bara að sjá hvernig vorið í ár, 2009, endar ? Apríl var góður, en langt því frá sá hlýjasti, en með hagstæðum maí gæti vorið hæglega orðið eitt það allra besta frá upphafi mælinga.  En þá má heldur ekki koma nein N-átt sem orð væri á gerandi.