Enn ein djúpa lægðin !

Lægðirnar á Atlantshafinu eru víðáttumiklar um þessar mundir og ná mikilli dýpt.  Sú sem nú er í aðalhlutverki í dag djúpt suður af Ingólfshöfða er spáð niður undir 930 hPa síðar í dag. (Kortið er greining 22.jan kl. 0600).

Þó lægðarmiðjan sé ekki ofan í landsteinunum hefur hún engu að síður mikil áhrif hér.  Skil hennar nálgast óðfluga og á undan þeim er mikil NA-vindröst.  Víða hvessir sérstaklega suðaustanlands.  Til marks um veðurhæðina var nú rétt í þessu (kl. 09) 20 m/s í Sandfelli í Öræfum, og vindhviða mældist 47 m/s.  Vindur fer enn vaxandi til hádegis á þessum slóðum.  Yfir og undan Vestfjörðum er fyrir önnur röst af norðaustri og gengur hún saman við þá sem nálgast frá lægðinni.  Að þessu sinni þarf því ekki til mikið loftvogarfall til fá vaxandi vind, en einkenni hvassrar NA-áttar að vetrarlagi er gjarnan það að vindur vex hægt og sígandi og er oftast nær ágætlega fyrirsjáanlegur.   

Ástæða þess hvað lægðirnar þessa dagana verða djúpar liggur að verulegu leyti í útrás eða flæði kulda í háloftunum til austurs út á Atlantshaf, óvenju sunnarlega, eða fyrir sunnan Hvarf.  Kaldasta loftið er því sunnan og suðvestan Íslands og átök hitamismunar verða sunnar en gengur og gerist, þar sem sjávarhitinn er hærri, loftið rakara o.s.frv.  Sést ágætlega á meðfylgjandi korti frá GFS, þar sem að fjólubláu fletirnir gefa til kynna hita í um 5 km hæð. 

Köldu háloftahvirflarnir frá víðáttum N-Ameríku halda síðan áfram einn af öðrum út á Atlantshafið fyrir sunnan Ísland og fyllast þar á nokkrum dögum þegar hlýrra loftið sækir að þeim. Í raun er það ferli þegar djúp lægðin fyrir tilstilli hvirfilsins, grynnist eða fyllist á endanum ekki satt ?

Þetta heldur óvanalega ástand hefur m.a. í för með sér að hingað bers milt loft svo að segja aftan að okkur með NA-áttinni.  Við þessar aðstæður er ekki alminnilega kalt janúarloft að finna við yfirborð hér hjá okkur fyrr en langleiðina vestur við Grænland.  En orkuskipti loft og hafs eru mikil á stóru svæði og úrkoma verður í stærri skömmtunum á Bretlandseyjum, vesturströnd Noregs svo ekki sé talað um austan- og norðaustanvert Ísland.  

Flughált

Á Höfuðborgarsvæðinu er nú afar hált eftir að ísinn og klakinn náðu að blotna í nótt.  Hitinn er 2-3°C og vatnslinsa yfir klakanum.  Betra að passa sig, ekki síst fyrir þá gangandi.  Þó helstu götur séu nokkuð hreinar eru þær blautar og það háttar þannig til í morgunsárið að þó hiti sé ofan frostmarks í 2 m hæð stirnir á yfirborðið.  Kemur í ljós að veghitinn t.a.m. á Reykjanesbrautinni er rétt um frostmark. Yfirborðið er fljót að kólna í myrkrinu þegar ekki blæs.

Annars hefur Vegagerðin gefið það út að flestir vegir landsins eru ýmist hálir eða flughálir.  Víða á láglendi um landið er ástandið svipað og hér í Reykjavík, væg þíða og samanþjappaður snjór eða klaki á mörgum veganna hefur náð að blotna. Og þá er ekki að sökum að spyrja.

Á kortum Vegagerðarinnar táknar ljósblá merking það að vegur sé háll, en dökkblár að hann sé flugháll.  Við þær aðstæður þarf ekki mikla veðurhæð til þess beinlínis að feykja ökutækjum út af.

 

Svalt við embættistöku Obama

Fjórar milljónir manns eru víst komnar til Washington til að verða viðstödd innsetningu Obama í forsetaembætti fyrir utan þinghúsið síðar í dag. Stór viðburður og vitanlega mikil hátíðarhöld í Bandaríkjunum. Flestir gestkomandi ætla að sjálfsögðu að vera úti við  og freista  þess að berja herlegheitin eigin augum. 

En það er jafn gott að allur þessi mannfjöldi verði vel búinn, því spáð er frosti um 1 til 2 stigum, 6 m/s af  norðvestri, skýjamósku en úrkomulausu.  Fyrir nokkrum árum var ég gestkomandi í þessari ágætu borg að vetrarlagi í svipuðu veðri. Engan sá ég forsetann þá, en mikið óskaplega var vindgjósturinn ónotalegur.  Þá eins og nú blés ofan af þessu víðfema meginlandi, vindáttin NV og loftið því af heimskautauppruna.  

Svo sunnarlega á norðurhveli jarðar má segja að um þetta leyti árs sé veturinn u.þ.b. í hámarki.  Reyndar er það svo að veðurfarstöflur fyrir Washingtonborg segja að meðalhiti janúar sé -0.4°C en það er nánast sama talan og meðalhitinn í Reykjavík fyrir sama mánuð. Hins vegar tekur að hlýna strax í febrúar þarna suðurfrá.

Íslendingar hafa annan háttinn á.  Forseti okkar er settur í embætti þegar sumar er í hámarki eða 1. ágúst. Jafnvel þó svo sé treysta menn sér ekki til annars en að hafa athöfnina innanhúss !  Ef til vill hræddu sporin til allrar eilífðar í slagveðursrigningunni á Þingvöllum 17.júní 1944.

Vonandi sleppa gestirnir í Washington við kvefið að þessu sinni, en hér að neðan getur að líta kort yfir helstu staði hátíðarhaldanna, fengið af vef BBC. Með því að smella á tengilinn fást ítarlegri upplýsingar.

 

Sluppum vel, en ekki Írar og Skotar

Djúpa lægð helgarinnar sem hér hefur gengið undir heitinu "sunnudagslægðin" olli engu óveðri hér á landi þó svo að miðja hennar hafi farið yfir landið norðaustanvert seint í gærkvöldi. Bæði var það að mestur vindur var úr henni en eins það að ferill hennar var nokkuð óvenjulegur, í stórum fleygboga austur yfir Atlantshafið í átt til Bretlandseyja og síðan til norðvesturs yfir norðaustanvert Ísland.

Á laugardag varð hins vegar  afar slæmt SV-óveður þegar lægðarmiðjan fór hjá N-Írlandi og Skotlandi.  Sérstaklega varð veðurhæð mikil á norðantil á Írlandi þar sem mestu hviður fóru í 45-50 m/s.  Athugið að aðstæður  á Írlandi eru allt aðrar en víðast hér, engin fjöll til að magna upp vindhviður, enda náði meðalveðurhæðin af fárviðrisstyrk (32 m/s).

Kona lést á N-Írlandi þegar bíll henn sem hún ók varð fyrir fallandi tré sem rifnaði upp með rótum.  Þá fór rafmagn fór af um 100.000 heimilum vítt og breitt um Írland.  Ýmis vandræðagangur hlaust einnig af veðrinu víðar á Bretlandseyjum þó hvergi hafi það verið verra en norðantil á Írlandi og á hinum skosku Hebrides-eyjum. 

Tunglmyndin er frá Dundee, laugardagur 17. jan kl. 20:40.  Sveipurinn umhverfis lægðarmiðjunna er mjög dæmigerður.  

 

Óvenjuleg hlýindi í Kaliforníu

Á meðan kaldir vindar frá Kanada með miklu frosti leika um Atlantshafsströnd N-Ameríku eru á sama tíma óvenjuleg hlýindi við vesturströndina, nánar til tekið í Kaliforníu.  Í Los Angeles voru 27°C í gær eða um 10 stigum ofan meðallags janúarmánaðar. 

Orsakarinnar er að leita til hinna svokölluðu Santa Ana vinda sem eru  í tengslum við háþrýsting að vetrarlagi yfir Klettafjöllum og eyðimörkum hálendis vesturstrandarinnar. Vindar þessir,  sem steypast niður að sjávarmáli einkennast af því að loftið hlýnar sem nemur um 1°C fyrir hverja 100m í lækkun.

Heit golan magnar upp glóð elds sem leynast kann, enda búið að vara eina ferðina enn við gróðureldum í grennd við borg Englanna.

 

 

 

Hvað gerir djúpa lægðin á sunnudag ?

Í gærmorgun á Rás 2 málaði ég lægð þá sem nú er í uppsiglingu suður af Nýfundnalandi nokkuð sterkum litum. Sagði sem svo að vera kynni að lægð um 935-940 hPa gæti verið hér á ferðinni á sunnudag skammt suðaustur eða austur af landinu.  Spálíkön gerðu ráð fyrir miklu fóðri og örri dýpkun, en meiri óvissa var um far lægðarinnar.  Yfirleitt hefur henni verið spáð vestan af Atlantshafi í stórum boga fram hjá Bretlandseyjum, yfir Færeyja og síðan að austurströnd Landsins.  Dýpt lægðarmiðjunnar hér við land á bilinu frá 930 hPa til 950 hPa um miðjan dag á sunnudag. 

Í reikningum síðasta sólarhringinn eða liggur leið lægðarinnar æ oftar mun austar eða yfir Bretlandseyjar og lægðin berst hingað síðar og mestur úr henni vindurinn.  Lítum á þrjú dæmi, spákort sem öll gilda á sunnudag kl. 12.

a. Spá HIRLAM (Norrænt líkan) ->tengill

Lægðin 954 hPa norður af Skotlandi og ef þetta gengur eftir má sjá að lægðin hefur á þessum tíma engin áhrif hér á landi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b. Spá ECMWF af vef Veðurstofunnar

 

Lægðin 949 hPa, fer heldur vestar og stutt í það að snjókoma og fjúk nái inn á austan- og norðaustanvert landið, en vindur ekki tiltakanlegur hér á landi, en mjög hvasst í Skotlandi, Færeyjum, Hjaltlandi og víðar.

 

 

 

 

 

c.   spá GFS(Washington) ->tengill

 

Lægðin um 940 hPa í miðju og þessi reikningur gerir ráð fyrir því að far hennar verði nær landinu en hinir tveir. Skv. þessu mætti gera ráð fyrir NA-hvassviðri austan- og norðaustanlands og síðar eða undir kvöld einnig á Norðurlandi.

 

 

 

 

 

Ef maður ætti að meta blákalt á þessari stundu mundi maður álykta sem svo að um helmingslíkur væru á því lægðin hafi mun minni áhrif hérlendis en áður var spáð, en um og innan við 20% líkur að lægðin verði vestar og mun nær landi með slæmri norðanhríð. 

Þessar forsendur geta vitanlega tekið breytingum eftir því sem nær dregur og lægðin tekur á sig mynd.

Veturinn 1979 (I)

Ég hef fengið áskoranir um að fjalla um veturinn 1979 sem sumir líta til sem síðasta alvöru vetrar sem komið hefur hér á landi í seinni tíð.  Aðrir eru haldnir þeirri trú að veturnir  þau ár sem enda á 9 séu harðari og leiðinlegri en aðrir vetur og benda máli sínu til stuðnings á 1969 (frosta- og hafísvetur), 1979 (frosta- og hafísvetur), 1989 (snjóavetur) og að 1999 (snjóþungt og kalt, einkum fyrir norðan.  Sá síðasti er reyndar heldur langsóttur í þessum samanburði.  Vitanlega er svo hnýtt aftan við að veturinn 2009 hljóti að verða kaldur og harður.

Lítum þá nánar á veturinn 1979 og höldum okkur að sinni við janúar (og desember 1978).  Tek síðar fyrir frostið í mars og hafískomuna þá og hið mjög svo kalda vor í kjölfarið.

Janúar 1979 reyndist vera kaldasti janúar á landinu allt frá 1918.  Á landsvísu var hitinn um 3,7°C undir meðallagi og kaldast að tiltölu (frávik frá meðaltali) um miðbik Austurlands og á Suðurlandi.  Í Reykjavík var meðalhitinn -4,1°C en til samanburðar -7,3°C í janúar 1918.  Árið 1920 og 1950 var allt að því jafn kalt í Reykjavík í janúar og þarna 1979 og einnig síðar eða 1984. 

Í Reykjahlíð við Mývatn var meðalhitinn -8,6°C þennan umtalað mánuð 1979 og hvergi kaldara í byggð þar sem mælingar voru gerðar.

Mánuðurinn var ekki allur jafnkaldur og meira að segja gerði ágætan blota á landinu þ. 17. til 18. janúar. Síðustu vikur mánaðarins var N-átt ríkjandi og bars ískalt heimskautaloft þá yfir landið.  Fram að því hafði veðrátta verið breytileg, köld N-átt í bland við hlýrra loft úr suðri. Segja má að það hafi komið þrjú nokkuð vel aðskilin kuldaköst sem orð er á gerandi í mánuðinum.  Hið fyrsta var dagana 3. og 4. Næsta náði síðan hámarki 10. til 12. janúar.  Þá daga lá frostið í 15 til 19 stigum á Akureyri.  Að lokum voru það tveir síðustu dagar mánaðarins, en þeir þóttu á landsvísu vera þeir köldustu.  Þá fór frostið í 24,6°C á Hveravöllum og þykir kannski ekki mikið í því veðurlagi sem þarna var. 

Þó snjór hafi verið yfir víðast lengst af mánaðarins, þótti janúar 1979 engu að síður ekki sérlega snjóþungur, enda mældist úrkoma undir meðallagi á landinu, var reyndar í rúmu meðallagi norðaustanlands. 

Vart varð við mikinn og þéttan hafís djúpt undan landi eða 70-80 sjómílur norður af Horni.  Ísinn nálgaðist land þegar leið á janúar og undir lok mánaðarins og framan af febrúar var  hrafl norður af Grímsey og á siglingarleið undan Sléttu.  Ísinn hörfaði síðan um tíma. 

Um miðjan mánuðinn gerði snöggt NV-veður með mannskaða þegar tveir rækjubátar frá Húsavík fórust og með þeim fjórir menn.  Af þeim þriðja varð mannbjörg. 

Vilji menn setja tíðina í janúar 1979 í samhengi við liðinn desembermánuð 1978, að þá þótti tíðarfarið með eindæmum hagstætt, milt lengst af og hægviðrasamt.  Þó var suðvestanlands einn veðuratburður í desember 1978 sem komst klárlega í veður-sögubækurnar og ætla ég nú að láta lesendum eftir að hrista dálítið upp í veðurminni sínu og geta í eyðurnar með athugasemd.

(helsta heimild: Veðráttan 1979, janúarhefti og ársyfirlit) 

Myndin sýnir lagnaðarís í Reykjavíkurhöfn veturinn 1979 og er úr safni Ólafs K. Magnússonar á Morgunblaðinu.

Óekta kuldakast

Margboðað kuldakast reyndist þegar upp var staðið hálfgerður ræfill.  Í gær var kaldast rúmlega 9 stiga frost á Akureyri.  Hitinn fór niður í -15°C á Mývatni um tíma, en fremst í Bárðardal á Mýri  sem og í Svartárkoti mældist frostið 20 stig í skamma stund í gærmorgun, en dró síðan hratt úr því.

Þessar hitatölur eru bara eðlilegar á þessum slóðum í janúar þegar snjór eru yfir öllu um leið og vind lægir og himininn verður heiður og stjörnubjartur. 

Myndin er af Svartárkoti að vetrarlagi og fengin af síðu ferðaþjónustunnar þar á bæ. 

Mestur kuldinn úr veðurspánni !

Á föstudag (9. janúar) rataði í umræðuna spá um hörkufrost sem von væri á eftir helgi eða nk. þriðjudag (13. janúar).  Talað var um að von væri á -23°C á Akureyri ef ég man rétt. Þegar rýnt var í bakgrunn þessarar veðurspár, sem vissulega var komin frá Veðurstofunni, var margt sem benti til þess að Kalman-sían væri farin á eitthvert flipp. Þessi Kalman-sía er gagnlegt tól sem réttir af sjálfvirkar spár  komnar beint úr tölvulíkani að staðháttum hvers staðar fyrir sig.  Slíka leiðréttingu er hægt að gera m.a. fyrir hita og vind þar sem mælingar er gerðar á þessum þáttum, en Kalman-sían tengir einmitt saman þekkingu liðins veðurs við spárnar.  

Að jafnaði og í flestum tilvikum eykst spáhæfnin með Kalman-síun, enda hefur henni verið beitt í spágerð á Veðurstofunni með mælanlegum árangri í allmörg ár. En fyrir kemur að sían veldur því að spárnar fara á flipp.  Sérstaklega finnst mér það gerast þegar spáð er miklum hitabreytingum, þá eiga þær til með að verða enn ýktari.  Ég man eftir slíku tilviki snemma síðasta sumar (eða jafnvel um vorið) þegar hlýindi voru mögnuð upp á þennan hátt.

Í sjálfu sér voru engir aðrir sérstakir þættir í umhverfinu sem bentu til þess að frostið yrði svo mikið. Nokkrar almennar kennistærðir kuldakasta að vetri voru alls ekki svo lágar og er það ekki enn, nú á sunnudagskvöldi. Kalman-sían hefur líka greinilega "jafnað" sig.

Lítum á nokkrar aðgengilegar spár fyrir Akureyri kl. 18 nk. þriðjudag:

VÍ (Kalman-sía):  -9°C

Belgingur:  -4°C

yr.no: -9°C

Þó svo að kuldakastið sýnist ætla að verða vægt að þessu sinni, gæti frostið þó hæglega farið í 20 stig við Mývatn og víðar inn til landsins fyrir norðan vegna útgeislunar landsins þegar léttir til og vind lægir.  

Um hálku á Hellisheiði 4. jan sl.

Síðastliðinn  sunnudag  urðu skv. fréttum fimm óhöpp á Hellisheiði og í Þrengslum í kjölfar þess þegar hálka myndaðist nokkuð óvænt um leið og þokunni létti.

Ég hef m.a. þann starfa að spá daglega í veðrið fyrir Vegagerðina og meta m.a. veðuraðstæður sem leitt geta til hálku, blindu, ofankomu, snarpra vindhviða eða annað veðurtengt sem leitt getur til versnandi akstursskilyrða.

Strax þetta umrædda kvöld leitaði ég veðurfarslegra ástæðna fyrir þessari hálkunni sem var nokkuð óvænt mitt í miðjum hlýindunum. Snemma að morgni 5. jan. setti ég þá vitneskju sem ég hafði aflað á blað og sendi til þjónustudeildar Vegagerðarinnar, þeim til upplýsingar og hvaða lærdóm mætti af þessum atburði draga.  Í hádegisfréttum RÚV var síðan farið að tala um gufu frá Hellisheiðarvirkjun sem mögulegan þátt í hálkumynduninni.  Úr hefur síðan spunnist talsverð umræða hjá RÚV, en eins á vefritinu Smugunni sem Björg Eva Erlendsdóttir ritstýrir.  Ég sé nú að minnisblað mitt til Vegerðarinnar frá því í fyrradag er þar birt í heild sinni og vísast hér í það fyrir áhugasama.

En aftur að þætti gufunnar.  Eins og fram kom í viðtali við vertinn í Litlu-Kaffistofunni (Vignir) þá getur getur jarðgufan hæglega átt þátt ísmyndun á vegyfirborði við ákveðnar veðuraðstæður.  Sjálfur tók ég þátt í að spá dálítið í gufustrókinn frá Hellisheiðarvirkjun fyrr í vetur og þá vegna tengivirkis Landsnets þar skammt frá.  Með aðstoð Orkuveitu Reykjavíkur var mælt innihald brennisteinsvetnis, en það snefilefni gefur ágætlega til kynna hlut jarðgufunnar og þar með þátt hennar í raka andrúmsloftsins.  

Gufustrókurinn leitar til lofts þegar vindur er hægur og þynnist fljótt út, eins og meðfylgjandi mynd sýnir vel sem ég tók í góðu veðri snemma í vetur (NV 1-2 m/s). Hins vegar gerist það við ákveðinn vindstyrk, um 8-10 m/s að vindurinn keyrir gufuna til jarðar og þá fylgir hún yfirborði í geira nokkurn spöl frá upptökunum.  Hvað Suðurlandsveginn áhrærir má ímynda sér að gufan geti borist yfir veginn frá stöðvarhúsi samfara strekkings N-átt.  Mögulega ætti gufan þá þátt í hálkumyndun á stuttum kafla þar sem hana ber yfir.  Ekki er heldur hægt að útiloka að í hægum vindi og tiltölulega röku lofti geti jarðgufa flýtt fyrir mettun og þar með hélumyndun á vegi (sé frost). 

Allt eru þetta vangaveltur sem fæst ekki úr skorið nema með rannsóknum, t.d. veðurgreiningum, mælingum t.d. á brennisteinsvetni (sem segir til um uppruna loftsins og styrk jarðgufu í rakanum) og sýnatöku íss á veginum þar sem leitað er spora jarðgufu á sama hátt.  Eins  viðnámsmælingum á þar til gerðum bíl sem Vegagerðin notar í vetrarþjónustu sinni. 

Það er gaman að velta upp kenningum, en sl. sunnudag voru hins vegar afar skýrar veðurfarsegar vísbendingar  þeirrar hálku sem þá gerði.