Uppdráttarsýki úrkomunnar

Í gær fimmtudag voru eindregin teikn á lofti þess efnis að úrkomuskil færu yfir landið frá vestri til austurs seint á laugardag og aðfararnótt sunnudags.  Enn virðist það standa að skilin fari yfir á umræddu tímabili, en svo er að sjá sem uppdráttarsýki sé hlaupin í sjálfa úrkomuna sem þeim fylgir.

Stundum sér maður að sumrinu að þegar grunnar lægðir eru hér við land eftir að þurrt hefur verið um skeið er eins og úrkoman þorni einhvern vegin upp og heldur lítið verði úr hlutunum.  Svo er að sjá sem  eitthvað slíkt sé í gangi.  Það er eins og skilin slitni í sundur, úrkoma fellur frá þeim norðarlega á Grænlandssundi  (við Grænland) og síðan langt fyrir sunnan landið eins og meðfylgjandi spákort af Brunni VÍ sýnir (HIRLAM 20. jún kl. 15 t+33 ).

Því eru talsverð líkindi á því að rigningarspáin frá því í gær sé á leið í vaskinn og er það vel ef svo færi. Auðvitað bleytir eitthvað, en það verður þá minnháttar miðað við forsendur gærdagsins. 

Veðurútlit helgina 19. - 21. júní

Helgarspá Veðurvaktarinnar

 

Breytingar frá degi til dags og engin sérleg hlýindi

Föstudagur 19. júní:
Þurrt að mestu á landinu, þó lítilsháttar væta sums staðar norðaustanlands. Léttskýjað verður hins vegar sunnanlands og vestan.  Frekar svalt í veðri og hitinn ekki nema 10 til 14 stig. Enn svalara fyrir norðan, og ekki nema 4 til 7 stig við sjáavarsíðuna norðan- og austanlands.  Það er gert ráð fyrir því að strekkingur verði, einkum framan af degi austantil á landinu, en mun hægri og allt að því logn undir kvöldið vestanlands.  

Laugardagur 20. júní:
Snýst hægt og bítandi til suðlægrar vindáttar með hlýnandi veðri, sérstaklega norðaustan- og austanlands. Skýjað og lítilsháttar væta vestanlands og á Vestfjörðum framan af degi, en annars þurrt og léttir til austan- og norðaustanlands. Þar kemst hitinn í 16-18 stig, en annars þetta 10-14.  Fljótlega eftir hádegi nálgast úrkomuskil frá lægð landið suðvestanvert og er því spáð að rigning verði að mestu samfelld suðvestan- og vestanlands þegar líður á daginn og eins um kvöldið og meira og minna alla nóttina.  Ekki hvasst með þessu, en sums staðar þó blástur allt að 8-13 m/s af suðaustri um kvöldið, þá um landið suðvestanvert.   

Sunnudagur 21. júní:
Aðfaranótt sunnudagsins má reikna með vætu um mest allt land um leið og skilin fara yfir landið.  Í kjölfar þeirra snýst vindur til suðvestan- og vestanáttar. Strekkingur vestantil og þar skúrir en norðanlands austan Skagafjarðar, svo og um allt austanvert landið um Mýrdalssand styttir upp þegar kemur fram á morguninn  og ætti að sjást til sólar.  Hiti vart hærri en þetta 9 til 15 stig.  

Einar Sveinbjörnsson

Gríðarstór íseyja út af Skoresbysundi

Meðfylgjandi MODIS-mynd var tekin í gær 17.júní.  Ekki sést vel til landsins fyrir skýjum en vissulega mótar vel fyrir því.  Tvennt vekur sérstaka athygli.  Í fyrsta lagi vel sýnilegur þörungablóminn suður af landinu á stórum hafsvæðum.  Um er að ræða kalksvifþörunginn Emiliana huxleyi, sem ég leyfði mér að kalla spegilþörung í myndabók okkar Ingibjargar Jónsdóttur, Ísland utan úr geimnum.  Ólíkt ýmsum tegundum eiturþörunga er þessi skaðlaus með öllu.  Þörungurinn endurvarpar ljósi og kemur þess vegna svona vel fram á tunglmyndum.   Blóma má vænta í maí og júní sér í lagi þegar bjart er og stillt og stórir flekkir sjást gjarnan um þetta leiti á milli Íslands og Bretlandseyja.  Stundum einnig hér vestur undan.

Á myndinni má sjá austur undan strönd Grænlands við Skoresbysund gríðarstóran ísfleka.  Ísjaðarinn við Grænlands hefur verið að brotna upp á síðustu vikum.  Háþrýstisvæðið sem hér réð ríkjum framan af mánuðinum hafði það einnig í för með sér meira var um vestanvind á kostnað ríkjandi austan og norðaustanvinda á slóðum rekíssins.  Fyrir vikið hefur ísjaðarinn verið að tætast upp og gríðar stórar íseyjar borist langt frá jaðrinum.  Sú sem þarna sést er ekki ólíklega uppundir það að vera á stærð við Langanes.  Á eldri mynd (frá því á laugardaginn 13. júní) sést þessi sami ísfleki greinilega og annar mun stærri þar norðvestur af.  En norðar er urmull stórra ísbrota. 

Fróðlegt verður að fylgjast áfram með reki og síðar meir bráðnun þessara nýju Ís-landa ! 

 

17. júní 1959 - Bráðabirgðastífla brestur

Þjóðhátíðardagurinn 1959 leið landsmönnum seint úr minni.  Framkvæmdir stóðu yfir við efsta og síðasta áfanga Sogsvirkjanna, sjálfa Steingrímsstöð, þegar gerði sannkallað norðanáhlaup með þeirri afleiðingu að stífla brast og mesta flóð í Soginu á sögulegum tíma var staðreynd.

Nú þegar hálf öld er liðin frá þessum atburðum er ekki úr vegi að rifja upp hvað þarna gerðist.

Fyrst aðeins að sögulegu samhengi Sogsvirkjanna við raforkuþörf Reykjavíkur. Snemma á öldinni beindist athygli hugsjónamanna hér á landi og erlendra samstarfsaðila þeirra að því að virkja rennsli Sogsins og þá einkum Efra-Sogið, en svo kallast sá hluti árinnar sem rennur milli Þingvallavatns og Úlfljótsvatns. Á milli þessara vatna er um 22 m hæðarmunur og er rennsli Sogsins fremur stöðugt með jafn stórt "uppistöðulón" og Þingvallavatn er. 1923 hófust rannsóknir á virkjun Sogsfossanna og 1928 var Efra-Sog rannsakað sérstaklega og verkið boðið út árið 1930. Ekkert varð þó af framkvæmdum vegna þess að ríkisábyrgð fékkst þá ekki fyrir erlendu lánsfé. Eftir að lög um virkjun Sogsins voru samþykkt árið 1933 var ákveðið að bíða með virkjun Efra-Sogs, en byrja á virkjun Ljósafoss þar eð sú virkjun var minni og hæfði betur raforkuþörf Reykvíkinga. Tók Ljósafossstöð til starfa árið 1937 og hún var síðan stækkuð árið 1944. Á stríðsárunum og árunum þar á eftir tvöfaldaðist íbúafjöldi Reykjavíkur og raforkuþörfin jókst því gífurlega. Rafvæðing í dreifbýli hófst um þessar mundir og því mikil þörf fyrir frekari virkjun Sogsins. Var þá ákveðið að virkja Írafoss og Kistufoss á undan Efra-Sogi vegna meiri orkugetu þar. Írafossstöð tók síðan til starfa árið 1953 og stuttu síðar, eða árið 1957, var hafin bygging virkjunar við Efra-Sog sem tekin var í notkun í árslok 1959 og gefið nafnið Steingrímsstöð. (Halldór Jónatansson í Morgunblaðinu 10. des 1995).  Á þessum tíma voru enn 10 ár í Búrfellsvirkjun og Sogsvirkjanirnar þrjár í eigu Rafmagnsveitu Reykjavíkur voru hryggjarstykkið í raforkuframleiðslu landsmanna. 

Virkjunin gerði ráð fyrir því að vatn yrði leitt um tvenn jarðgöng frá vatninu, beina leið að stöðvarhúsi við Úlfljótsvatn. Gerð var bráðabirgðastífla ofan þeirra, til að varna því að vatn færi færi um göngin á meðan framkvæmdum við virkjunina stæði.  Við hönnun virkjunarinnar var gert ráð fyrir því að fullt rennsli væri til ganganna þó vatnsborð Þingvallavatns lækkaði um heila 2 metra. (miðað við það sem það hafði hæst verið mælt).  Ekki var fríborð þessarar bráðabirgðastíflu mikið og höfðu sumir á orði að ekki myndi það duga ef kæmi til hvassrar norðanáttar með tilheyrandi áhlaðanda.  En þann 17. júní brast á með norðanáhlaupi og hvassvirði sem olli svo miklum öldugangi við stífluna að hún brast.  Áttu menn þar fótum fjör að launa.  Vatnið streymdi með miklum ofsa inn í göngin og ollu þar miklu tjóni. Mikil mildi var að ekki hlutust af alvarlega slys.

 

Á myndinni að ofan úr Morgunblaðinu sést að vatn rennur bæði um skarð stíflunnar og eins um farveg Efra-Sogs niður í gljúfrin handan Dráttarhlíðar. 

Sigurjón Rist skrifaði stórmerka skýrslu um atburð þennan, en hann flýtti sér sem mest hann mátti í Grafninginn og að Efra-Sogi frá Illugaveri upp við Hofsjökul þar sem hann var við mælingar. Hann heyrði á tal manna í Selfossradíóinu að morgni 18. júní eitthvað í þá veru að Ölfusá væri í foráttuvexti og svo virtist sem Þingvallavatn allt stefndi til hafs. Eins að síritandi vatnshæðarmælir neðan virkjanna væri horfinn í vatnsflauminn. Sigurjón og samstarfmaður hans Eberg Elefsen (höf. meðfylgjandi myndar, sem birtist í bókinni Þingvallavatn, Undrameimur í mótun, bls. 118) voru ekki komnir á staðinn fyrr en aðfararnótt hins 19.  Þá hafði mikið gengið á, en það fyrsta sem þeir gerðu var að bjarga áðurnefndum vatnshæðarmæli sem reyndist á sínum stað, en undir töluverðu vatni.  Þegar að framkvæmdasvæðinu var komið var fjöldi mann og tiltækar vinnuvélar að gera hvað hægt var í því að stöðva rennslið um skarðið

Það tók allmarga daga að hefta rennslið og þónokkuð verkfræðilegt hugvit sem Sigurjón Rist lýsir í smáatriðum í sinni skýrslu. Ekki fyrr en 1. júlí var rennsli Sogsins orðið eðlilegt og hafði vatnsborð Þingvallavatns þá lækkað um 1,34 m frá því að stíflan brast 17. júní. Stíflurofið orsakaði um 125 Gígalítra vatnstap (plús/mínus 10%)  úr Þingvallavatni samkvæmt útreikningum Sigurjóns  og þá umfram venjulegt rennsli.  Það vatnsmagn samsvarar tæplega 5% alls rúmtaks Þingvallavatns. Vatnsmagnið var við Ljósfoss áætlað mest um 400 rúmmetrar á sekúndu eða um fjórfalt venjulegt rennsli og því skal haldið til haga að vatnsmegin Sogsins er frekar stöðugt, einnig fyrir tíma virkjanna.

En hvað varð til þess að varnargarðurinn frá 17. júní brast ?  Sigurjón segir einfaldlega að garðurinn hafi ekki verið nægilega traustur.  Járnþilið hefði þurft að vera hærra og meira stórgrýti á bak við hann.  Slíkir garðar sem aðeins er ætlað standa í nokkra mánuði er leitast við að hafa eins ódýra og frekast sé unnt að teknu tilliti til krafna um öryggi þeirra.  En í hugleiðingum Sigurjóns kemur líka fram að þegar garðurinn hafi verið byggður sumarið 1958 hafi staða Þingvallavatns verið mjög lá og ekki hafi verið gefin nægjanlegur gaumur að þessari lágstöðu.

Áhyggjur Rafmagnsveitu Reykjavíkur voru eðlilega þó nokkrar eftir þetta óhapp að rennslið mundi ekki duga til að keyra Ljósafoss- og Írafoss-stöðvar á fullum afköstum komandi vetur.  Þær áhyggjur voru óþarfar því sumarið 1959 reyndist eitt það vatnsríkasta sem komið hafði um árabil og í lok ágúst var vatnsstaða Þingvallavatns í sinni venjulegu sumarstöðu eins og ekkert hefði í skorist.

Veðrið 16. til 17. júní

Vissulega gerði alvöru N-hret og vindur var hvass á landinu.  Veðurathuganir voru gerðar á Þingvallabænum á þessum tíma en ekki var það vindur metinn neitt sérlega hvass, í það minnsta ekki af stormstyrk.  Hins vegar þarf maður ekki að horfa lengi á veðurkort að morgni 17. júní þetta ár til að sjá að verulega hvasst var á landinu svona almennt séð.  Í þessari vindátt er ekki skjól að hafa á Þingvöllum. Í allt gáfu 11 veðurstöðvar upp veðurhæð af stormstyrk þennan dag og í Vestmannaeyjum var vindur áætlaður 12 vindstig. Í Morgunblaðinu eftir stíflurofið er eftirfarandi lýsingu að finna: 

Aðfararnótt 17. júní hafði verið versta veður sem komið hefur í Dráttarhlíð síðan vinna hófst þar fyrir tveimur árum.  Léku íbúðarskálarnir á reiðiskjálfi um nóttina.  Við varnargarðinn var haugabrim.  Ofan á stálþilinu framan við varnargarðinn var skjólveggur úr timbri, en í brimrótinu um nóttina og að morgni þjóðhátíðardagsins braut brimið skjólvegginn.....Um kl. 11:30 árdegis brast stálþilið framan við uppfyllinguna og brátt myndaðist 15 metra skarð í varnargarðinn. 

Í Veðráttunni er getið um símabilanir norðanlands í þessu veðri , staurar brotnuðu og drógust upp.  Þrír síldarbátar slitnuðu upp í Ólafsfirði og sá fjórði sökk út af Siglufirði (náðist upp síðar).  Fjárskaðar urðu allvíða norðanlands og fuglar drápust unnvörpum. Sigurður Þór segir í yfirliti sínu um júníhret að snjódýpt hafi verið 20 sm á Hólum í Hjaltadal að morgni þjóðhátíðardagsins.  Þá segir áfram að þann 16. hafi dýpkandi lægð verið fyrir austan land og olli hún mjög snörpu N-áhlaupi.  Að kvöldi þ. 16 og þ. 17 var norðan stormur og hríð um norðanvert landið, en þ. 18 gekk veðrið niður.  

Þetta var vissulega slæmt hret og sögulegt að auki. Íslandskortið frá hádegi 17. júní talar sínu máli.   Það sem gerðist var í stuttu máli að sæmilegur góðviðriskafli hafði  verið dagana á undan, háþrýstisvæði fyrir sunnan og suðvestan landið.  Hæðin mjakaðist til vesturs í áttina til Grænlands.  Um leið sköpuðust þá skilyrði til nýmyndunar lægðar austanvert við Grænland og vöxtur hennar á leið sinn til austurs yfir Ísland var upplagður.  Í kjölvatni hennar steyptist síðan yfir landið loft úr norðri.  Ég hef stundum kallað veður sem þetta fasaskipti í loftstraumnum; frá frekar hlýju og rólegu, beina leið yfir í mjög kalda norðanátt.  Um hættu á kólnandi veðri nokkrum dögum eftir háþrýsting var einmitt fjallað um á dögunum.   Veðurkortin hér að neðan sýna hvað um var að vera, það fyrsta er frá 16. júní kl. 00, næsta kl. 12, það þriðja á miðnætti 17. júní og það síðasta á hádegi þann dag.

Hér lýkur þá frásögn þessari af sögulegum og afar köldum þjóðhátíðardegi þegar lýðveldið var 15 ára.  Steingrímsstöð var tekin í notkun undir árslok 1959 og verkfræðingar landsins voru reynslunni ríkari eftir stíflurofið afdrifaríka.

Hámarkshitinn enn ekki náð 20°C á stöð

Þó komið sé fram í miðjan júní hefur hámarkshiti enn ekki náð því að komast yfir 20 stiga markið nokkurs staðar á landinu enn sem komið er.  Hitinn hefur í tvígang farið yfir 19°C á Þingvöllum, en það var í maí.

Síðustu árin hefur vart brugðist að einhvers staðar fari hitinn yfir 20°C þá þegar í maí.  Fara þarf aftur til sumarsins 1996 að þessu marki hafi ekki verið náð á einhverri veðurathugunarstöð fyrir 17. júní. Í júní 1996 mældist  yfir 20 stigum í Norðurhjáleigu í Álftaveri þ. 18. júní og þá 20,6°C 

Nánast engar líkur eru á því að nægjanlega hlýtt verði á landinu í dag, en mögulega fer hámarkshitinn í 20°C einhvers staðar norðaustan- og austanlands  á morgun þriðjudag, 16. júní. Líklega þykir mér þó samt að það náist ekki.  Vart þá heldur á þjóðhátíðardaginn, en í kjölfar hans fer aftur kólnandi á landinu. 

Hár loftþrýstingur - samanburður við júní 1971

Það sem liðið er af júnímánuði hefur loftvogin verið  há ef mið er tekið af árstímanum.  Þessa fyrstu 10 daga er meðalloftvægið eitthvað nærri 1024 hPa á landinu.  Vitanlega er skammt liðið, en samkvæmt veðurspánum má gera ráð fyrir að ástandið verði með svipuðu móti fram yfir helgi hið skemmsta og þá er mánuðurinn hálfnaður.

Þessari tíð fylgir þurrviðri, ekki endilega sólskin og að loftið er í svalara lagi, en ekki beinlínis þó kalt.  Fremur vætusamt var á landinu í maí og síðasta rigningin sem eitthvað kvað að var á hvítasunnudag, þ. 30 maí.  Síðan þá hefur verið ansi þurrt á landinu.  Á mörgum mælistöðvanna hefur þó rignt eitthvað lítilsháttar. 

Veðurlag með áberandi háum loftþrýstingi var hér síðast í júní  árið 1971. Þá var meðalloftvægi í Reykjavík 1018,5 hPa.  Þann mánuð stóð loftvog mjög hátt fram eftir mánuðinum.  Fyrirstöðuhæð var þá skammt suðvesturundan. Eftir miðjan mánuðinn lækkaði loftvog nokkuð, en stóð samt áfram frekar hátt og tíðin einkenndist af áttleysu líkt og nú.  Alveg undir lokin gerði síðan kuldahret með ákveðinni N- og NA-átt (þá lægri loftvog).  Í Veðráttunni segir að tíðarfarið hafi verið fremur óhagstætt gróðri, víða með afbrigðum þurrviðarsamt og kalt með köflum um norðanvert landið.  Hiti á landinu var heldur undir meðallagi (1931-1960), en úrkoma ekki nema um þriðjungur meðallags á landsvísu.  Í Reykjavík hafði aldrei mælst minni úrkoma í júní eða aðeins 2,1 mm.  Svipaða sögu var að segja víða á Vesturlandi og Vestfjörðum.  Þetta var í lok hafísáranna og  hafís var nokkur úti fyrir meðal annars á togslóð Vestfjarðamiða skv. tilkynningum frá skipum.  

Tíðin lagaðist í júlí og sá mánuður árið 1971 þótti afar hagstætt og heyskapur gekk með ágætum vel um mest allt land.  

Þess má geta að í Reykjavík hefur úrkoma mælst tæplega 7 mm það sem af er mánuðinum. 

Ljósmyndin:  Myndin sýnir heimilisfólk á bænum Litluhlíð á Barðaströnd sumarið 1971.  Ekki veit ég hvort smellt hafi verið af í júní eða síðar um sumarið, en á Barðaströnd kom vart dropi úr lofti í júní eins og víðar við Breiðafjörðinn. Myndin er fengin af netinu (í óleyfi, vona að mér verði fyrirgefið). Sjá nánar um Litluhlíð hér.  

Veðurkortið:  17. júní 1971.  Loftvogin stóð í rúmum 1020 hPa á landinu. Engin sérstök vindátt og víða hafgola.  Þurrt í veðri.  Þetta kort gæti hæglega gilt fyrir daginn í dag, 11. júní 2009.

Veðurútlit helgina 12. - 14. júní

Helgarspá Veðurvaktarinnar 

 

 

Áfram hæglátt veður á landinu og hvorki sérlega hlýtt, né kalt. 

Föstudagur 12. júní:
Hægur vindur á landinu, en þó hægt að tala um að hann verði austan- eða norðaustanstæður yfir landinu.  Skýjað og þoka við ströndina norðanlands og austan, frá Ströndum, austur úr og suður fyrir Hornafjörð.  Með þessu verður sums staðar lítilsháttar rigning eða súld. Hiti varla meiri en 6-10°C.  Vestanlands og á Vestfjörðum ætti sólin að skína og sömu sögu er að segja af Suðurlandi.  Þar reyndar frekar hafgola og bólstraský þegar líður á daginn. Hiti allt að 13-16 °C, einna hlýjast í Borgarfirði og í grennd við Höfuðborgina svo og í uppsveitum Suðurlands.  

Laugardagur 13. júní:
Svipað veður áfram, og hægur austan og norðaustan andvari.  Meiri líkur á að skýjað verði á Vesturlandi og og eins á Suðurlandi og líklegast að sólin nái að skína annars vegar á Vestfjörðum og hins vegar á Suðurlandi.  Reynslan hefur þó kennt manni að fátt er erfiðara að eiga við í veðurspám en skýjafar við hægan vind að sumri !  Dumbungur og smá súld við sjávarsíðuna fyrir norðan og austan.  Inn til landsins þó víðast þurrt og eitthvað bjarta verður yfir. Loftið yfir landinu í svalara lagi og hiti vart hærri en 11 til 14 stig að deginum þar sem sólin nær í gegn og ekki nema 4 til 7 stig á landinu að næturlagi.

Sunnudagur 14. júní:
Ekki að sjá neinar markverðar breytingar, í það minnsta er ekki tilefni til að spá breytingum.

Einar Sveinbjörnsson

Makedonía - Ísland í miklum hita ?

Allt bendir til þess að þegar blásið verður til landsleiksins í Skopje síðar í dag muni hitinn vera um 30 til 31°C. Á sunnanverðum Balkanskaga hefur verið talsverð hitabylgja undanfarnar vikur og í dag liggur tunga af vel heitu lofti sunnan úr Miðjarðarhafi og Afríkuströndum til norðausturs yfir Makedóníu, Albaníu og þar um slóðir.  Hún sést vel á kortinu sem sýnir hitann í 850 hPa fletinum, sem þarna er í ríflega 1.500 metra hæð. 

Leikurinn fer hins vegar fram í um 200 metra hæð yfir sjávarmáli og þar er öllu hlýrra.  Ólafur Jóhannesson landsliðsþjálfari sagði í viðtali á Bylgjunni nú áðan að þessi hiti, sem nú yfir miðjan daginn sé um 33-34°C væri í meira lagi.  Vissulega lækkar hann heldur um leið og skyggir, en loftmassahitinn sér til þess að leikið verður í við þó nokkuð hátt hitastig, jafnvel eftir að komið verður myrkur.

Þá er það spurningin hvort kraumandi hiti sé sama leynivopn þjóðarinnar á Balkanskaganum og rokið og rigningin hjá á heimaleikjum okkar  ??

Meira af útnyrðingi

Útnyrðingur og útsynningur eru vestanáttirnar, NV í fyrra tilvikinu og SV í því síðara.  "Út vil ek" sagði Snorri Sturluson í Noregi og fór heim til Íslands. 

Í sögu orðanna segir höfundur, Sölvi Sveinsson að útlönd sé eldgamalt orð í íslensku máli.  Á landsnámsöld voru Færeyjar og Ísland hin einu sönnu útlönd, lönd handan hafsins og frá Noregi sigldu menn út þangað, þ.e. í vestur.

Vindáttamálvenja ættuð í fyrndinni frá vesturströnd Noregs, þaðan sem siglt var, hefur lifað í Íslensku og Færeysku fram undir þetta. Hún er hins vegar deyjandi síðustu áratugina a.m.k. hér á landi.  Útsynningur lifir enn um sinn, en sjaldnar heyrist landsynningur nefndur, helst á Suðurlandi meðal eldra fólks.  Útnyrðingur fyrir NV-átt og landnyrðingur fyrir NA-átt eru horfin úr venjulegu talmáli fólks held ég að óhætt sé að segja.

Útnyrðingsstaðir er bær á Héraði, nánar tiltekið á Völlum, skammt innan Egilsstaða.  Ekki veit ég hvert viðmið örnefnis þessa hefur verið á sinni tíð.  Af svipuðum meiði eru Útskálar á Garðskaga, prestsetur og höfuðból frá fornu fari.  Örnefni það er ósköp skiljanlegt þegar haft er í huga að staðurinn er lengst út á Garðskaga.  Kannski  fóru menn áður út í Skála og staðurinn kallaðist seinna Útskálar.  Hver veit ?

Færeyskar vindáttir

Þær eru að mestu horfnar úr talmálinu áttirnar sem kenndar voru við landsuður og útsuður.  Sjaldan heyrir maður talað um landsynning en útsynningurinn er algengari í málinu.  Líkast til vegna þess að orðinu tengist líka ákveðið veðurlag, a.m.k. sunnanlands og vestan.

Að sama skapi var vísað til útnorðurs þegar átt var við norðvestur og landnorður var í norðaustri.  Þess háttar vindáttatal er ævafornt og ætlað er að það hafi komið með landnámi Norðmanna.  Sé maður staddur á vesturströnd Noregs, segjum í Björgvin eða þar um slóðir kemur vindáttakerfið heim og saman.  Landsuður er þá þú sunnanátt sem ber af landi á meðan útsuður er af hafi o.s.frv.  

Ef einhver kann á þessu frekari skil og getur jafnvel vísað í skriflegar heimildir eða norrænt grúsk í svipaða veru væri gaman að heyra af slíku.  

Í það minnsta rakst ég á færeyska síðu frá Fuglafirði þar sem þeirra vindáttir eru þýddar yfir á danskar venjur.  Færeyingar notast við gömlu vindáttirnar líkt og við (áður fyrr) og þó er þar klárlega ekkert land  til að miða við !  Færeyska gengur lengra en Íslenskan og vindáttirnar eru fleiri.

Dæmi:  Landnyrðingur er vitanlega NA-átt, en landnyrðingur norðan er þá NNA.  Útsynningur vestan er að sama skapi VSV-átt og útnyrðingur vestan, VNV vindur.  Þetta kerfi gengur alveg upp og er auðskiljanlegt.

Það er líka talað um austurhallan landnyrðing þegar vindurinn blæs af ANA eða um 75° svo sett sé yfir í gráðurnar.

Svei mér þá ef maður ætti ekki að fara að notast í auknum mæli við gamla áttatalið og jafnvel með færeyska ívafinu.  Í dag hefur verið á landinu talsverður útsynningur sunnan, í stað þess að segja; vindur hefur verið SSV-stæður í dag eða vindáttin hefur verið um 200 gráður !