Jólatunglmynd

Með einkar tilkomumikilli tunglmynd af vef VÍ aðfangadag kl. 14:55 óska ég lesendum veðurbloggsins gleðilegra jóla !

Einar Sveinbjörnsson

 

Lægðin yfir Keflavík

Loftvogin á Keflavíkurflugvelli sýndi 949 hPa nú kl. 11.  Vindur er hægur eða svikalognið eins og ég kallaði það í samtali blaðamann Morgunblaðsins í gær. Svikalogn er gott íslenskt orð, upprunið úr sjómannamáli og merkir raunverulega hægviðrið sem fylgir miðju lægðanna rétt á meðan þær fara hjá.

Á þessari fínu ratsjármynd Veðurstofunnar frá því nú upp úr kl. 11 má sjá úrkomusveip vestan miðjunnar út á Faxaflóa.  Hann nálgast óðfluga og það er með honum sem hvessir eins og hendi sé veifað af NV.  Fyrst á Suðurnesjum og skömmu síðar á Höfuðborgarsvæðinu. Með þessu krapaél eða -snjór.  Gengur hratt yfir. 

Lægðin er ívið dýpri virðist vera en spáð hafði verið. Hún er engu að síður á fleygiferð norðaustur yfir landið. 

Aðfangadagslægðin

Við erum að kvöldi 22. desember stödd í syrpu þriggja lægða sem kenna má við vetrarsólhvörf.  Þessi syrpa er dálítið sérstök fyrir þær sakir að lægðirnar dýpka ört hér við land og ná ekki fullum vexti fyrr en þær eru komnar norðaustur í höf.

Þær skjóstast sérlega hratt  yfir og því nær vindur  sér ekki upp, nema þá í skamma stund í senn.  Algengar er að lægðir sem koma hver á færur annarri séu orðnar dýpri og farnar að hægja á sér hér við land.  Þá verður stormasamara. Slíka eftirminnilega keðju óveðra fengum við t.a.m. um miðjan desember 2007 með nokkru tjóni á landinu.

Lægðin er nú 999 hPa skammt undan Nýfundnalandi heldur sakleysisleg að sjá. Við höfum hana á korti (1) HIRLAM kl. 21 í kvöld af vef VÍ. 

Tunga af hlýju lofti teygir sig úr suðri í áttina að lægðarmiðjunni.  Í norðvestri bíður mun kaldara loft átekta.  Dýpkunarferlið hefst þegar hlýja loftið úr suðri nær að keyra vel í veg fyrir það kalda.  Bylgjudalur í skotvindinum upp í um 8 km hæð hjálpar til við það.  Hann smá sjá á næsta korti.

 

 

 

 

 

 

 

 

Bylgjudalur í vestanvindi háloftanna í 300 hPa þrýstifletinum berst yfir lægðarsvæðið seint í nótt, en kortið (2) gildir kl. 06. Rétt austan við dalinn kemst kraftur á uppstreymi heita loftsins sem um leið nær að flæða  yfir það kaldara.  Loftrýstingsfall verður í miðju sem dregur við það enn frekar kalt loft úr norðvestri inn undir það hlýja sem við það rís og svo koll af kolli.  En háloftavindurinn er svo hvass að hin vaxandi lægð hreyfist hratt í áttina til okkar.

 

 

 

 

 

 

Næsta spákort (3) gildir kl. 06 á aðfangadag.  Þá er lægðinni spáð við Reykjanes um 960 hPa og enn í foráttuvexti. Eins og sjá má fylgir henni mikil úrkoma, rigning eða slydda á láglendi, mest um sunnanvert landið.  Vindur er oftast hvass umhverfis lægðir af þessari tegundinni einkum sunnan og austan miðjunnar á undan skilunum (úrkomusvæðinu).

 

 

 

 

 

 

 

Síðasta spákortið (4) gildir kl. 18 á aðfangadagskvöld. Þá verður lægðarmiðjan komin norðaustur fyrir land um 946 hPa.  Hefur sem sagt dýpkað um 14 hPa á leið sinni frá um morguninn yfir landið. Meginskilin komin yfir, en þau afturbeygðu í kjölsoginu herja á norðaustanvert landið gangi þessi spá eftir.  Jafngott að lægðin verði enn á þessum tíma á ákveðinni ferð frá landinu.  Boðar sjaldnast neitt gott að hafa svo djúpa lægð á hringsóli við Langanes.

 

En vissara er að fylgjast vel með gangi máli og ferill þessarar skeinuhættu miðju má ekki hnikast mikið, þannig að veður verði með talsvert öðrum hætti en þessir úrtreikningar sýna. Þó virðast stærstu drættir þessarar þróunar að verða nokkuð áreiðanlegir. 

(Öll kortin hér eru úr líkani HIRLAM, reiknuð kl. 18, 22. des. og fengin af vef Veðurstofunnar)

 

 

Vetrarfærð á vegum landsins

 Meðfylgjandi færðarkort af vef Vegagerðarinnar kl. 11:52  sýnir að færðin er frá þvi að vera hálkublettir á vegum upp í það að vera þæfingur og þungfært, þ.e. þar sem ekki er á annað borð ófært (að mestu vegir án vetrarþjónustu).

Fátítt er að ekki einn einasti vegkafli á landinu skuli vera grænn sem merkir að það sé greiðfært.  Þýðir að vegurinn sé auður.   Við nána eftirgrennslan finnast þó stuttir "grænir" vegbútar á kortinu, þar sem jarðgöngin eru. S.s. Hvalfjarðargöngin, Vestfjarðagöng og göngin beggja vegna Héðinsfjarðar.

"Öruggur staður til að vera á" eins og Brimborg mundi trúlega orða það væri kortið á þeirra vegum.  

Ekki trúa öllu sem skrifað er !

Þetta er makalaust bull.  Höfundur telur Kötlu hafa gosið í marga mánuði árið 1783.  Þá gaus hins vegar miklu hraungosi við Laka og þó réttilega sé bent á tengsl á milli Laka og Kötlu eru þetta tvær afar ólíkar eldstöðvar.

Aðeins öflugustu Kötlugos þeyta miklu af gosefnum alla leið upp í heiðhvolfið.  Aðeins kraftmestu sprengigos á jörðinni valda tímabundinni kólnun loftslags í eitt til tvö ár.  Katla er ekki í þeim flokki.  Gosið 1755 var þó með stærri Kötlugosum og fellur mögulega í þann flokk, en alls ekki síðasta gos 1918.  Stundum heyrir maður meira að segja að fólk álíti Kötlugosið og frostaveturinn samtengt, en þá verður að hafa í huga að vetrarkuldinn varð 8-9 mánuðum  á undan gosinu !!

Öðru máli gegnir um flæðigos eins og Lakagosið 1783 með gríðarlegri blámóðu sem berst með yfirborði suður um álfur.  Sambærileg eldgos hér á landi hafa valdið kólnun og uppskerubresti alveg suður í Nílardal.  Merkar rannsóknir hafa verið gerðar á þeim þáttum.

En að halda fram að venjuleg Kötlugos valdi "kjarnorkuvetri" eru svo miklar ýkjur að maður skammast sín fyrir stéttina, að það hafi verið veðurfræðingur sem lét þetta út úr sér vestur í Bandaríkjunum. 

Kötlugos leiði til kólnunar

Litaspjald Trausta

Tafla sem Trausti Jónsson sýndi fyrir nokkrum dögum hafa vakið miklar umræður hjá bloggverjum.  Hér er tengill á umfjöllunina og tek mér það bersaleyfi að endurbirta töfluna og fjalla aðeins nánar um yfirstandi desembermánuð.

Hiti þeirra mánaða sem eru kaldari en sem nemur amk 1,8 staðalfrávikum frá meðalhita eru litaðir bláir.  Mánuður með svo stóru fráviki í kulda hefur aðeins einu sinni sýnt sig í Reykjavík frá því að það tók að hlýna á okkar slóðum undir aldamótin.  Umræddur mánuður er febrúar 2002. Nú leiða menn að því líkur að yfirstandandi desember gæti komist í þennan kuldalega flokk.  Til þess að það gerist þar meðalhitinn á endanum að verða -2,6 eða -2,7°C.   Til þessa (19. des)  er meðalhitinn um -2,95°C, en rúmur þriðjungur er enn eftir af desember.  Næstu daga sýnist mér að hiti verði ekki fjarri því sem vænta má á þessum árstíma eða sveiflur í kring um frostmarkið.   

Í raun má segja að markið náist ekki, nema að síðustu dagana verði frost sem orð er á gerandi.  Of snemmt er að segja um það en ekkert er útilokað í þeim efnum. 

Fari svo hins vegar að desember 2011 fylli þennan vafasama flokk segir það ekkert um hitafarið það sem eftir lifir vetrar.  Lágur hiti einn vetrarmánuð hefur lítið forspárgildi fyrir þann næsta. Tölfræði mánaðar hitans er nokkuð skýr hvað þetta varðar, sérstaklega að vetrinum og fram á vor. 

Ef við gefum okkur að mánuðurinn verði kaldur og endi segjum í -2.7°C þýðir það að meðalhiti ársins endi í um +5,3°C.  Sá árshiti er talsvert lægri en var í fyrra, en árið 2010 var í röð þeirra allra hlýjustu frá upphafi mælinga.  Þetta álíka og 2008 og 5,3°C í Reykjavík er í góðu samræmi við hitafarið síðustu 10 ár í Reykjavík. Einn kaldur mánuður hreyfir ekki svo við árshitanum, sérstaklega þegar nokkrir aðrir eru til staðar  sem eru jafnframt vel yfir meðallaginu.   

 

6 - 11 daga spá, 21. til 26. desember

Jæja, þá er það jólapakkinn.  Hann fær sömu meðhöndlum og aðrar sams konar spár frá því í haust og ekki meiningin að gera nokkurn dagamun.  Síðst ætlaði ég að haf þetta síðustu veðurspánna af þessum toga,  en bæti einni enn við safnið eftir viku, svo lokið verði við árið.         

 

Veðurspá fram á komandi miðvikudag má sjá hér á vef VÍ

Miðvikudagur 21. desember:

Lægðabrautin sem legið hefur sunnar austur yfir Atlantshafið, verður að öllum líkindum nær Íslandi.  Útlit er fyrir að ein slík straui norðaustur yfir landið, jafnvel snemma á miðvikudag með hlákublota og slyddu/rigningu.  Reiknaðar spár gera þó minna úr þíðunni en t.a.m. var gert í gær.    

Fimmtudagur 22. desember: 

SV- og V-átt.  Kólnar aftur.  Él vestan- og suðvestantil, en úrkomulaust að mestu um landið austanvert. 

Föstudagur 23. desember: 

Næsta lægð gæti verið á ferðinni við landið, en hún lengra í burtu á milli Skotlands og Íslands. Þá N-átt á okkar slóðum. Frost um mest allt land, hvasst og hríð um tíma NA- og A-lands. 

Laugardagur 24. desember:

Lægð á Grænlandshafi.  Tengist köldu lofti og ekki líkleg til stórra átaka. SV-átt og í svalara lagi.  Vægt frost víðast hvar.  Él  verða því sunnanlands og vestan, en að mestu bjart eystra. 

Sunnudagur 25. desember:

N-átt enn á ný og fremur kalt á landinu.  Trúlega ekki svo hvass og því vart nema éljagangur norðan- og austanlands, en annars sæmilega bjart.

Mánudagur 26. desember:

Áfram kalt í veðri og uppruni loftsins verður annað hvort úr vestri eða norðri ef af líkum lætur.  Él verða viðloðandi strendur landsins, síður þó suðaustan- og austanlands. 

Mat á óvissu:

Gert er ráð fyrir að lægðabrautin færist nær okkur strax eftir helgina og þannið er blota spáð seint á sunnudag og mánudag samfara SA-átt með hraðfara lægð til norðausturs.  Fleiri fylgja í kjölfarið, en óvissan er einkum tengd staðsetningu og styrk meginháþrýstingsins suður á Atlantshafi.  Undanfarna daga hefur stöðu hennar verð spáð í þá veru að háloftvindröstin beinir lægðunum nánast beint yfir Ísland.  Illviðrakafli með stormum og umhleypingum gat því verið í uppsiglingu.  Í dag er hins vegar eins og langtímaspárnar geri síður ráð fyrir því að meginhæðin hörfi heldur til austurs það mikið að heimskautaloft verður áfram ríkjandi meira og minna yfir jólin líkt og verið hefur.  Bæði stóru reiknilíkönin sem ég styðst mest við eru með þetta austanundanhald í dag.  Getur svo sem verið að allt hrökkvi til baka í stöðuna eins og hún var í gær og fyrradag.  Trúlegra þykir mér þó að breytingarnar nú á milli keyrslna eigi við einhver raunveruleg rök að styðjast.  Breytileiki innan Evrópska reiknilíkandsins er líka minni en ég hefði annars átt von á miðað við þessa kúvendingu fyrir veður á okkar slóðum.

Norður-Íshafið og Suðurskautslandið í andstæðum hitafasa

Eins fram hefur komið eru um þessar mundir um 100 ár liðin frá kapphlaupinu á Suðurpólinn.  Suðurskautslandið fær af þeim sökum meiri athygli en venjulega og líka þegar kemur að loftslagsmálunum.

Í september fjallaði ég lítillega um þann vanda sem loftslagsvísindamenn hafa staðið frammi fyrir Suðurskautslandinu, eða öllu heldur því við að mæla og meta viðbragð jökulíssins þar við hlýnun jarðar. Þann pistil má lesa hér. 

Meðfylgjandi línurit sýnir að hiti á Norður- og Suðurskautinu hafa verið í andstæðum fasa á 20. öldinni. Bláa línan er Norðurskautið og sú rauða Suðurskautshiti.  Annars vegar er um 11 ára meðaltal og hins vegar 17 ára. (ekki farið nánar hér út í aðferðarfræðina). Í raun er þetta alveg stórmerkilegt en í ágætu samræmi við það sem rannsóknir á fornloftslagi (frá lokum síðustu ísaldar) hafa gefið til kynna, þ.a. að hitasveiflur ísasvæðanna í norðri og suðri virðast ekki vera í sama fasa.  Hitasveiflur Norðurskautsins hafa ágæta fylgni við AMO sveifluna (Atlantic Multi-decadal Oscillation), en hún tengist mjög sjávarhita og varmastreymi Golfstraumsins norður á bóginn.

Nú gætu efahyggjumenn loftslagsbreytinga af mannavöldum gripið þessa mynd á lofti og sagt sem svo: Sjáiði bara allt hefur þetta gerst áður. Minnkandi ís og hlýnun í Íshafinu er í takt við þekkta sveiflu.  Það er vissulega rétt en þáttu hnattrænnar hlýnunar verður ágætlega mælanlegur þegar toppi uppsveiflunnar er náð, hvenær sem það nú verður. Áætla má þá  hve hlýrra hefur orðið þá en varð síðast á milli 1930 og 1940.  Mælikvarðinn er auðvitað ekki algildur, en ætti að geta gefið  vísbendingu um þátt hinnar hnattrænu hlýnunar. En það sem myndin segir líka er að verulegur hluti hækkaðs hita síðustu 15 árin eða svo er vegna sveiflunnar.

Hins vegar veldur það vísindamönnum heilabrotum hvernig standi á þvi að fasinn sé algerlega andstæður.  Háskólinn í Bergen segir frá því að á vegum Bjerknes loftslagssetursins vinni maður að nefnai Jostein Bakke nú með öðum að því að skilja betur orsakir veðurfarssveiflna á suðurhveli jarðar. Ekki síst að skoða samhengi loftslags hlýrra  eða tempraðra landsvæða  eins og í S-Afríku og Pategoníu syðst í Ameríku þar sem hitamælingar hafa verið gerðar um árabil samanborið við hið  jökulkalda Suðurskautsland.  Það er sæmilega mælt og rannsakað m.t.t. til veðurfars síðustu 70-80 árin. Þarna á milli er hins vegar gríðarvíðfemt hafsvæði þar sem lítið sem ekkert er um veðurmælingar eða samfelldar athuganir. 

Um þessar mundir er að hefjast leiðangur fornloftslagsmanna frá Noregi, Bandaríkjunum og víðar til Suður-Georgíu. Sú eyja er syðst Falklandseyja syðst í Atlantshafi.  Ætlunin er að afla veðurvitna eins og setkjarna til að hjálpa við að áætla loftslag síðustu 10.000 ára á þessum slóðum.  Allt er það viðleitni til að skilja betur orsakasamhengi m.a. lofts og hafstrauma.  Aukin þekking á náttúrulegum sveiflum skilar vitneskju á endanum á þætti aukningar gróðurhúsaáhrifa á veður og loftslag "suðurhjarans". 

 

 

 

Heimild myndar (línurits):  Chylek, P., C. K. Folland, G. Lesins, and
M. K. Dubey (2010), Twentieth century bipolar seesaw of the Arctic
and Antarctic surface air temperatures, Geophys. Res. Lett., 37,
L08703, doi:10.1029/2010GL042793.

 

Snjór og ís, staðan nú

Fylgst er náið með ísnum eins og flestir lesendur hér vita vel.  En líka er fylgst með snjóhulu og snjódýpt.  Snævi þakin jörð hefur verulega að segja fyrir geislunarbúskap yfirborðsins og orkuskiptin á milli lands og lofts ef svo mætti segja.

Kortið sem hér fylgir er það nýjasta af þýska vef Wetterzentrale.de.  Það er fengið úr stóra veðurspálíkaninu vestur í Bandaríkjunum og sú greining er notuð til að stilla af mikilvæga þætti í hita- og orkuskiptum spálíkansins.  Snjó- og ískortið er bæði byggt á mælingum og fjarkönnun.

Við sjáum að  afar lítill snjór er á meginlandi Evrópu og í Ölpunum meira segja glittir nær eingöngu í jöklana. Þetta ásand er frekar óvenjulegt.  Meira er um snjó í Skandinavíu og Svíþjóðarmeginn aðallega norðan Stokkhólms. 

Hvað ísinn varðar og ísjaðarinn er kotið heldur ekki nákvæmt, en með því að skoða þessi kort á um vikufresti sjást breytingarnar vel á á t.d. snjóhulunni sem annars er mjög breytileg hvað verðar veðri og vindum. l á útbreiðslu hafíss

Þessi kort eru ekki sérlega nákvæm þegar sést í skellurnar á Suður- og Vesturganandi þar sem við vitum að er snjór.  Að vísu alveg nýlegur. 

Hudsonflóa er að leggja eins og sjá má og er það nokkru  seinna en í meðallagi sem er ef ég man rétt um 20. nóv.  Mun meiri ís var við Svalbarða um þetta leyti í fyrra og eins hér nokkurn spöl norður og noðrvestur  af landinu.   

Kröfugur skotvindurinn og hann langt í suðri

Meginháloftavindurinn eða skotvindurinn með sinn kjarna í 7 til 9 km hæð segir mikið til um stóru drætti veðurlagsin á okkar slóðum. 

Þegar hann liggur hér nærri er það líka ávísun á lægðagang með úrkomu.  Þeim mun meiri sem röstin er þess líklegra er að lægðirnar fari hratt yfir og stundum fylgir dýpt lægðanna styrk rastarinnar eða skotvindsins.  Kannski frekar lögun hans eða beygjur og sveigjur sem ráða meiru um dýpt lægðanna eða það sem við veðurfræðingarnari köllum fremur drög og hryggi í bylgjumynstri háloftarastarinnar.

Á meðfylgjandi spákorti HIRLAM sem gildir kl. 00 á miðvikudag er röstin  mikilúðleg að sjá og hún hefur nánast beina stefnu frá austri til vesturs.  Þær ganga líka óveðurslægðirnar hver á  fætur annarri inn yfir N-Evrópu og síðar í vikunni kannski frekar yfir Mið-Evrópu þar sem þær hitta Frakkland fyrir úr vestri.

Ein stefnir á Skotland í fyrramálið, sú næsta á Bretagne skaga á fimmtudag. Báðar eru þessar lægðir líklegar til að valda tjóni vegna veðurhæðar.  En síðan gæti orðið breyting á skotvindinum sem fróðlegt verður að fylgjast með !  Sumar reiknaðar spár gera ráð fyrir því að hann skjóti upp hrygg úti á miðju Atlantshafinu og jafnvel klofni í jölfarið með ófyrirséðum afleiðingum fyrir veður og vinda á gríðarstóru svæði á milli N-Ameríku ag Evrópu, frá Azoreyjum og norður fyrir Ísland.  

Hlýnar hér svo um munar eða heldur kuldahrammurinn landinu í sinni heljargreip jafnvel fram yfir jól.  Koma óveðurslægðirnar á áttina til Íslands með illviðrum og fantaskap eða hvað ?  Breytingar eru meira en líklegar um og upp úr næstu helgi eða undir vetrarsólstöður sem verða 22. desember í ár.