Skíðasnjórinn á Dalvík og í Hlíðarfjalli

Hef verið frá því um helgi fyrir norðan og prófað skíðabrekkurnar í Hlíðarfjalli og á Dalvík.  Á báðum stöðum gegnir snjóframleiðsla stóru hlutverki. Þrátt fyrir hlákutíð undanfarna daga er ótrúlegt að sjá hvað þessi framleiddi snjór heldur sér vel á meðan sá náttúrulegi allt í kring hefur tekið hratt upp.

Galdurinn felst m.a. í því að um leið og gervisnjórinn er framleiddur er hann troðinn niður og allt loft pressað úr honum.  Fyrir vikið myndast harður ís sem sem mild golan vinnur síður á.  Efsta lagið mýkist síðan upp og skíðafærið er ótrúlega gott miðað við aðstæður.  Ég gæti hins vegar trúað að framleiddi snjórinn væri ansi harður í kuldatíð, komi enginn náttúrulegur sem leggist ofan á.
Vetrarfrí  skólanna á höfuðborgarsvæðinu standa nú yfir og margir á leið norður á skíði um helgina og fram í næstu viku.

Skíðaspá mín fyrir Eyjafjarðarsvæðið er  þessi:

Laugardagur:  Sunnanátt og hiti ofan frostmarks.  Þurrt framan af degi en síðan dálítil rigning.  Hvessir af SV undir kvöldið.

Sunnudagur:  Snýst í NV- og N-átt, hríðarveður og  strekkingsvindur fram eftir degi, en hægari þegar líður á og éljagangur.  Kólnar nokkuð skarpt  og komið  verður 5 til 7 stig frost síðdegis.

Mánudagur:  Hægviðri og nokkuð bjart framan af degi.  Talsvert frost.  Sunnangola og snjómugga þegar líður á daginn og dregur jafnframt úr frostinu.   

Hlý sunnanáttin

Lægð sem er í uppsiglingu hér suðvesturundan ber með sér milt og afar suðlægt loft.  Eins og gjarnan við þessi skilyrði liggur hvöss S-vindröst yfir landinu og í raun er hún forsenda þess að bera svo milt loft þetta langt norður eftir.

Hlýjast verður norðan- og norðaustanlans lands rétt áður en kuldaskil far síðan yfir.  Þetta verður líkast til seint í kvöld.  Ekki er ólíklegt að hitinn fari á stöku stað í yfir 10 stig nú á áliðnum Þorra.  Jafnvel upp undir 15 stigin.  Líklegir staðir fyrir hæsta hitann eru Sauðanesviti við Siglufjörð, Akureyrarflugvöllur og Mánárbakki á Tjörnes.  Jafnvel einhverjar stöðvanna austanlands, s.s. Skjaldþingsstaðir í Vopnafirði.

Spákortið sýnir S-vindröstina í 300hPa fletinum í kvöld kl. 21.  Hún er til marks um varmastreymið til norðurs á okkar slóðum.  Kortið er fengið af Brunni VÍ.

Dalgolan, napur vindur ofan af Jökuldalsheiðinni

Í kuldanum sem verið hefur í febrúar  hefur látið á sér kræla veðurfyrirbæri austur á landi sem kallast þar Dalgola.

Í fyrra skrifaði égsmá pistil um fyrirbæri í hið ágæta austfirska  tímarit Gletting.  Með leyfi ritstjórans fer hún hér á eftir ásamt myndefni.

DALGOLA ER HÚN NEFND, kuldagjólan sem leggur út Jökuldal á vetrum þegar loft er stillt og bjart yfir. Veðurfyrirbæri þetta er alþekkt á Jökul¬dal og í Hróarstungu og kveður svo rammt að henni að bæði menn og skepnur forðast kaldan gjóstinn sem verður mestur næst farvegi Jöklu. Að loknu norðanskoti með éljum eða hríðarveðri eða þá eftir SV-átt í kjölfar kuldaskila léttir oftast til austan lands. Um leið kólnar enda loftið sem norðanáttin hefur skilið eftir sig gjarnan af Íshafsuppruna og það því bæði þurrt og gegnkalt. Þegar landið er snævi þakið, sem oftast er nú raunin þegar norðanátt gengur niður, skapast þær aðstæður að við yfirborð heldur hið kalda og hánorræna loft áfram að kólna. Það gerir útgeislun jarðarinnar, sem við sjáum ekki með berum augum, ólíkt inngeislun sólarinnar.

Þegar saman fer snjóþekja á jörðu og þurrt loft eykst varmatap jarðarinnar enn frekar og kólnun í neðstu loftlögum getur því orðið mikil á tiltölulega skömmum tíma. Kalda loftið er þungt og liggur eins og mara á jörðinni. Loftblöndun við efri loftlög, sem eru lítið eitt hlýrri, verður því takmörkuð og nánast engin þegar stillt er. Við þess konar veðuraðstæður myndast kuldahæð yfir landinu miðju. Hið kalda yfirborðslag dugar eitt og sér til þess að hækka loftþrýsting allrar loftsúlunnar um nokkur hektópasköl eða millibör.

Landið verður því eins og köld eyja út í miðju Atlantshafi þar sem minniháttar útgáfa af stórri meginlandshæð er staðsett yfir landinu með heldur ógreinilegri miðju yfir hásléttunni norðan Vatnajökuls, Ódáðahrauni eða þar um slóðir. Frostið á Brú á Jökuldal, Grímsstöðum á Fjöllum og öðrum áþekkum stöðum mælist 10 til 18 stig við þessar aðstæður og stundum vitanlega enn meira. Að því kemur að hið kalda loft leitar undan landhallanum vegna eigin þunga og þá verður dalgolan til.

Kemur af Jökuldalsheiðinni
Halldór Stefánsson, sem hélt til haga ýmsum fróðleik um Austurland, skrifaði stuttan pistil um dalgoluna í Náttúrufræðinginn árið 1957. Þar segir m.a.:

Dalgolan fylgir farvegi Jökulsár til ósa og streymir á haf út. Þegar kemur út um miðja Hróarstungu verður aðhald hennar ekki nema á aðra hliðina. Breiðir hún þá úr sér um sléttlendið til sjávar.

Við fyrstu sýn mætti ætla að dalgolan ofan af Jökuldal ætti upptök sín inni á Brúaröræfum þegar kalda loftið leitaði þaðan niður eftir farvegi Jöklu, eins og Halldór skrifar 1957. En svo er ekki. Framarlega á Jökuldal, til dæmis á Brú þar sem veðurmælingar og veðurathuganir hafa verið gerðar um áratugaskeið, verður dalgolunnar ekki vart. Við ármót Gilsár og Jöklu þar sem þjóðvegurinn sveigir upp slakkann í Arnórsstaðamúla og áfram upp á Jökuldalsheiði finna menn hins vegar kuldagjóstinn koma niður Gilsárdalinn. ¬Upprunasvæði dalgolunnar er því sjálf Jökuldalsheiðin og hennar miklu víðáttur vestur að Möðrudalsfjallgarði, frá vatnaskilum Vopnafjarðar, t.a.m. við Skjaldklofa sem blasir við norðan þjóðvegar, og suður allan Víðidal að Eiríksstaðahneflum. Kalda loftið af tiltölulega lágri Jökuldalsheiðinni leitar því til byggða um Gilsárdal og á leið sinni niður í Jökuldal dregur lítið eitt úr kulda þess við að síga (um 1°C á hverja 100 m).

Ískaldur katabatískur vindur
Lýsingar manna sem búið hafa við dalgoluna allt sitt líf og þekkja hana á eigin skinni benda til þess að vindurinn sé um 5-10 m/s, ískaldur og til lítilla þæginda. Hann ber auðveldlega með sér lausamjöll svo úr verður stundum nokkurt snjókóf en yfirleitt aðeins lágur skafrenningur. Vindurinn herðir á sér ef eitthvað er út Jökuldal enda er landlækkun frá Gilsárdal niður undir brúna á þjóðveginum við Brúarás allnokkur eða um 110-120 m og aðhaldið mikið af bröttum hlíðum. Þegar út á flatneskjuna kemur halda ásarnir í Jökulsárhlíðinni dalgolunni nærri Jöklu en að austan breiðir hún úr sér og er hvað sterkust á svonefndum Bökkum. Kraftur hennar dvín samt þegar fjær dregur ánni og þó að blási kröftuglega á Bakkabæjunum gætir gjóstsins lítt austan við Hallfreðarstaði, um 2 km austar. 

Sömuleiðis minnkar vindstyrkurinn eftir því sem nær dregur Héraðsflóa. Sumir segja að þegar dalgolan sé hvað kröftugust þá nái hún austur yfir Fellaheiði, allt að Ærlæk. Líkur eru þó á að þar sé á ferðinni sérstakur fallvindur af Fellaheiðinni sem skapast við sömu veðurfarsaðstæður.

Dalgolan er þekkt veðurfyrirbæri sem hefur verið lítið rannsakað hérlendis. Slíkur fallvindur er í veðurfræðinni kallaður katabatískur vindur sem er samheiti yfir loft sem skríður eða fellur undan eigin þunga. Fjallræna gæti verið ágætt íslenskt samheiti þessa merkilega veðurfyrirbæris. Fróðlegt væri að mæla dalgoluna með hita- og vindmæli og bera saman t.d. við veðurathuganir á Brú og Egilsstöðum.  Mér vitanlega hafa veðurmælingar ekki verið gerðar á megináhrifasvæði dalgolunnar á bökkum Jökulsár á Dal.


Helstu heimildir

    Halldór Sterfánsson. Dalgolan, grein. Náttúrufræðingurinn, 1957.

Samtöl við:    Aðalstein Jónsson í Klausturseli, Arnór Benediktsson á Hvanná II,  Björn Sigurðsson frá Breiðumörk og fleiri góða menn á áhrifasvæði dalgolunnar.
 

Ekki beint gæðaspá

Þessi spá sem fengin er af forsíðu Veðurstofunnar frá því kl. 18 og gildir kl. 00 getur seint talist góð.   Hún er kannski nothæf fyrir Vestmannaeyjar, en annars allt of lágur hiti á landinu og þar með snjókoma á stöðum þar sem verur frekar slydda eða rigning.

Ekki veit ég hvað hefur komið fyrir hjá Veðurstofunni í sjálfvirku spánum að þessu sinni, en maður sér þetta gerast þegar hitasveiflur eru miklar á skömmum tíma. 

Frostið í 27,8 stig í morgun

Nú undir lok þessa veðurlags með köldu, en þurru lofti yfir landinu, sýndi mælirinn í Svartárkoti í Bárðardal -27,8°C kl. 7 í morgun og aftur kl. 9.  Þetta  er þar með mesta mælda frostið í byggð þennan veturinn.

Nú tekur að hlýna, þar gerist hægt fyrsta kastið, en seinnipartinn á morgun, ætti að verða kominn þíða um land allt á láglendi.  Í kuldapollum eins og við Mývatn og á Fjöllum sér maður það hins vegar stundum gerast þegar það hlánar með SA-átt að milda loftið svo að segja flýtur ofan á því kaldara.  Því gata setið eftir frostkaldar lænur hér og þar um landið norðaustanvert.  Þetta gerist síður þegar milda loftið brýst norður yfir hálendi með SV-átt.  Þá gengur úthreinsunin betur og milda loftið "étur sig" niður í lágsveitirnar.   

Fróðlegt væri að heyra nánar frá staðkunnugum um  slík skilyrði og  hvar er þess að vænta að kaldir pollar verða útundan.

Eldarnir í Ástralíu afleiðing óvenjulegra hafstrauma ?

Kjarr- og gróðureldar eru ekki óalgengir um hásumar í Ástralíu, þ.e. í janúar og febrúar.  Nú eru þeir aftur á móti mun meiri en venjulega og þá óháð því hvort einhverjir þeirra hafi breiðst út eftir íkveikju.

Hitinn í suðausturhluta Ástralíu, einkum í Victoríu hefur verið langt yfir meðallagi frá áramótum og það ásamt nærri engri rigningu á sama tíma og þrálátum heitum vindi af landi hefur skapað kjöraðstæður fyrir útbreiðslu gróðureldanna.  Frekar óvenjulegt er að mun svalara loft berist ekki af hafi svona endrum og sinnum og þá með úrkomu á þeim slóðum þar sem nú brennur.  Þrálátt háþrýstisvæði austan Ástralíu hefur gert það að verkum að heitt og þurrt eyðimerkurloftið berst úr norðri.  Og nú verðum við að hafa hugfast að N- og NV-áttin er hlý og vindur snýst rangsælis um hæðir á suðurhveli jarðar.  Tunglmynd MODIS frá því í fyrradag (8.feb) sýnir langan slóða af þykkum reykjarmekki sem leggur á haf út og yfir Nýja Sjáland.

Vísindamenn við University of South Wales telja að þrálátt veðurlagið megi rekja til fyrirbæris í Indlandshafi sem kallast á ensku Indian Ocean Dipole (IOD) sem gæti útlagst sem Indlandshafs-sveiflan.  Myndirnar sem hér fylgja útskýra að hluta hvað þarna er á ferðinni. Frávik í sjávarhita Indlandshafsins virðast fylgja ákveðnu kerfi tveggja skauta sem hlýna og kólna á víxl.  Þegar IOD er er í jákvæðum fasa er sjávarhiti lágur norðan og austan við Ástralíu og eins við Indonesíu.  Yfirborðshiti sjávar er hins vegar í hærri kantinum við Afríkustrendur.  Hár sjávarhiti eykur á uppgufun og þar með skýja- og úrkomumyndun við austurhluta Afríku.  Í neikvæðum IOD fasa, snúast hlutirnir við og úrkoma verður meiri í Ástralíu Indónesíu.

Þessi tveggja póla hitafrávik voru ekki uppgötvuð og skýrð fyrr en árið 1999.  Þau líkjast í háttum ENSO (El-Nino og Suðurhafssveiflunni í Kyrrahafinu).  Sumir hafa bent á að IOD sé í raun ekki annað en hluti eða fylgifiskur ENSO. IOD hefur þó greinilegri og háttbundnari árstíðarsveiflu.  Sú staðreynd tengir fyrirbærið óhjákvæmilega við sumarmonsúninn í A-Afríku og Asíu. Takið einmitt eftir að jákvæður fasi IOD virðst draga úr styrk monsúnsins sé frávikið á annað borð til staðar Monsúnmánuðina júlí til sept. 

Eins og síðustu þrjú árin hófst skeið með jákvæðum fasa IOD um mitt sumar norðurhvelsins, en þetta árið hefur frávikið í hafinu varað lengur en áður. Svo virðist sem Ástralía sé föst í langdregnu skeiði með háþrýstingi austur undan, en háþrýstingur tengist einmitt lægri yfirborðshita sjávar nokkuð sterkum böndum.

Eitt er það að mínu mati sem veikir þessa  kenningu með tengslin við Indlandshafs-sveifluna. Það er sú staðreynd að á sama tíma og óvenjulega þurrt og heitt hefur verið sunnantil í Ástralíu var úrkoma svo mikil norðantil í álfunni að þar glímdu menn við flóð um svipað leyti og fyrstu eldarnir breiddust út fyrir sunnan.  En kenningin um IOD segir að þegar fasinn er jákvæður sé lítil úrkoma um mestan hluta Ástralíu. 

Hálf öld frá Júlíslysinu 8-9. febrúar 1959

Í dag eru 50 ár frá einu hörmulegasta sjóslysi í útgerðarsögu landsins.  Þá fórst togarinn Júlí á Nýfundalandsmiðum og með honum 30 menn í miklu ísingarveðri.  Öðrum íslenskum togurum var mikil hætta búin í þessu veðri á fjarlægri slóð. Þorkell máni úr Reykjavík var nærri því farinn og a.m.k. fjögur önnur skip lentu í vandræðum:  Júní, einnig frá Hafnarfirði sem og Bjarni riddari.  Eins Mars úr Reykjavík og Norðlendingur sem gerður var út frá Ólafsfirði.  Allir voru þetta síðutogarar, svokallaðir Nýsköpunartogarar sem keyptir voru til landsins að lokinni síðari heimstyrjöldinni.  

 

Skip sem eru stödd í mjög köldum sjó, yfirborshitinn er þá um eða undir frostmarki og á sama tíma er einnig loftkuldi og særok, fá á sig ísingu á yfirbyggingu skipsins.  Hleðsla ísingar dregur fljótt úr stöðugleika og sjóhæfni. Línuritið sem hér fylgir er notað til að áætla ísingarhættu út frá lofthita, sjávarhita og veðurhæð.  Þarna er miðað við 9-10 vindstig eða um 19 til 28 m/s.  Ætla má að ísing geti orðið mikil í sjó sem er við frostmark þegar lofthitinn er jafnframt um -3°C. 

Þó margir Nýsköpunartogaranna hafi verið afar fengsæl fiskiskip þóttu þeir ekki sérlega vel hannaðir og útfærðir með tilliti til ísingarhættu.  Á þeim voru rekkverk, vírar og fleira sem á hlóðst ís í vondum vetrarveðrum.  Myndin sýnir Reykjavíkurtogarann Hallveigu Fróðadóttur nýkomna í höfn og klakabrynjaða, líkast til um 1970 (af bílnum að dæma). 

 

Marteinn Jónasson skipstjóri á Þorkeli mána sagði svo frá í samtali við Morgunblaðið eftir ferðina örlagaríku:   Laugardaginn 7. febrúar höfðu skipverjar fyllt skipið, en þá skall veðrið á mjög snögglega. Er kom fram á laugardagskvöldið herti frostið til muna og skipið yfirísaðist mjög fljótt.  Sjávarhiti var um -2°C og það þurfti að sigla í um 100 sjómílur til að komast í þriggja til fjögurra stiga sjávarhita.  Allir skipverjar voru kallaðir út til að hefja klakabarning... Marteinn sagði að alla nóttina hefði skipverjar þrotlaust barið klaka og notað til þess öll tiltæk verkfæri, járnbolta, sleggjur og fleira.  Engar axir hefðu hins vegar verið um borð.  Hvað eftir annað komst halli á skipið... Mesta hættan var á sunnudagskvöldið þegar gera átti tilraun til að slá skipið af og venda.  "Þá kom svo mikill halli á hann að við hættum við tilraunina. Hann lagðist á brúargluggann.  Í vélinni er hallamælir og sögðu vélstjórarnir að skipið hefði fengið 60°halla."  Loftskeytamaðurinn lét vita að Þorkell máni væri í nauðum staddur.  Þrjú nálæg íslensk skip heyrðu kallið, en miklum erfiðleikum var bundið að sigla nær Þorkeli þar sem ekki hefði verið hægt að miða skipið út vegna klaka á loftnetunum.  

Fyrir 10 árum hittust eftirlifendur áhafnar Þorkels mána til að rifja upp þennan atburð og annað markvert af skipinu.  Morgunblaðið ræddi þá við Skúla Ólafsson, sem var 18 ára háseti í sjóferðinni örlagaríku.  Skúli segir svo frá að það hafi verið mögnuð stund þegar Þorkell máni kom í land eftir þessa hættuför, en þá var enn ís á bátþilfarinu. "Við komum um kl. hálfþrjú um nóttina og bryggjan var full af fólki.  Og það ríkti dauðaþögn á bryggjunni og þetta var ótrúleg stemming.  Það var ekki að undra því aða togarinn Júlí hafði farist með allri áhöfn og þá fórust fleiri togarar, en ekki íslenskir á sömu slóðum." 
(Morgunblaðið 27. febrúar 1999.  Börðu ísinn hvíldarlaust í tvo og hálfan sólarhring)

Í nýjustu Skagfirðingabók (2008), riti Sögufélags Skagafjarðar er frásögn Alfreðs Jónssonar frá Reykjarhóli í Fljótum sem hann kallar Mannskaðaveðrið á Nýfundnalandsmiðum 1959.  Alfreð réði sig á Norðlending ÓF-4 um áramótin 1959. Alfreð segir að í hans fyrstu ferð hafi verið siglt á Nýfundalandsmið, svokallaðan Ritubanka sem er 80 sjómílur suður af Nýfundnalandi.  Þar höfðu fundist gjöful karfamið. Skipið var fyllt og landað á Sauðárkróki eftir 18 daga túr.    Á miðin komum við aftur 7.febrúar.  Þá snögglygndi allt í einu, en það var svikalogn og stóð ekki lengi.  eins og hendi væri veifað rauk hann upp í norðanofsa og síðan í norðvestrið með mikli frosti.

Lýsingar Alfreðs á ísbarningnum á Norðlendingi og baráttunni við að halda sjó eru álíka og frá Þorkeli mána. Látin móðir skipstjórans kemur þó við sögu sem birtist honum í draumi og skipaði syni sínum að snúa skipinu undan veðrinu sem og hann gerði. "Ég veit að það sem hefur bjargað því að við fórumst ekki var að ísinn var frosinn í stump í efri lestinni og haggaðist ekki.  Hefði hann farið af stað og kastast til hefði leikslokin orðið önnur (þ.e. lestin fyllst af sjó, mín athugas.) .."Svona gekk þetta í tvo sólarhringa sem veðrið var verst, síðdegis á öðrum sólarhring var farið að hreyfa skrúfu í smástund í einu, og síðan smájókst það þar til hægt var að keyra á hægri ferð með batnandi veðri.  Það var í mestu látunum, eða daginn eftir að veðrið skall á, sem við fréttum að Þorkell máni væri að farast...Ekkert hafði heyrst af togaranum Júlí frá því kvöldinu áður...svo slitnaði loftnetið niður hjá okkur og við vorum sambandslausir Vonuðumst við eftir að þar hefði loftnetið slitnað eins og hjá okkur og togarinn því ekki getað látið vita af sér."

 

Þá er eftir að fjalla um sjálft óveðrið sem þarna gerði.  Aðfararnótt 7. febrúar var í uppsiglingu lægð suðvestur af Nýfundnalandi (sjá efra kortið)  í tengslum við mjög kaldan heimskautaloftmassa í norðvestri yfir meginlandi N-Ameríku og milt Atlantshafsloftið suður undan. Lægð þessi hafði alla burði til að dýpka hratt sem hún og gerði um leið og hún hreyfðist til norðausturs yfir Labradorhaf.  Sólarhring síðar var dýpt í miðju hennar áætluð um 935 hPa. Hún hafði m.o.ö. dýpkað um 65 hPa á sólarhring, sem er því mesta sem verður á 24 stundum.  Gera verður þó þann fyrirvara að lítið var um athuganir og mögulega er skekkja í þessum endurgreindum kortum.  En engu að síður brast hann á með N-og síðar NV-ofsa á Nýfundnalandsmiðum eins og frásagnir greina.  Íslensku togararnir voru staddir í köldum sjónum. Hef ekki upplýsingar hvar þeir voru nákvæmlega, en Ritubanki er sagður vera nærri 52N og 51W, eða suðaustur af Labrador í kjarna hins kalda Labradorstraums.  Lítillega er fjallað um karfamiðin á Ritubanka í gömlu riti (tengill) frá Kanadíska sjávarútvegsráðuneytinu. Auðvelt er að hnita þau út á forsíðumyndinni. Að óathuguðu máli hefði ég haldið að þarna væri bullandi hafís í febrúar ! En allaveganna er þarna misræmi við frásögn Alfreðs Jónssonar á Norðlendingi.  Gott væri að fá þetta á hreint. 

Heimskautaloftmassinn sem æddi yfir um leið og lægðin dýpkaði (fjólublái liturinn) er líka í kaldara lagi ef horft er á heildarmyndina. Ég hef reyndar ekki við höndina upplýsingar um hita við yfirborð, en ef að líkum lætur hefur verið a.m.k. 20 stiga frost á Labrador um þetta leyti.  Ekki var að undra að ísing hlóðst hratt á skipin við þessar samverkandi veðuraðstæður í frostköldum sjónum.  Besta ráðið í ísingu er ævinlega að koma sér í hlýrri sjó.  Því var ekki viðkomið eins og áður er greint.

Febrúar 1959 var mikill sjóslysamánuður. Tíðin á Íslandi var stormasöm og talsvert um slys og óhöpp.  Samgöngutruflanir nokkrar og rafmangsbilanir tíðar. Stormdagar voru margir eins og segir í Veðráttunni. Vitaskipið Hermóður fórst undan Höfnum á Reykjanesi 18. febrúar í stormi og stórsjó.  Með honum öll áhöfn eða 18 manns.  

(Á vef Ólafs Ragnarssonar er að finna flestar þær skipamyndir sem hér eru birtar.)  

 

Viðbót:  Trausti Jónsson benti mér á veðurgagnabanka Kanadísku Veðurstofunnar.  Þar má fletta upp veðurathugunum frá þessum tíma.  Mikilvægir flugvellir voru og eru enn í Gander á Labrador og við Goosebay á Nýfundnalandi.  Þeir eru merktir inn á kortið hér til hliðar svo og miðin eða Ritubanki með bláu þar sem íslensku togararnir voru að veiðum.  Stígur H. Sturluson á í fórum sínum dagbækur þar sem nákvæm staðarákvörðun er skráð (sjá athugasemd).  Um kl. 18 þann 8. febrúar var frostið 21 stig í Gander og  NNA 21 m/s.  Við Gæsaflóa, -25°C og NNA 15 m/s um svipað leyti.  Algjört manndrápsveður verður að segjast og af veðurkortinu á miðnætti að dæma er veðurhæðin nokkru meiri á miðunum, en frostið kannski ekki jafnhart.  Erfitt er að ímynda sér erfiðari aðstæður og meiri ísingarhættu en þarna í þessu óskaparveðri. 

26 stiga frost við Mývatn í morgun

Kuldatíðin náði nýjum hæðum snemma í morgun þegar frostið fór í 26 stig á mælinum á Neslandatanga við Mývatn.  Í Möðrudal á Fjöllum var frostið 25 stig um svipað leyti.

Sýnist þetta vera mesta frostið þennan veturinn í byggð, en í Mývetningum sjálfum þykir frostið ekki mikið fyrr en það fer yfir 30 stigin.  Eins og svo oft áður er þetta bitra frost einvörðungu á vissum stöðum í innsveitum. Einnig var yfir 20 stiga frost fremst í Bárðardal (Svartárkot) og á Brú í Jökuldal.

Þess má geta að mesta frost sem mælst hefur hér á landi er  38 stig, frostaveturinn 1918, á Grímsstöðum og Möðrudal á Fjöllum.  

Mynd: Við Héðinshöfða að vetri til. (fengin af vefnum myvatn.is) 

Janúar 2009 séður með augum Jóns í Litlu Ávík

Í yfirliti Veðurstofunnar fyrir nýliðinn janúar segir m.a. 

Mánuðurinn var hlýr og úrkomusamur. Tíð var talin góð. Fyrri hluti mánaðarins var sérlega hlýr, en síðari hlutinn svalari.

Þó tölfræðin hafi verið meðalhitanum í vil hafði maður það samt á tilfinningunni að eftir vetrarþíðuna yfir hátíðarnar hafi í janúar samt lengst af verið vetrartíð og stundum meira að segja óblíð á köflum. Úrkoma var þannig í meira lagi víðast hvar. Hitameðaltölurnar líða fyrir það að ekki gerði kalda N-átt sem heitið gat í mánuðinum og heldur ekki stillur rétt eins og þessa dagana.

En Jón G. Guðjónsson veðurathugunarmaður í Litlu-Ávík í Árneshreppi á Ströndum gefur eigið veðuryfirlit á síðunni sinni og takið eftir hvað hann segir um N-áttina !

Yfirlit yfir veðrið frá Veðurstöðinni í Litlu-Ávík.

Mánuðurinn og árið byrjaði með hægviðri fyrstu 9 dagana yfirleitt með hita yfir frostmarki.

Eftir það frysti og gerði nokkrum sinnum Norðaustan eða Norðan hvassviðri með snjókomu og umhleypingasamt.

Mjög athugavert er að sjá hvað N og NA er hlý í þessum mánuði,og var janúar í ár mun hlýrri en janúar árið 2008.(sjá meðalhita við jörð.)

Snjólétt var í mánuðinum þótt dálítill snjór væri um miðjan mánuð.

Oft var talsverð hálka í mánuðinum.

Úrkomusamt var í mánuðinum.

Meira og frá degi til dags á síðu Jóns 

 

 

Frostið upp og niður

Þeir eru margir sem fylgjast glöggt með hreyfingu hitamælanna.  Ekki síst þeir sem eru á ferðinni og geta séð í bílum sínum hvernig hitinn breytist þegar t.a.m. er farið um fjallveg.

 

Fékk eftirfarandi bréf frá Helga Baldvinssyni í Reykjavík:

 

"Þriðjudagskvöldið 3. feb, um kl. 20, ók ég upp í Bláfjöll og til baka til að ná í skíðafólk. Þegar ég lagði af stað úr Reykjavík sýndi hitamælir bílsins um -6°C. Hitastig lækkaði eftir því sem ég nálgaðist Sandskeið og var lægst á leggnum þvert á flugbrautina á Sandskeiði, -12°C. Þegar lagt var á brattann upp að Bláfjöllum fór hitastig hins vegar að hækka og gerðist það mjög ört og við Bláfjallaskála voru ekki nema -3°C. Mér fannst þetta mjög furðulegt og fylgdist betur með þessu á leiðinni til baka og það var sama sagan, niður brekkurnar sýndi mælirinn smám saman lægra hitastig, -4....-5...-6....og við Sandskeið var aftur komið -12°C.

Ég get ekki útskýrt þetta sem áhrif frá vélarhita bílsins.... eða hvað? Þá hefði ég ekki séð lækkun frá Reykjavík að Sandskeiði.
Ég tek fram að ég tek aldrei mark á hitamælum bíla í kyrrstöðu."

 

Sandskeið er einn þessara þekktu kuldapolla sem fólk talar nokkuð um.  Það hallar að Sandskeiði úr flestum áttum, enda skilst mér að flugvöllurinn standi á gömlum vatnsbotni stöðuvatns.  Kalda loftið, sem er jafnframt þungt, hegðar sér svipað og vatn sem rennur undan hallanum.  Sandskeið dregur þannig til sín kaldasta loftið sem kólnar síðan áfram í lægstu lögum sé stillt í lofti.  Slíkar aðstæður voru einmitt til staðar sl. þriðjudagkvöld.  Mælir Vegagerðarinnar sem kallast Sandskeið er þannig staðsettur að hann nær ekki sömu aðstæðum og eru í "pollinum".  Veðurmælirinn stendur nokkru norðan þjóðvegar og þar uppi í slakkanum þar sem er ekki eins lygnt við þessi skilyrði.  Engu að síður var þar um -8°C um þetta leyti, en  gola af austri.  

 

Ástæðan fyrir minnkandi frosti eftir því sem ofar kom og nær Bláfjöllum er einföld.  Vindur var nægur til að hræra dálítið í lægstu loftlögum sem fyrir vikið náðu ekki að kólna á líkan hátt og við Sandskeið. 8-9 m/s voru við Bláfjallaskála af norðaustri þarna um kvöldið. 

 

Það kallast hitahvarf þegar hitinn hækkar með hæð í stað þess að lækka eins og venja er.  Hitahvarf við jörð er einmitt fylgifiskur froststillu á veturna. Ef jörð er að auki snævi þakin geislar yfirborð jarðar enn frekar varma.  Hitahvarfið verður þá skarpara og kuldinn (á tánum) enn bitrari. 

 

Hann kallar sig SigHolm ljósmyndarinn sem tók vetrarmyndina við Sandskeið og hin er fengin af náttúrufræðivef Arnar Óskarssonar framhaldsskólakennara.